پایگاه خبری جماران، سجاد انتظاری: یک دیپلمات سابق کشورمان سهم 50 درصدی ایران از دریای خزر را سوء تفاهم دانست و گفت: ادعای 50 درصد روی دست ملت ناسیونالیست ایران مانده و الآن دولت از دو طرف تحت فشار است. میهن پرستان داخلی فراموش کرده اند که ما درگیر مبارزه با اسرائیل و تحریم هستیم و می خواهند 50 درصد از آبی که هیچ تعلقی به ما ندارد را بگیرند و مرتب اعلامیه می دهند که ترکمانچای دوم دارد امضا می شود و دریا را فروخته اند و دریا را از دست داده اند. به نظر من اینها باعث می شود که دولت محتاط باشد و نخواهد برای خودش بدنامی بی جهتی ایجاد کند.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با فریدون مجلسی را در ادامه می خوانید:
ارزیابی شما از رژیم حقوقی دریای خزر چیست؟ آیا می تواند منافع کشور ما را تأمین کند؟
بله؛ ولی متأسفم که با 25 سال وقت کشی و تأخیر امضا شد. تنها نکته منفی آن این است که شهامت لازم را نداشته اند که حدود مرزی کف دریا برای استفاده و بهره برداری را در آن بگنجانند.
ظاهرا قرار است در آینده نه چندان دور خطوط مرزی هم مورد بحث و توافق نظر قرار بگیرد.
خطوط مرزی بین دولت روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان 30 سال است که ترسیم شده و هیچ مسأله ای بین خودشان ندارند؛ فقط بین ایران و ترکمنستان و آذربایجان مسائلی وجود دارد که من فکر می کنم به این سادگی قابل حل نباشد. دلیلش این است که روس ها، چون خودشان نفت نداشتند و قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان نفت فراوان داشتند، دنبال بهانه می گشتند که شریک شوند و آن موقع از ایران استفاده و شایعه تعلق 50 درصدی و استفاده مشاء از دریا را مطرح کردند که امتیاز بگیرند.
امتیاز گرفتن یا نگرفتن آنها را خبر نداریم ولی ادعای 50 درصد روی دست ملت ناسیونالیست ایران مانده و الآن دولت از دو طرف تحت فشار است. میهن پرستان داخلی فراموش کرده اند که ما درگیر مبارزه با اسرائیل و تحریم هستیم و می خواهند 50 درصد از آبی که هیچ تعلقی به ما ندارد را بگیرند و مرتب اعلامیه می دهند که ترکمانچای دوم دارد امضا می شود و دریا را فروخته اند و دریا را از دست داده اند. به نظر من اینها باعث می شود که دولت محتاط باشد و نخواهد برای خودش بدنامی بی جهتی ایجاد کند.
آیا مقایسه رژیم حقوقی دریای خزر با ترکمانچای می تواند توجیه داشته باشد؟
این را بهانه کرده اند که بگویند این دولت خائن و وطن فروش است و منافع ملی را رعایت نمی کند. من به لحاظ سیاسی بی طرف هستم ولی واقعیتی که می دانم و شاهدش هستم را می گویم. مقصودشان از ترکمانچای دوم این است که در آن قرارداد بخش هایی از سرزمین ایران به روسیه داده شد و حالا دارند با یک قرارداد دیگر آب دریای خزر را می دهند؛ در حالی که در ترکمنچای کل دریای خزر به روسیه واگذار شد و ایران حتی حق قایقرانی و ماهیگیری هم نداشت. در قرارداد مودت 1921 اجازه داد که ایران ماهیگیری و حمل و نقل غیر نظامی داشته باشد و ماهی ها را در برابر قیمتی که آنها توافق می کنند به دولت شوروی بدهد.
به نظر شما بهترین توافقی که الآن در زمینه سهم کشور ما از دریای خزر می تواند انجام شود چیست؟
یک بار از من پرسیدند که اگر شما وزیر خارجه بودید چه می کردید؟ گفتم که با توجه به نوع احساسات برانگیخته شده و سوء تفاهم هایی که تزریق شده 50 درصد از دریای خزر متعلق به شما است، در مقام وزیر خارجه جرأت نمی کردم نسبت به حق و حقیقت که مطابق قوانین بین المللی دریایی است قراردادی را امضا کنم. لذا با صحبت دوستانه با طرفین مقابل می گفتم که قضیه را به دادگاه لاهه بدهیم و رأی آنها را بپذیریم؛ آن وقت آن دادگاه مطابق نظر من رأی می داد چون عین رعایت قوانین و حقوق بین المللی است.
