حجت‌الاسلام محمدکاظم تقوی، مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) تاکید کرد: پیام‌ها، بیانیه‌ها و سخنرانی امام راحل را باید به‌عنوان یک گنجینه از جمله آثار علمی ایشان تلقی کرد؛ زیرا این مسائل توسط یک اسلام‌شناس عالی مقام نگارش و یا بیان شده و از آنها بسیاری از موازین اسلامی استخراج می‌شود. وقتی سیر تحصیلی و کارنامه ۵۰ ساله تدریس در علوم مختلف اسلامی و تالیفات و آثار قلمی امام راحل را در طول حیات با برکت ایشان در یک چشم‌انداز کلان ببینیم می‌توانیم شخصیت علمی امام را ترسیم کنیم.
به گزارش جماران؛ حجت‌الاسلام محمدکاظم تقوی، مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه شخصیت علمی امام خمینی(ره) باید در سه عرصه تحصیل، تدریس و تألیف آثار علمی مورد مطالعه قرار بگیرد، اظهار کرد: امام راحل تا حدود ۱۹ سالگی در خمین بودند؛ به لحاظ اجتماعی اوضاع این مناطق ایران در آن شرایط تاریخی به سامان نبود از طرفی با شروع جنگ جهانی اوضاع اقتصادی، اجتماعی و شیوع بیماری‌های فراگیر بسیار نامساعد بود و همین شرایط سبب شد ایشان که در نوزادی پدرشان توسط اشراف منطقه به شهادت رسیدند در سن ۱۵ سالگی مادر و عمه خود را از دست بدهند.
وی ادامه داد: امام خمینی(ره) آموزش‌های ابتدایی از خوشنویسی تا آموزش‌های مکتب خانه‌ای را در خمین پشت سر گذاشتند و مقدماتی از تحصیلات حوزوی و علوم دینی را نزد اساتید این منطقه از جمله برادرشان آیت‌الله پسندیده گذراندند.
تقوی گفت: با توجه به حضور آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری از تأثیرگذارترین شخصیت‌های حوزوی در عراق امام راحل برای تحصیل به عراق رفتند و پس از آن از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۴۳ در قم بودند.
مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) اضافه کرد: اوج تحصیلات امام در حوزه علمیه قم رقم خورد، ایشان در قم سطوح عالی فقه و اصول را فرا گرفتند؛ و کتاب‌های مکاسب و رسائل شیخ انصاری را در نزد اساتیدی، چون سیدمحمدتقی خوانساری، سیدعلی یثربی خواندند.
وی گفت: امام(ره) ضمن تحصیل در علوم نقلی، علوم عقلی را در حوزه علمیه قم فرا گرفتند؛ زیرا با مدیریت مدبرانه و عقلانی آیت‌الله حائری علی‌رغم مخالفت‌هایی که علیه عرفان و فلسفه وجود داشت فضا و زمینه برای حضور فلاسفه و عرفای بزرگ فراهم شد.
تقوی اظهار کرد: مرحوم آقا میرزا علی‌اکبر حکمی یزدی از عرفای بزرگ عرفان و علوم عقلی و میرزا جوادآقا ملکی‌تبریزی اخلاق تدریس می‌کردند و بنابراین فضای تحصیل در علوم عقلی در حوزه علمیه فراهم بود؛ زیرا مرحوم آیت‌الله حائری چنان آوازه و سیره پسندیده‌ای داشت که علما را جذب می‌کرد و از سرمایه علمی علما برای طلاب بهره می‌برد.
وی گفت: استعداد امام خمینی(ره) بسیار فوق‌العاده بود ایشان در ۴ سال کتاب شرح منظومه ملا هادی سبزواری را پیش آیت‌الله رفیعی خواندند پس از چند روز حضور در درس اسفار شروع به مباحثه کردند و دیگر نیازی به شرکت در کلاس درس نداشتند.
