پایگاه خبری جماران: اظهارنظرهای غیردقیق و غیرکارشناسانه در سال های اخیر تبدیل به یکی از آفت های جدی شبکه های اجتماعی و رسانه ها شده است؛ این معضل البته تا حدود زیادی به دلیل ذات رسانه های نوین که هر فرد عادی امکان انتشار اطلاعات دارد طبیعی است و می توان انتظار داشت این فضا تدریجا و به طور طبیعی قواعد و قوانین خود را بیابد.
اما اخیرا که کشور شرایط خاص سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی را شاهد است؛ برخی از مسئولین رسمی یا شخصیت های سیاسی خود به منشاء شایعات و بیانات دلهره آور برای مردم تبدیل می شوند؛ خبر کذب نظیر «گم شدن 9 میلیارد دلار ارز دولتی»، قضاوت های عجولانه در مورد کنوانسیون حقوقی دریای خزر توسط چند نماینده مجلس و شخصیت سیاسی، اظهارات انتقادی و هراس آور چند مقام دولتی درباره وضع خشکسالی و... در کشور، اتهام افکنی های وسیع در جلسه استیضاح وزیر سابق رفاه، درخواست رئیس دولت سابق برای استعفای رئیس جمهور، توئیت های شتابزده برخی شخصیت ها و... از نمونه های این پدیده هستند.
این مسأله موجب شد تا جماران موضوع را پیگیری کرده و به سراغ یکی استاد دانشگاه و کارشناس برجسته ارتباطات و نیز مدیر پیشین خبرگزاری جمهوری اسلامی برود تا نظر آنها را در خصوص دلایل ایین پدیده جویا شود.
در شرایطی که رویدادهای مهم در جامعه، پرابهام منعکس می شوند، احتمال ورود تدریجی مقامات به این سیستم پرابهام نیز بیشتر می شود
دکتر مهدی محسنیان راد در گفت و گو با خبرنگار جماران، درباره این موضوع گفت: اصولاً «شایعه» محصول اتفاقی است که می توان در ریاضی آن را چنین بازگو کرد که هر چقدر اهمیت یک رویداد خاص برای افکار عمومی و هر قدر ابهام درباره آن در جامعه بیشتر باشد، احتمال شکل‌گیری شایعه بیشتر می شود؛ در واقع «شایعه» عبارتند از اهمیت یک رویداد ضربدر ابهام در انعکاس.
وی افزود: خبر به معنای انعکاس رویداد است؛ بنابراین خود رویداد تلقی نمی شود. هر قدر که انعکاس رویداد از فیلترهای بیشتری عبور کند و هر میزان که این فیلترها غیرمسلکی و عینی‌تر باشند، موجب مبهم‌تر شدن آن انعکاس می‌شوند. لذا در شرایطی که رویدادهای مهم در جامعه، پرابهام منعکس می شوند، احتمال ورود تدریجی مقامات به این سیستم پرابهام نیز بیشتر می شود.
نباید نمایندگان مجلس را دارای حجم بالایی از آگاهی قلمداد کرد
وی در واکنش به اخباری که اخیراً برخی نمایندگان مجلس در شبکه های اجتماعی منتشر می کنند، گفت: نمایندگان مجلس جزو مقامات اجرایی نیستند و اطلاعات خود را مانند سایر مردم از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دریافت می کنند و فراتر از آن ممکن است که اطلاعات آنها همان اطلاعاتی باشد که در جلسات محرمانه مجلس مطرح می شوند. بنابراین نباید آنها را دارای حجم بالایی از آگاهی قلمداد کرد.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: مدتهاست که در کشور، صحبت از گم شدن یک دکل نفتی مطرح است، بدون اینکه هیچ توضیحی داده شود که اصل ماجرا چیست؟ در هیچ جای کره زمین نمی توانید پیدا کنید که معاون و مشاور رئیس جمهور به دلیل جرائم اثبات شده از سوی دادگاه در زندان باشند، اما رئیس جمهور محاکمه نشده باشد. همچنین، در هیچ جامعه ای این گونه نیست که مردم را در جریان مذاکرات برجام قرار دهند، اما اطلاعات و اخبار مربوط به آن، سرشار از ابهام باشد. بدین معنا که جامعه متوجه نشود نقش هر مسئولی در این قرارداد چه بوده است؟
مسئولین ما سوابق ابهام سازی گسترده در انعکاس رویدادهایی دارند که برای جامعه مهم است
وی اظهار کرد: تنها در ایران، مردم ماهها بعد می فهمند که میان رئیس جمهور آمریکا در زمان برجام و مقامات ایران ارتباطات تلفنی بوده ولی آنها در جریان نبودند. متاسفانه مسئولین ما سوابق ابهام سازی گسترده در انعکاس رویدادهایی دارند که برای جامعه مهم است. مشکل اینجاست که مقامات ما تصور می کنند که رویدادها متعلق به آنهاست؛ درحالی که رویدادها متعلق به مردم است و آنها تنها بازیگران این رویداد هستند.
