رفتارشناسان خاستگاه آیین را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن ها از کهن ترین تا متاخرترین، در طول تاریخ دانسته اند، آیین را می توان مهره نخ تسبیحی خواند که ارتباط میان بشر امروزی با نیاکان و پیشینیان خود در هزاره های دور توسط آن شکل گرفته است.
در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه که هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود که امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.
** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.
** «رمضونیکه» آیینی رمضانی با سابقه بیش از 13 قرن
یکی از مهم‌ترین ویژگی های جغرافیای وسیع کشورمان وجود فرهنگ ها و اقوام مختلف و به نوعی تجلی همزیستی زیر چتر واحدی به نام ایران است که بویژه در ایامی چون ماه مبارک رمضان، محرم و صفر بخشی از شکوه وحدت مسلمانان شیعه و سنی در قالب آیین های نمایشی که خود نماد و سمبلی از اتحاد و یکپارچگی همیشگی ملت ایران است، را به رخ می‌کشاند.
در این میان استان سیستان و بلوچستان که یکی از کهن‌ترین استان‌های کشور و یکی از قطب های تمدن تاریخ ایرانی است در ایام ماه مبارک رمضان شاهد برگزاری آیین‌های نمایشی متعدد و متفاوتی همسو با انگاره های ملی - مذهبی در شکل رفتارهای اجتماعی است. آیین هایی که قدمت برخی از آنها تاریخی بیش سیزده قرن را پشت سر می گذارند.
یکی از سنت های کهن مردمان خطه سیستان در ماه صیام برپایی آیین «رمضانی خوانی» است که در گویش محلی به آن «رمضونیکه» نیز می‌گویند. اسناد موجود در ثبت برگزاری آیین «رمضونیکه» بازتاب دهنده تاریخ بیش از 1300 سال را شامل می شود که این خود نشان دهنده همراهی مردمان این منطقه با مبانی بنیادین اسلام از یک سو و از سوی دیگر بازتاب اتحاد، همدلی و نوع دوستی مردمان این منطقه است.
آیین «رمضونیکه» که بازتاب دهنده بخشی از فرهنگ «رمضانی خوانی های» جاری در فرهنگ ها و اقلیم های مختلف کشورمان است در منطقه سیستان با همراهی اهالی روستا، قریه، دهکده و شهرهای این استان از نخستین روزهای ماه صیام آغاز و تا شب بیست و یکم ماه رمضان همسو با شب شهادت حضرت علی (ع) ادامه دارد.
مهم ترین رویکرد و هدف فرهنگی در برگزاری آیین نمایشی «رمضونیکه» کمک به مستمندان، نیازمندان و افرادی از طبقه فرودست است تا در ایام ماه مبارک رمضان بتوانند سفره های سحری و افطار خود را مانند تمامی مردم ایران برپا کنند و به عنوان میهمانان خوان گسترده ماه میهمانی خدا، به بهترین و کامل ترین وجه فریضه روزه داری خود را به عنوان فرد مسلمان به جای آورند.
در برپایی آیین «رمضونیکه» که بعد از نماز مغرب آغاز و تا نیمه شب ادامه دارد عده ای از جوانان و نوجوانان محله با همراهی و هدایت ریش‌سفیدان و معتمدان منطقه، کوچه به کوچه و خیابان به خیابان در میان روستا و قریه میچرخند و اشعاری را در مدح حضرت علی (ع)، شکوه ماه مبارک رمضان و فضیلت های این ماه سر می‌دهند و جلوی در هر خانه که می رسند با فراخواندن نام صاحب خانه و دعای خیر برای آنها از سوی صاحبخانه در حد وسع و بضاعت هدایایی مانند خرما، آرد، نان و یا در مواردی وجه نقدی را دریافت می‌کنند.
در انتهای شب آن هدایا را به ریش سفید و معتمد همراه خود می دهند تا او این هدایا و نذورات مردم را میان مستمندان، یتیمان و خانواده‌های فرودست منطقه و محله تقسیم کند.