تقوی یادآور شد: امام راحل از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۵ در درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله حائری شرکت کرد و از ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۴ از درس‌های عرفان عملی و نظری مرحوم آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی استفاده کردند و می‌توان گفت امام(ره) مشخص‌ترین و برجسته‌ترین شاگرد این استاد بودند.
تربیت شاگردانی بزرگ در مکتب امام راحل
وی عنوان کرد: طبق اطلاعاتی که در دست داریم امام راحل از سال ۱۳۰۵ و ۱۳۰۶ تا سال ۱۳۲۳ درس‌های منطق، فلسفه و عرفان را تدریس می‌کردند، با آمدن آیت‌الله بروجردی به قم امام تدریس دروس خارج را آغاز کردند؛ بنابراین از سال ۱۳۰۵ تا ۱۳۵۶ یک استاد پر کار و برجسته بودند که عرفان عملی و نظری فلسفه، فقه و اصول و منطق را در دو حوزه علمیه قم و نجف تدریس کردند.
مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) بیان کرد: شاگردان بسیاری در درس فلسفه امام(ره) شرکت کردند که شاخص‌ترین آنها استاد شهید مرتضی مطهری است و بنابراین این شهید هر چه از حکمت متعالیه آموخت نزد امام(ره) فراگرفت.
وی تصریح کرد: امام راحل استاد برجسته اخلاق حوزه علمیه قم بود، از ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۳ درس اخلاق داشتند و توصیف اثرگذاری این تدریس را در این بیان شهید مطهری که درس اخلاق سازنده، تحول‌آفرین و فوق‌العاده‌ای بود، می‌خوانیم. پس از آن اگر چه امام(ره) درس اخلاق منظم نداشتند، اما چه در حوزه قم و چه نجف به مناسبت‌های مختلف مواعظ و مطالب اخلاقی بسیار سازنده‌ای را در جمع شاگردان خودشان مطرح می‌کردند.
تقوی اظهار کرد: در جلسات درس‌های خارج فقه و اصول حضرت امام(ره) در حوزه علمیه قم و نجف بسیاری از بزرگان شرکت می‌کردند؛ به استناد گزارش و پیمایش از حوزه علمیه قم توسط مأموران ساواک، گفته شده است درس اول به لحاظ کمیت و کیفیت درس آیت‌الله بروجردی و درس دوم با مستمعان گسترده مربوط به درس روح‌الله خمینی است. یعنی در دهه ۳۰ به خصوص نیمه دوم این دهه ۵۰۰ نفر از طلاب در درس امام شرکت می‌کردند.
وی تاکید کرد: نشانه موفق بودن و آموزنده بودن درس‌های حضرت امام(ره) حضور تعداد قابل توجهی از فقها، اساتید و مجتهدینی همچون آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله صانعی، آیت‌الله جوادی آملی است که جزء شاگردان ایشان بودند.
نگاهی به آثار و تالیفات امام خمینی(ره)
مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) گفت: روح باتقوا، جان مصفا و خلوص امام راحل سبب شد که هوش سرشار وجودی ایشان اینگونه شکوفا شود؛ آن تعهد‌ها و التزمات اخلاقی امام که به هیچ عنوان غیبت نمی‌کردند و دیگران را از آن پرهیز می‌دادند، رعایت اصول اخلاقی و در واقع تذهیب نفس و خودسازی و بندگی خالصانه این توفیقات را برای ایشان فراهم کرد.
وی بیان کرد: امام خمینی(ره) علاوه بر نعمت تحصیل و تدریس عالی دارای تالیفات متنوع و ارزشمندی در زمینه اخلاق، عرفان، فلسفه، فقه و اصول هستند؛ در ۲۷ سالگی اولین اثر ارزشمند و عالی عرفانی خود را تحت عنوان شرح دعای سحر نگارش کردند و از سال ۱۳۰۷ زمانی که قلم به دست گرفتند تا سال ۱۳۵۷ نگارش را متوقف نکردند.