این جامعه شناس گفت: به دلیل ابهام سازی مکرر طی سال های اخیر در انعکاس رویدادها، آنچه امروز درباره انتشار اخبار کذب از سوی برخی نمایندگان مجلس یا سایر اشخاص اتفاق می افتد، امری طبیعی و بدیهی است. امروز من وضعیت بیماری را تشریح می کنم که در قسمتی از بدنش تومورهایی ایجاد شده که از دیدن آنها اصلاً تعجب نمی کنم. زیرا آن را محصول وضع فعلی کشور می دانم. لذا در بیان راه کارهای خروج از وضعیت فعلی کشور، تمامی مسئولین باید به توصیه‌ها و نسخه‌هایی که متخصصین و کارشناسان هر حوزه می پیچند، توجه کافی نشان دهند.
نخستین کار من در ایرنا، رساندن نزدیک به 80 درصد اخبار طبقه بندی و محرمانه به اطلاع عموم بود
عبدالله ناصری نیز در گفت و گو با خبرنگار جماران درباره انتشار اخبار غیردقیق از سوی برخی مسئولین، گفت: زمانی که من مدیرعامل خبرگزاری ایرنا بودم، بولتن هایی تحت عنوان بولتن اخبار ویژه که از نظر سردبیران یا مدیران خبرگزاری، اخبار محرمانه تلقی می شد، به صورت هفتگی یا سه روز هفته در اختیار مسئولین قرار می گرفت. اما من نخستین کاری که در دهه 70الی 80 انجام دادم، این بود که به دلیل لقب گرفتن آن دوران به نام «عصر انفجار اطلاعات»، نزدیک به 80 درصد اخبار طبقه بندی و محرمانه را به اطلاع عموم رساندم.
وی افزود: من به دلیل آنکه در «عصر انفجار اطلاعات» و دنیای شیشه‌ای قرار داشتیم، چنین کاری انجام دادم. زیرا دیگر در دنیای شیشه ای موضوعی به عنوان اخبار محرمانه معنا نخواهد داشت. ضمن اینکه جمهوری اسلامی همواره اعلام کرده که مردم ولی نعمت ما هستند و همه چیز مسئولین بارها از سوی خودشان اعلام شده است. حتی خود امام نیز که بنیانگذار جمهوری اسلامی بود، می فرمود که خادم مردم و مردم مخدوم ایشان هستند. بنابراین وقتی مردم چنین جایگاهی دارند، باید به بسیاری از اخبار دسترسی داشته باشند.
مسئولین بهترین حرف های خود را از طریق فضای مجازی، تلگرام یا توئیتر می زنند
ناصری در ادامه گفت: این مسأله باعث شد تا دقت در امر رسانه و خبرگزاری بالاتر رود، زیرا قرار بود اخبار طبقه بندی شده به اطلاع عموم جامعه برسد. به دنبال آن دبیران خبر به دلیل عکس العمل ها ناچار بودند که دقت کافی داشته باشند. باید گفت که این موضوع، تجربه بسیار موثر و خوبی بود. امروز دیگر نیازی به ارائه بولتن‌های محرمانه وجود ندارد، زیرا دیگر مسئولین نیز همانند مردم، هرکدام تبدیل به یک رسانه شدند و خودشان در فضای مجازی برای خود یک خبرگزاری نیمه رسمی ایجاد کرده اند.
در کشورما متاسفانه، مسئولین کمتر عادت به اعتراف به اشتباه یا عذرخواهی دارند و از آنجا که این ویژگی چندان مورد توجه قرار نگرفته، هرکسی برای جلب مخاطب یا نشان دادن محبوبیت خود، از فضای رسانه ای ایجاد شده برای انتشار خبر یا سخن خود استفاده می کند.
وی بیان کرد: امروز مسئولین بهترین حرف های خود را از طریق فضای مجازی، تلگرام یا توئیتر می زنند و از رئیس جمهور گرفته تا وزارت امور خارجه و سایر شخصیت‌ها از این فضا برای انتشار مواضع و اخبار مربوط به ارگان یا نهاد خود استفاده می کنند. حتی در سال های اخیر، فعالیت دفتر رهبری نیز در فضای مجازی بسیار پررنگ بوده است. بنابراین حال که این اخبار در اختیار مردم قرار گرفته، آن‌قدر حجم ورودی ها و شنیده ها برای مردم و نخبگان زیاد شده که خود به خود میزان استفاده از خبرهای نادرست کاهش پیدا می کنند.