از جمله اشعار سنت رمضانی خوانی و آیین «رمضونیکه» مردمان سیستان می توان به چنین نمونه ای اشاره کرد:
«مَلمَل آوَردَه ماهِ رِمَضو
روزَه می‌گیره مَع خورد و کَلو
روزَه می‌گیرِه لاغر مِشَوِ
روزَه مِخوارِه کافَر مِشَوِ
رمضو الله ، الله رمضو ؛ رمضو الله خوش ماه خدا
رِمَضو آمد مهمانش کُنِه
خروسِ یَک سالَه رَ قُربانَش کُنِه
خروسِ یَک سالَه کِه چیزِ نَمِشَه
گو و گوسالَه رَ قربانش کُنِه
رمضو الله ، الله رمضو؛ رمضو الله خوش ماه خدا».
** توجه و تکریم همسایه در آیین «ارَک و برَک»
از دیگر آیین های نمایشی ویژه ماه مبارک رمضان که میان مردمان سیستان رواج دارد و قدمت آن نیز بیش از هزار سال تاریخ ثبت شده را به خود می بیند به آیینی موسوم به «ارَک و برَک» مشهور است. «ارَک و برَک» در گویش مردمان سیسان به معنای «آوردن و بردن» است.
مساله توجه به همسایه در دین اسلام بارها مورد تاکید قرار گرفته و بر مومن مسلمان فرض واجب است که نسبت به افرادی که پیرامون خانه و کاشانه او زندگی می کنند توجه داشته باشد.
این امر که یکی دیگر از اصول دین مبین و هدایتگر اسلام و سفارش شده توسط رسول خدا (ص) و ائمه معصومین (ع) است به عنوان قلب تپنده شکل‌گیری و اجرای آیین نمایشی «ارَک و برَک» به شمار می رود.
مردمان منطقه سیستان بر این عقیده اند که از هر اجاق یا تنوری که اهل خانه در آن غذا می پزند دودی که بلند می شود تا هر شعاعی که آن دود می رود خانواده مقید هستند تا برای همسایگان خود کاسه هایی از غذایشان را برای سفره افطار و سحر به عنوان هدیه و یا نذری ببرند.
خوشبختانه برپایی آیین «ارَک و برَک» هنوز هم در بسیاری از روستاها و شهرستان های منطقه سیستان توسط مردمان این خطه از کشورمان برپا می شود و بیشتر غذاهایی که در این آیین مورد استفاده قرار می گیرد غذاهای ساده و محلی آن منطقه مانند شیربرنج، نان برک و همچنین شله زرد است.
با ظهور زندگی مدرن در میان مردمان شهرنشین در دهه های اخیر شاهد هستیم که آنها دیگر از تنور و اجاق برای تهیه غذا استفاده نمی کنند و به همین مناسبت در اجرای آیین «ارَک و برَک» تغییراتی در شکل و شیوه آن اعمال کردند.
سنت جدید اجرای این آیین، اینگونه است که در ایام ماه مبارک رمضان مردمان هر محله و منطقه پیش از اذان مغرب در حد بضاعت خود مواد غذایی مانند چای، خرما، نان و یا همان غذاهای محلی مانند شله زرد و شیربرنج را به مسجد منطقه می‌برند و بعد از اقامه نماز تمام افراد در مسجد دور هم و گرد یک سفره جمع می شوند و روزه خود را با همین خوراکی که توسط مردم نذر مسجد شده است می گشایند و افطار می کنند.
از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009
انتهای پیام در حقیقت باورمندی انسان ها به رفتارها و آنچه که هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود که امروز آنرا آیین می نامند. رفتارهای جمعی انسان ها از ستایش خداوند گرفته تا کرنش و احترام به طبیعت و غیره همه بر حول محوری به نام آیین شکل می گیرد که گستره ای جهان شمول دارد.
کشورمان ایران نیز به عنوان یکی از پنج کشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در کنار بهره مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین ها و خرده روایت های آیینی - نمایشی است که بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است.
با بررسی رفتارهای آیینی ایرانیان می توان کلیدواژه‌های ثابت و در عین حال جهانشمولی چون نوع دوستی، تاکید بر صلح طلبی، رعایت حقوق و احترام بزرگان و یا طایفه، ستایش زمین به عنوان مادر بخشنده و پرستش پروردگار به عنوان خالق مطلق هر آنچه که در آسمان و زمین است، را مشاهده کرد.
