پایگاه خبری جماران؛ مسأله وحدت و انسجام اسلامی از مسائل مهم و حیاتی در ذهن و فکر امام بود . ایشان منادی بزرگ وحدت بین مسلمانان بودند و بارها در فرمایشات خود مسلمانان را به این امر مهم سفارش نموده اند. ابتدا به این مسأله می پردازیم که منظور از وحدت و انسجام اسلامی چیست؟ آیا منظور این است که میان مذاهب اسلامی یکی انتخاب شود یا اینکه وحدت اسلامی ربطی به وحدت مذاهب ندارد و منظور از اتّحاد مسلمانان اتّحاد پیروان مذاهب مختلف در عین حفظ اصول و فروع در برابر بیگانگان است.
منظور از وحدت امت اسلامی این نیست که حتی از بحث و بیان موضع اعتقادی و فقهی خویش خودداری نمایند بلکه مقصود این است که نخست فرق مسلمین یکدیگر را به طور صحیح بشناسند، از مواضع فکری و اعتقادی هم آگاهانه مطلع شوند و جهت حفظ و گسترش کیان و بنیاد اسلام عزیز از نزاعی که قرآن کریم آن را نهی فرموده، بازایستند و برای دفاع از ساحت مقدس قرآن مجید و اصول ثابت و مشترک اسلامی در برابر د شمنان امتی متحد و ملّتی متشکل و جماعتی همنوا و هم جبهه باشند. مخالفین اتّحاد مسلمین برای اینکه از وحدت اسلامی مفهومی غیرمنطقی و غیرعملی بسازند آن را به نام وحدت مذهبی توجیه می کنند تا در قدم اول با شکست مواجه گردد.
بدیهی است که منظور علمای روشنفکر اسلامی از وحدت اسلامی حصر مذاهب به یک مذهب یا اخذ مشترکات مذاهب و طرد مفترقات آنها نیست که نه معقول و منطقی است و نه مطلوب و عملی، بلکه منظور این دانشمندان متشکل شدن مسلمین است در یک صف در برابر دشمنان مشترکشان و این کار اضافه بر اینکه با موازین کتاب و سنت سازگا ر است معقول و مطلوب هم خواهد بود. 17
حال که مقصود از وحدت اسلامی روشن شد، باید ببینیم که چه عواملی منجر به ایجاد وحدت اسلامی در بین مسلمانان می شود؟ در آیات قرآن به اصول اساسی برای دست یابی به وحدت در جامعه اسلامی اشاره شده که ما به ذکر آن اصول می پردازیم.
اصول وحدت اسلامی 18
اصل اول: یکتاپرستی ایمان به خدای یگانه و غیب و فرشتگان و کتابهای آسمانی و پیامبران و روز بازپسین، مهم ترین پایگاهی است که وحدت جوامع مسلمان باید بر آن استوار گردد . اصولاً نظریة توحید دیدگاهی وحدت گراست و به مثابة مرکزیت نظام تکوین و تش ریع امت واحده اسلامی به شمار می رود.
اصل دوم: پیروی از پیامبر اکرم(ص) پس از اصل توحید، مسأله اطاعت از پیامبر(ص) و پایبندی به اوامر و تعالیم و احکام آن حضرت و پیروی از تصمیمات و دستورهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حضرت، موضوعی است که در تحقق بخشیدن به وحدت جامعة مسلمان نقش بسزایی دارد.
اصل سوم: اخوت دینی از دیدگاه قرآن، اخوت دینی زمینه ای است که وحدت اسلامی در آن می شکفد و به آن نمود اجتماعی و ارزش انسانی می بخشد. پیوند ایمانی و برادری اسلامی تنها رشته ای است که می تواند بنیانگزار وحدت راستین در میان آدمیان از هر گروه و قبیله و هر رنگ و زبان و مکان باشد.
اصل چهارم: موازین اخلاقی موازین اخلاقی، بستری مهم جهت برپایی وحدت اسلامی است . قرآن کریم به طور کلی از نقش اخلاق در پدیدار شدن وحدت و به طور خاص از شاخصه های روابط حاکم در جامعه سخن گفته است به طوری که زمینة از میان رفتن اسباب و عوامل پدید آورندة اختلاف فراهم گردد. در اینجا فقط به ذکر شاخصه هایی کلّی از موازین اخلاقی که در ارتباط با موضوع وحدت اسلامی نقش آفرین است، اکتفا می کنیم:
عهد و پیمان امر به معروف و نهی از منکر فرمان به عدل و قسط همیاری و همکاری د ر تقوی و نیکوکاری.