تقوی عنوان کرد: کتاب التعلیقه علی الفوائد الرضویه قاضی سعید قمی، مصباح الهدایه، تعلیقات على شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس از دیگر آثار ارزشمند امام است.
وی ادامه داد: یسر الصلاه، آداب الصلاه، شرح چهل حدیث، شرح حدیث جنود عقل و جهل (خودسازی و اخلاق بر مبنای اصل فطرت) کتاب‌هایی است که در حوزه دانش عقلی عرفان، اخلاق و فلسفه نوشتند.
تقوی اظهار کرد: امام راحل در همین دوره کتاب کشف الاسرار را نوشتند که در واقع دفاع از تعالیم و آموزه‌های اسلام در برابر هجمه‌هایی بود که بر اندیشه اسلامی وارد می‌شد؛ جالب است که کتاب‌های امام(ره) تنوع بسیاری دارد، قلم امام راحل یک قلم عربی نیست و کتب متعددی به فارسی و عربی نگارش کردند.
مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) گفت: بخش دیگر تالیفات امام خمینی آثار علمی ایشان در حوزه فقه و اصول است از جمله تعلیقه بر وسیله النجاه سید ابوالحسن اصفهانی، تعلیقه بر عروه الوثقی سیدمحمد کاظم یزدی، حاشیه‌ای بر توضیح المسائل آیت‌الله بروجردی، حاشیه‌ای بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی است؛ همچنین علاوه بر این در زمینه فقه استدلالی ۱۲ جلد کتاب در موضوع عبادات و معاملات شامل ۴ جلد الطهاره و ۲ جلد مکاسب محرمه و ۵ جلد کتاب البیع دارند.
وی تأکید کرد: امام راحل از فرصت تبعید در ترکیه استفاده کردند و بر اساس تعلیقات بر وسیله النجاه و عروه الوثقی کتاب مستقل تحریرالوسیله را تالیف کردند و در ادامه در نجف به تکمیل آن پرداختند. آثار قلمی امام(ره) مثل این نبود که ایشان همچون دیگر عالمانی که در حوزه مشغول تدریس، تحصیل و تالیف بودند کتبی را نگارش کردند؛ زیرا قالب‌های تالیفی ایشان متنوع است هم در علوم نقلی و هم در علوم عقلی به شکل کتاب مستقل و تعلیقه به قلم عربی و فارسی نگاشتند. علاوه بر آن در فارسی‌نویسی امام راحل پیام‌ها و بیانیه‌های بسیاری نوشتند که می‌توان گفت آغاز آن یادداشتی است که در دفتر یادبود مرحوم وزیری یزدی نوشتند.
مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) گفت: این پیام‌ها، بیانیه‌ها و سخنرانی امام راحل را باید به‌عنوان یک گنجینه از جمله آثار علمی ایشان تلقی کرد؛ زیرا این مسائل توسط یک اسلام‌شناس عالی مقام نگارش و یا بیان شده و از آنها بسیاری از موازین اسلامی استخراج می‌شود. وقتی سیر تحصیلی و کارنامه ۵۰ ساله تدریس در علوم مختلف اسلامی و تالیفات و آثار قلمی امام راحل را در طول حیات با برکت ایشان در یک چشم‌انداز کلان ببینیم می‌توانیم شخصیت علمی امام را ترسیم کنیم.
تقوی در پایان اظهار کرد: این کارنامه موفق علمی اینگونه نبود که در یک بستر آماده و آرام شکل گرفته باشد ایشان از اول طفولیت تلاطم‌های بسیاری را در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و تحصیلی تجربه کردند، اما استحکام شخصیت امام خمینی، صلابت و استواری ایشان، سرمایه علمی، ایمان و تقوایی که داشتند این توان را به ایشان داد از تبعیدگاه ترکیه استفاده کنند و تحریرالوسیله را بنویسند.