در حقیقت این مفاهیم بازتاب دهنده متجلی ترین مفاهیم دینی است که در تمام آیین ها از آیین مهر با سابقه ای بیش از شش هزار سال در جغرافیای ایران تا آیین های پسین تر تجلی می یابد.
** تنیدگی ماه صیام با آیین های مردمی
مرور و مداقه بر رفتار آیینی ایرانیان با گستره تمدنی شان، نشان‌دهنده ارادت آنها حق تعالی است، ماه صیام (رمضان) نیز به عنوان یکی از ماه های مهم مسلمانان با مفاهیم بنیادین در مسیر ادای حق بندگی مخلوق نسبت به خالق خود، تنیدگی فراوانی با رفتارهای آیین مند ایرانیان مسلمان دارد.
در حقیقت ماه صیام که از آن به عنوان ماه میهمانی خدا نیز یاد می شود بزرگ ترین بستر رفتارهای آیینی ایرانیان را جهت ادای بندگی به خالق به همراه دارد؛ جایی که مردمان روزه دار در کنار لب فروبستن بر اطعمه و اشربه، برای تجلی برترین رفتارهای انسانی تمرین می کنند.
مواردی از ستایش تا تذهیب نفس؛ از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تکریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و کرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است که همه مسلمانان پای سفره ای ثابت نشسته اند که خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.
** «رمضونیکه» آیینی رمضانی با سابقه بیش از 13 قرن
یکی از مهم‌ترین ویژگی های جغرافیای وسیع کشورمان وجود فرهنگ ها و اقوام مختلف و به نوعی تجلی همزیستی زیر چتر واحدی به نام ایران است که بویژه در ایامی چون ماه مبارک رمضان، محرم و صفر بخشی از شکوه وحدت مسلمانان شیعه و سنی در قالب آیین های نمایشی که خود نماد و سمبلی از اتحاد و یکپارچگی همیشگی ملت ایران است، را به رخ می‌کشاند.
در این میان استان سیستان و بلوچستان که یکی از کهن‌ترین استان‌های کشور و یکی از قطب های تمدن تاریخ ایرانی است در ایام ماه مبارک رمضان شاهد برگزاری آیین‌های نمایشی متعدد و متفاوتی همسو با انگاره های ملی - مذهبی در شکل رفتارهای اجتماعی است. آیین هایی که قدمت برخی از آنها تاریخی بیش سیزده قرن را پشت سر می گذارند.
یکی از سنت های کهن مردمان خطه سیستان در ماه صیام برپایی آیین «رمضانی خوانی» است که در گویش محلی به آن «رمضونیکه» نیز می‌گویند. اسناد موجود در ثبت برگزاری آیین «رمضونیکه» بازتاب دهنده تاریخ بیش از 1300 سال را شامل می شود که این خود نشان دهنده همراهی مردمان این منطقه با مبانی بنیادین اسلام از یک سو و از سوی دیگر بازتاب اتحاد، همدلی و نوع دوستی مردمان این منطقه است.
آیین «رمضونیکه» که بازتاب دهنده بخشی از فرهنگ «رمضانی خوانی های» جاری در فرهنگ ها و اقلیم های مختلف کشورمان است در منطقه سیستان با همراهی اهالی روستا، قریه، دهکده و شهرهای این استان از نخستین روزهای ماه صیام آغاز و تا شب بیست و یکم ماه رمضان همسو با شب شهادت حضرت علی (ع) ادامه دارد.
مهم ترین رویکرد و هدف فرهنگی در برگزاری آیین نمایشی «رمضونیکه» کمک به مستمندان، نیازمندان و افرادی از طبقه فرودست است تا در ایام ماه مبارک رمضان بتوانند سفره های سحری و افطار خود را مانند تمامی مردم ایران برپا کنند و به عنوان میهمانان خوان گسترده ماه میهمانی خدا، به بهترین و کامل ترین وجه فریضه روزه داری خود را به عنوان فرد مسلمان به جای آورند.