امام در وصیت به ملّتها و علمای کشورهای اسلامی فرموده اند:
«وصیت من به ملّتهای کشورهای اسلامی است که انتظار نداشته باشید که از خارج کسی به شما در رسیدن به هدف، که آن اسلام و پیاده کردن احکام اسلام است، کمک کند، خود باید به این امر حیاتی که آزادی و استقلال را تحقق می بخشد قیام کنید و علمای اعلام و خطبای محترم کشورهای اسلامی دولتها را دعوت کنند که از وابستگی به قدرتهای بزرگ خارجی خود را رها کنند و با ملّت خود تفاهم کنند در این صورت پیروزی را در آغوش خواهند کشید. و نیز ملّتها را دعوت به وحدت کنند و از نژادپرستی که مخالف دستور اسلام است بپرهیزند ... که اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده. و اگر این برادری ایمانی با همت دولتها و ملّتها و با تأیید خداوند متعال روزی تحقق یابد، خواهید دید که بزرگترین قدرت جهان را مسلمین تشکیل می دهند.» 19
امام خمینی عقیده داشتند که وحدت حلال مشکلات مسلمانان است و تفرقه بر گرفتاریهای آنها می افزاید:
«مشکل عمدة مسلمین همان دوری از اسلام و قرآن است و اگر مسلمین به حسب امری که خدای تبارک و تعالی فر موده است «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقو ا» اگر به همین یک امر و نهی عمل می کردند تمام مشکلا تشان، مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصاد ی شان رفع می شد و هیچ قدرتی نمی توانست با آن مقابله کند لکن مع الاسف به واسطه غفلت بعضی و عدم توجه بعضی و تغافل بعضی از این امر محروم ماندند و تا این امر الهی تحقق پیدا نکند باید مسلمین انتظار گرفتاریهای بیشتر داشته باشند.» 20
به عقیدة امام خمینی از مشکلات مهم مسلمانان، دولتهایی هستند که بر کشورهای اسلامی حکومت می کنند:
«مشکل... مشکل دولتهاست با هم، چرا باید دولت های اسلامی با هم اینطور باشند که هر کدام به طرف دیگر بکشند؟ چرا باید یک کشورهایی که دارای همه چیز هستند و دارای همه جور قدرت هستند، اسرائیل با آن عده کم بیاید و به آنها اینطور حکمفرمایی کند؟ چرا باید اینطور باشد؟ جز این است که ملّت ها از هم جدا و از دولتها جدا و دولت ها از هم جدا و یک میلیارد جمعیت مسلمین با همه تجهیزاتی که دارند نشسته اند و اسرائیل آن جنایات را به لبنان می کند و به فلسطین می کند و آنها نشسته اند و تماشا می کنند؟ تماشاگر هستند؟ آ ن قدر صدای برادرهای ما از آنجا بلند است و ما گوش می کنیم و نشستیم تماشاگر هستیم. کی ما باید قدرت خودمان را بیابیم.» 21
از دیدگاه امام خمینی این مشکل چند جنبه دارد: یکی مشکل وجود دولتهای وابسته و خودکامه فی نفسه، دیگر مشکل اختلاف این دولتها با یکدیگر در سطح جهان اسلام و سومی که همانند جنبة دوم از مشکل اصلی ناشی می شود وجود جدایی و فاصله میان ملّتها و دولتها می باشد که در مجموع به ضعف و تفرقه در قدرت سیاسی مسلمین انجامیده است. 22
به عقیدة امام خمینی برای ایجاد وحدت بین مسلمانان باید حکومتهای ظالم مسلّط بر آنها را ساقط کرده و به جای آن حکومت اسلامی تشکیل دهیم. ایشان در مورد لزوم وحدت اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی فرموده اند:
«از طرفی وطن اسلام را استعمارگران و حکام مستبد و جاه طلب تجزیه کرده اند. امت اسلام را از هم جدا کرده و به صورت چندین ملّت مجزا در آورد ه اند... ما برای این که وحدت امت اسلام را تأمین کنیم، برای این که وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولتهای دست نشاندة آنها خارج و آزاد کنیم راهی نداریم جز این که تشکیل حکومت بدهیم . چون به منظور تحقق وحدت و آزادی ملتهای مسلمان بایستی حکومتهای ظالم و دست نشانده را سرنگون کنیم و پس از آن حکومت عادلانة اسلامی را که در خدمت مردم است به وجود آوریم.» 23