اگر برخی مسئولین و نخبگان اخبار بی اساس و غیرمستندمنتشر کنند، تمام اعتبار خود را از دست می دهند
این فعال سیاسی اصلاح طلب اظهار کرد: اما خبر دروغ یا غیرصحیح بسیار سریعتر از خبر حقیقی پخش شده و گوینده آن افشا می شود. این اتفاق در عصر انفجار اطلاعات، اتفاق خوبی است. اما باید گفت که اهمیت یک رسانه در سرعت و دقت در کار است. یعنی سرعت، دقت و صحت که از ابتدای انقلاب شعار خبرگزاری‌ها بود، به درستی هویت یک رسانه سالم را تعریف می کند. بنابراین هیچکدام از این سه اصل نباید فدای دیگری شود.
وی افزود: اگر دقت در کنار سرعت و صحت، مبنای کار رسانه ها قرار نگیرد، رسانه خود به خود اعتبار خود را در جامعه خبری و در عرصه های ملی و بین المللی از دست می دهد. از این رو، اگر برخی مسئولین و نخبگان اخبار بی اساس و غیرمستندمنتشر کنند، با توجه به حجم گسترده اخباری که در کشور وجود دارد، در صورتی که چندبار این کار را تکرار کنند، تمام اعتبار خود را از دست خواهند داد. بنابراین، ما باید در عصر انفجار اطلاعات، اخبار و اطلاعات را به درستی در اختیار مردم قرار دهیم، ضمن اینکه همه باید در عرصه خبررسانی حضور داشته باشیم.
جامعه نمی تواند برای مقابله با اخبار غیردقیق و کذب از سوی برخی مسئولین، بخشنامه صادر کند
ناصری بیان کرد: در این شرایط، غربالی نسبت به هر رسانه یا فردی که اخبار غیردقیق یا دروغ منتشر کند، صورت می گیرد و اگر چنین اتفاقی بیفتد، آن رسانه یا افراد خود به خود از مرجعیت خبری می افتند و دیگر محل مراجعه و رجوع نخواهند بود.
وی درباره ارائه اخبار غیردقیق و کذب از سوی برخی مسئولین در کشور گفت: این یک پدیده اخلاقی است. در واقع راستگویی یک فضلیت اخلاقی و دروغگویی که اعم از تهمت و شایعه و... است، رذیله اخلاقی محسوب می شود. لذا اخلاقی شدن و سخن غیردروغ نگفتن، نیاز به ممارست اخلاقی دارد. یعنی جامعه نمی تواند برای مقابله با آن بخشنامه صادر کند، البته در سیستم اداری چنین اقدامی شدنی است، برای نمونه اگر خبرنگار یک سایت یا خبرگزاری، چندنمونه خبر دروغ یا غیرواقعی منتشر کند، می شود با او برخوردی اداری کرد، اما نسبت به مسئولین یا سایر اعضای جامعه چنین کاری ممکن نخواهد بود.
سخن ناحق گفتن از سوی فردی مسئول، رسانه یا حتی یک سلبریتی هیچ راه حلی ندارد
وی افزود: رسانه‌ها و اشخاص باید تجربه اخلاقی بودن را در جامعه کسب کنند و هیچ راهی برای مقابله با انتشار اخبار غیرواقع که ناشی از شتابزدگی اشخاص یا رسانه ها باشد، وجود ندارد. سخن ناحق گفتن از سوی فردی مسئول، رسانه یا حتی یک سلبریتی هیچ راه حلی ندارد. چرا که ناشی از خصائص اخلاقی افراد است و نمی توان از طریق بخشنامه یا تصمیمات قانونی در کشور، مانع آن شد.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفت: البته جامعه، حکومت، نظام آموزشی، صداوسیما، وعاظ و ائمه جمعه و... در رشد فضیلت های اخلاقی یا برعکس در قوت گرفتن رذیلت های اخلاقی موثرند. عوامل متعددی در اینکه فردی مسئول، اقدام به انتشار یک شایعه یا خبری دروغ در فضای مجازی می کند، وجود دارد. در کشورما متاسفانه، مسئولین کمتر عادت به اعتراف به اشتباه یا عذرخواهی دارند و از آنجا که این ویژگی چندان مورد توجه قرار نگرفته، هرکسی برای جلب مخاطب یا نشان دادن محبوبیت خود، از فضای رسانه‌ای ایجاد شده برای انتشار خبر یا سخن خود استفاده می کند.
وی در پایان گفت: انتشار اخبار دروغ و شایعه پراکنی جزو خصوصیات انسانی است که ما در ادبیات شرعی خود از او به عنوان «دروغ‌گو» نام می بریم. متاسفانه در سال های اخیر، از آنجا که واژه دروغ بسیار قبیح و زشت است، واژه های معادلی را مانند «خالی بند» در جامعه بکار می برند، در حالی که تمامی این واژه ها به معنای دروغگویی است.