من این راه حل را عملی می دانم و اگر 25 سال پیش این را انجام داده بودیم الآن روابط گسترده تری به همسایگانمان از جمله ترکمنستان و آذربایجان داشتیم و می توانستیم به توافق هایی هم دست پیدا کنیم. عمق زیاد هم مانع بهره برداری از نفت خزر نیست. الآن کشورها و تکنولوژی هایی هستند که بتوانند این کار را در عمق بیشتر هم انجام دهند.
با توجه به این مسائل، الآن چند درصد از دریای خزر می تواند متعلق به کشور ما باشد؟
دریای خزر هم مثل خلیج فارس یک آب ساحلی دارد که انحصارا متعلق به ایران است و یک آب بین المللی دارد که ایران به طور متساوی با همه کشورها، چه یک کشور و چه چهار کشور، حق کشتیرانی دارد. ولی منابع زیرزمینی، کف دریا و ماهیگیری درصدی نیست و اصول حقوق دریا، آب های ساحلی و توافق بین همسایه ها تعیین می کند. برآورد من در این زمینه 12 یا 13 درصد است؛ البته از زمان شوروی بیشتر است.
یعنی زمان شوروی سهم ما کمتر این بود؟
زمان شوروی سهم ما همین بود، اما دولت شوروی اجازه نمی داد. نحوه محاسبه آن را باید جغرافیدانان و ریاضیدانان چانه زنی و طوری تعیین کنند که نفع بیشتری برای ایران داشته باشد. در قرارداد هوانوردی که زمان شوروی بسته بودند گفته شده بود که هواپیماهای ایران حق ندارند از خط آستارا – حسین قلی(از توابع گرگان) تجاوز کنند و بعد هم به آن استناد می کردند و می گفتند این مرز ایران و شوروی است. ایران هرگز آن خط موهوم را قبول نکرد و گفت این فقط برای هوانوردی است.
کسانی هم که می گویند 50 درصد از این دریا متعلق به ما است به این استناد می کنند که نوشته اند ما به طور متساوی حق کشتیرانی داریم. من و شما و بیل گیتس از حقوق متساوی برخوردار هستیم؛ ما می توانیم جلوی بانک برویم و بگوییم حقوقم را با حقوق بیل گیتس روی هم بریزید و نصف آن را به من بدهید؟! افغانستان هم اگر کشتی بخرد به طور متساوی در دریای آزاد حق کشتیرانی دارد؛ به این معنی نیست که نصف خلیج فارس متعلق به افغانستان باشد.
به کسانی که این ادعا را دارد باید نقشه را داد و گفت تقسیم کنید و 50 درصد را به ایران بدهید؛ ببینیم این کار چطور ممکن است. اگر بگوییم نصف دریای خزر متعلق به ما باشد به شکم روسیه می رود و از کنار دو کشور آذربایجان و ترکمنستان عبور می کند. نقشه باید طبق ضوابط باشد. به این دلیل است که من می گویم این موضوع را به داوری بین المللی بدهیم؛ تا دیگر کسی نگوید خائن بودند که امضا کردند.
موازنه سیاسی چقدر در گرفتن سهم بیشتر ایران می تواند مؤثر باشد؟
هیچ تأثیری ندارد؛ ذره ای هم به ما سهم بیشتر نمی دهند. خود ترکمنستان و آذربایجان به استناد اینکه زمان شوروی شرکت آذربایجانی از خط نمونه به سمت ترکمنستان بهره برداری می کرده دعوا دارند و دعوای آنها هم به جایی نخواهد رسید. مگر ما از حقوقمان در شط العرب می توانیم کوتاه بیاییم که آنها روی سرزمین و ثروت خودشان کوتاه بیایند؟! می دانیم که 25 سال است داریم روی امر محال وقت تلف می کنیم و آن را به بیم و هراس و توسعه طلبی تبدیل کرده ایم که فایده ای هم ندارد و به هیچ جای دیگری هم نخواهد رسید.