امام خمینی تشکیل حکومت به ویژه حکومت اسلامی را برای نجات قلمرو اسلام و اتحاد بین مسلمانان لازم می دانستند. اما چه مسائلی باعث تفرقه بین مسلمانان شده است . مهم ترین مسأله ای که باعث جدایی و اختلاف بین مسلمانان شده مطرح کردن مسأله شیعه و سنی بودن که توسط عمال اجانب و ابرقدرتها مطرح و به آن دامنه زده می شود تا از این طریق بین مسلمانان اختلاف بیندازند تا هم مانع رشد اسلام شوند و هم از طرفی بتوانند به راحتی بر آنها سلطه پیدا کنند. امام خمینی به این مسأله مهم توجه داشته اند و بارها در سخنا ن خود به برادری اهل سنت و شیعه تأکید کرده اند. ایشان تفرقه اندازی را کار دشمنان اسلام دانسته و از شیعیان و سنی ها خواسته اند که وحدت خود را حفظ و نقشه های اجانب را خنثی کنند. امام اختلاف شیعه و سنی را از ملی گرایی خطرناکتر می دانند و در این مورد می فرمایند:
«از ملی گرایی خطرناکتر و غم انگیزتر، ایجاد خلاف بین اهل سنت و جماعت با شیعیان است و القای تبلیغات فتنه انگیز و دشمنی ساز بین برادران اسلامی و ایمانی است و بحمدالله تعالی در انقلاب اسلامی ایران هیچ اختلافی بین این دو طایفه وجود ندارد و همه با دوستی و اخوت در کنار هم زندگی می کنند و اهل سنت که در ایران جمعیت اش بی شمارند... و دارای علما و مشایخ بسیار هستند، با ما برادر و ما با آنها بردار و برابریم و آنان با نغمه های نفاق افکنانه ای که بعضی جنایتکاران و وابستگان به صهیونیسم و آمریکا، ساز نمو ده اند، مخالفند. و برادران اهل سنت در کشورهای اسلامی بدانند که این عمال وابسته به قدرتهای شیطانی بزرگ، خیرخواه مسلمین و اسلام نیستند و لازم است مسلمانان از آن ها تبری کنند و به تبلیغات نفاق افکنانه آنان گوش فراندهند. من دست برادری به تمام مسلمانان متعهد جهان می دهم و از آنان می خواهم که به شیعیان با چشم برادری عزیز نگاه کنند و با این عمل شان همانند همیشه نقشه های شوم اجانب را خنثی کنند.»
به عقیدة امام کسانی که تفرقه اندازی می کنند نه طرف شیعه اند نه طرف سنی، بلکه آنها اساساً با اسلام مخالفند پس ضروری است که مسلمانان با هم در مقابل این دشمنان مشترک متّحد شوند. یکی از مسائل مورد توجه امام خمینی قضیه بیت المقدس بود که به عنوان قبله اول مسلمین توسط اشغالگران اسرائیلی غصب شده است و از طرف دیگر ظلم هایی که به مردم فلسطین می شود و جنایاتی که در آنجا صورت می گیرد به عنوان مشکل مسلمین مدنظر ایشان بود. ایشان اسرائیل را غده سرطانی می دانستند و از سالها قبل خطر آن را به مسلمین گوشزد کرده بودند. امام که به طور مکرر مسلمانان را به وحدت و اتّحاد دعوت کرده اند از مسلمانان جهان خواستند که برای کمک و همیاری با مردم لبنان و فلسطین و آزادی قدس شریف از چنگال صهیونیست ها به پاخیزند. در این راستا و جهت ابراز «همبستگی بین المللی مسلمانان» و حمایت از مردم فلسطین، امام خمینی طی یک اقدام تاریخی در پیامی خطاب به مسلمانان جهان، آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به عنوان روز قدس انتخاب و اعلام نمودند و در پیامی که به مناسبت روز قدس صادر نمودند، روز قدس را نه تنها روز فلسطین بلکه روز اسلام و روز حکومت اسلامی معرفی کردند:
«روز قدس ... روزی است که باید همت کنید و همت کنیم که قدس را نجات بدهیم و برادران لبنانی را از این فشارها نجات بدهیم، روزی است که باید تمام مستضعفین را از چنگال مستکبرین بیرون بیاوریم روزی است که باید جامعه مسلمین همه اظهار وجود بکنند و هشدار بدهند به ابرقدرتها... روز قدس روز اسلام است ... روزی است که اسلام را باید احیا کرد ... و قوانین اسلام در ممالک اسلامی اجرا بشود ... روز قدس روز حیات اسلام است. روز قدس فقط روز فلسطین نیست روز اسلام است روز حکومت اسلامی است... روزی است که باید به ابرقدرتها فهماند که دیگر آنها نمی توانند در ممالک اسلامی پیشروی کنند. من روز قدس را روز اسلام و روز رسول اکرم می دانم و روزی است که باید ما تمام قوای خودمان را مجهز کنیم و مسلمین از آن انزوایی که آن ها را کشانده بود خارج شوند و با تمام قدرت و قوت در مقابل اجانب بایستند.» 25
این اقدام آگاهانه امام در نامگذاری روزی به نام روز قدس و در حمایت از مردم فلسطین زمینة نزدیکی و وحدت بیشتر مسلمانان را فراهم می کند و آنها را در مقابل دشمن مشترک یعنی اسرائیل که دشمن اسلام و مسلمین است متّحد می کند. یکی دیگر از عوامل وحدت مسلمین کعبه و مراسم حج است که مرکز عبادت و اجتماع اسلامی می باشد و هر ساله نیز این مراسم پرشکوه برگزار می شود و عدة زیادی از مسلمانان از سراسر جهان در این مراسم مذهبی، سیاسی و اجتماعی شرکت می کنند. این مراسم تجلّی وحدت و انسجام مسلمین است که در مکانی واحد جمع می شوند و اعمال مشترکی را انجام می دهند .
مسلمانان در این مراسم معنوی و در این اجتماع بزرگ فریاد برائت از مشرکین را سر می دهند که این مسأله بر وحدت بین آنها می افزاید. امام خمینی در مورد فلسفة سیاسی حج می فرمایند:
«جهات سیاسی زیادی در اجتماعات، جماعات و جمعات و خصوصاً اجتماع گرانبهای حج می باشد که از آن جمله اطلاع بر گرفتاریهای اساسی و سیاسی اسلام و مسلمین است ... و از جمله وظایف در این اجتماع عظیم، دعوت مردم و جوامع اسلامی به وحدت کلمه و رفع اختلافات بین طبقات مسلمین است که خطبا و گویندگان و نویسندگان در این امر حیاتی اقدام نمایند و کوشش کنند در به وجود آوردن جبهة مستضعفین که با وحدت جبهه و وحدت کلمه و شعار لااله اله الله از تحت اسارت قدرتهای شیطانی، اجانب و استعمارگران و استثمارگران بیرون آیند و با اخوت اسلامی بر مشکلات غلبه پیدا کنند ... ای مسلمانان جهان و ای پیروان مکتب توحید ! رمز تمام گرفتاریهای کشورهای اسلامی، اختلاف کلمه و عدم هماهنگی است و رمز پیروزی، وحدت کلمه و ایجاد هماهنگی است... اعتصام به حبل الله بیان هماهنگی جمیع مسلمین است.» 26
یکی دیگر از اقدامات امام برای تحقق وحدت بین مسلمانان این بود که از 12 ربیع الاول تا 17 ربیع الاول را [که بین شیعه و سنی اختلاف است] به مناسبت میلاد پیامبر اکرم(ص) هفته وحدت نامیدند. البته پیشنهاد آن از سوی آیت الله م نتظری مطرح شد و امام خمینی نیز آن را تأیید کردند .
این اقدام نیز تلاشی بود در راه ایجاد وحدت و انسجام بیشتر بین مسلمانان و دوری از تفرقه بر سر مسائل جزئی. آنچه مهم می باشد این است که همه مسلمانان حضرت محمد(ص) را به عنوان پیامبر خود قبول دارند و دیگر اختلاف بر سر روز میلاد آن بزرگوار نباید باعث تفرقه و جدایی بین مسلمانان شود.
منبع: نشریه حضور
16. صحیفه امام، جلد 21 ، ص 427 428
17. همان، ج 9، ص 129
18. همان، ج 10 ، صص 418 و 417
19. احمد موثقی، اندیشه و استراتژی وحدت در شبه قاره هند و ایران، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، صص 300 و 299
20. امام خمینی، حکومت اسلامی، ص 36
21. صحیفه امام، ج 13 ، صص 210 209 ؛ تبیان، دفتر پانزدهم، ص 213
22. همان، ج 9، صص 278 276 ؛ تبیان، دفتر چهارم، صص 136 135
23. همان، ج 10 ، صص 160 159