در برپایی آیین «رمضونیکه» که بعد از نماز مغرب آغاز و تا نیمه شب ادامه دارد عده ای از جوانان و نوجوانان محله با همراهی و هدایت ریش‌سفیدان و معتمدان منطقه، کوچه به کوچه و خیابان به خیابان در میان روستا و قریه میچرخند و اشعاری را در مدح حضرت علی (ع)، شکوه ماه مبارک رمضان و فضیلت های این ماه سر می‌دهند و جلوی در هر خانه که می رسند با فراخواندن نام صاحب خانه و دعای خیر برای آنها از سوی صاحبخانه در حد وسع و بضاعت هدایایی مانند خرما، آرد، نان و یا در مواردی وجه نقدی را دریافت می‌کنند.
در انتهای شب آن هدایا را به ریش سفید و معتمد همراه خود می دهند تا او این هدایا و نذورات مردم را میان مستمندان، یتیمان و خانواده‌های فرودست منطقه و محله تقسیم کند.
از جمله اشعار سنت رمضانی خوانی و آیین «رمضونیکه» مردمان سیستان می توان به چنین نمونه ای اشاره کرد:
«مَلمَل آوَردَه ماهِ رِمَضو
روزَه می‌گیره مَع خورد و کَلو
روزَه می‌گیرِه لاغر مِشَوِ
روزَه مِخوارِه کافَر مِشَوِ
رمضو الله ، الله رمضو ؛ رمضو الله خوش ماه خدا
رِمَضو آمد مهمانش کُنِه
خروسِ یَک سالَه رَ قُربانَش کُنِه
خروسِ یَک سالَه کِه چیزِ نَمِشَه
گو و گوسالَه رَ قربانش کُنِه
رمضو الله ، الله رمضو؛ رمضو الله خوش ماه خدا».
** توجه و تکریم همسایه در آیین «ارَک و برَک»
از دیگر آیین های نمایشی ویژه ماه مبارک رمضان که میان مردمان سیستان رواج دارد و قدمت آن نیز بیش از هزار سال تاریخ ثبت شده را به خود می بیند به آیینی موسوم به «ارَک و برَک» مشهور است. «ارَک و برَک» در گویش مردمان سیسان به معنای «آوردن و بردن» است.
مساله توجه به همسایه در دین اسلام بارها مورد تاکید قرار گرفته و بر مومن مسلمان فرض واجب است که نسبت به افرادی که پیرامون خانه و کاشانه او زندگی می کنند توجه داشته باشد.
این امر که یکی دیگر از اصول دین مبین و هدایتگر اسلام و سفارش شده توسط رسول خدا (ص) و ائمه معصومین (ع) است به عنوان قلب تپنده شکل‌گیری و اجرای آیین نمایشی «ارَک و برَک» به شمار می رود.
مردمان منطقه سیستان بر این عقیده اند که از هر اجاق یا تنوری که اهل خانه در آن غذا می پزند دودی که بلند می شود تا هر شعاعی که آن دود می رود خانواده مقید هستند تا برای همسایگان خود کاسه هایی از غذایشان را برای سفره افطار و سحر به عنوان هدیه و یا نذری ببرند.
خوشبختانه برپایی آیین «ارَک و برَک» هنوز هم در بسیاری از روستاها و شهرستان های منطقه سیستان توسط مردمان این خطه از کشورمان برپا می شود و بیشتر غذاهایی که در این آیین مورد استفاده قرار می گیرد غذاهای ساده و محلی آن منطقه مانند شیربرنج، نان برک و همچنین شله زرد است.
با ظهور زندگی مدرن در میان مردمان شهرنشین در دهه های اخیر شاهد هستیم که آنها دیگر از تنور و اجاق برای تهیه غذا استفاده نمی کنند و به همین مناسبت در اجرای آیین «ارَک و برَک» تغییراتی در شکل و شیوه آن اعمال کردند.
سنت جدید اجرای این آیین، اینگونه است که در ایام ماه مبارک رمضان مردمان هر محله و منطقه پیش از اذان مغرب در حد بضاعت خود مواد غذایی مانند چای، خرما، نان و یا همان غذاهای محلی مانند شله زرد و شیربرنج را به مسجد منطقه می‌برند و بعد از اقامه نماز تمام افراد در مسجد دور هم و گرد یک سفره جمع می شوند و روزه خود را با همین خوراکی که توسط مردم نذر مسجد شده است می گشایند و افطار می کنند.
از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009
کپی شد
