پایگاه خبری جماران: علیرضا سرفرازی طی یادداشتی نوشت:
شاید تلگرام یکی از مهمترین پدیده های اجتماعی تاریخ ایران باشد. ساختاری که فراتر از شبکه های اجتماعی معمول در دنیا، زمینه را برای دست کم دو محور خاص از تعامل اجتماعی فراهم کرد: اول، زمینه هم کلامی و گفتگو در قالب گروههایی که با حضور همدلان شکل گرفتند و دوم، زمینه برای ارائه محتوا، خبر و داده ها به صورت یک طرفه برای صاحبان آگاهی، خبر و داده ها. هر ساختار و یا به اصطلاح پلتفرم شبکه ای، ویژگیهای خاص خود را دارد که سبب می شود تا از همقطارانش، متمایز شود و می توان گفت که تلگرام، فراتر از ویژگیهای ذاتی و درونی اش یک ویژگی خاص داشت: فراگیر شد و به هر دلیلی، که می شود جداگانه درباره آن سخن گفت، فیلتر نشد. مباحث مختلفی در مورد نقش تلگرام در روابط اجتماعی شکل گرفتند و تحقیقات مختلفی انجام شد و نتایج خاصی نیز ارائه شد. شاید، یکی از دوران طلایی تعامل اجتماعی، انتخابات 96 بود که در آستانه سالگرد آن هستیم. بسیاری از کارشناسان، اهمیت تلگرام در آن بزنگاه برجسته تاریخ سیاست ایران را جدی گرفتند و در پی پیروزی بزرگ حسن روحانی، هیچ عاملی، فراتر از تلگرام، در تحلیلها پررنگ نشد.
یکی از اولین گامها در تحلیل وضیع پیش از فیلترشدن تلگرام و پس از آن، به ادعای من، توجه به مفهوم کسب و کار از طریق تلگرام و به دست آوردن تحلیل و برآوردی تا حد ممکن دقیق از این مفهوم است. هر چند در این نوشتار، بحث از کسب و کار تلگرامی را در نظر نخواهم گرفت، بر این نکته تأکید میکنم که کسب و کارهای مختلف و انواع مختلف درآمدزایی در شبکه های اجتماعی باید بررسی شوند و سود و زیان گسترش آنها سنجیده شود.
به دو رویه خاص از تعامل و ارتباط تلگرامی بازگردیم. گروههای منسجم گفتگوی درون گروهی میان شهروندان همدل و کانلهای یک سویه ارائه محتوا و خبر. آمارها نشان می دهد که تنها یک میلیون شهروند تلگرام حذف کرده اند و همه پیام رسان های داخلی، فی المجموع و روی هم، 22 میلیون مورد نصب داشته اند. بخشی از این میزان را باید به حساب راهکارهای خاص اجبارکننده و دستوری، مانند نصب اجباری پیام رسان "بله" با اجبار بانکی منتسب کرد. میزان "بازدید" از پیامهای ارئه شده در تلگرام که به معنای محتوا و خبر و داده ارائه شده در کانالهای یک سویه تلگرامی است، با فیلتر شدن تلگرام، 50 درصد کاهش یافته است. در راستای همین بحث، باید به یاد داشت که بخشی از رسانه های مهم خبری داخلی کشورمان، با ابتناء بر اطاعت از "قانون"؟ تلگرام را ترک کردند. طنز داستان نیز در این میان این است که اولا، همین رسانه ها به واسطه خروج از تلگرام، زمینه ارزنده ای را برای درآمدزایی از طریق تبلیغات در کانالهایشان از دست دادند و ثانیا، کانالهایی خاصی از جنس خبرگزاریهای اصولگرا مانند رجا نیوز در تلگرام مانده اند و همچنین، کانالهایی با ارتباط ساختاری با صداوسیما مانند ورزش 3 ، نیز، آن را ترک نکرده اند. می توان تصور کرد که رسانه های رسمی ترک کننده تلگرام، تابحال اگر بازنده فیلتر نبوده اند، برنده هم نبوده اند. اگر کسی از لحاظ مالی و اعتباری برنده شده است، شاید سرویس دهندگان اینترنتی کشور بوده اند که با بالارفتن مصرف کاربران، درآمد کسب کرده اند و این نکته، خود نیاز به بحثی جداگانه و مفصل دارد.
در این میان، تلگرام همانی نیست که بود. آنچه به تلگرام اضافه شده است، فیلتر شکن و فضای غیررسمی آن است. امروز با ساختار و حیطه ای از تعامل روبرو هستیم که شهروندان برای حضور در آن، از دالان بعضا صعب العبور VPN ها و فیلترشکنهای گوناگون عبور می کنند. این نکته ساده را _که حرف من نیست و از پستهای متعدد در شبکه های اجتماعی آموخته ام_ اضافه کنم که حالا میلیونها کاربر از ساختارهای عبور از فیلتری استفاده میکنند که ابتدا آنها را به سرمنشأ غیر ایرانی وصل می کند. حالا برای ورود به تلگرام، همان که زمانی زمینه تعامل نسبتا رسمی مردم بود، از دالانهایی مانند سایفون عبور می کنند که هر چه هست، ایرانی نیست.
از سوی دیگر، آنچه تلگرام را هنوز "تلگرام" نگه داشته است، شهروندانی هستند که آن را ترک نکرده اند. رشد حیرت انگیز استفاده از فیلترشکن نشان می دهد که شهروندان به تلگرام پشت نکرده اند. گروههای خانوادگی، دوستی، هم اندیشی، گفتگو و ... همچنان هستند. تحقیق علمی و منسجم درباره میزان رشد یا افول این گروهها اگر هم ممکن باشد، زمان بر است. با این حال همین که اکثریت قریب به اتفاق کاربران همچنان هستند و بازار فیلترشکنها به داغی بازار طلا است، خود می تواند گویا باشد.
در روزهایی که با خروج آمریکا از توافق هسته ای، دوران شاید نه چندان با دوام 4 + 1 آغاز شده است و مردم به همگرایی و همدلی نیاز دارند، میدانی بزرگ و گسترده به نام تلگرام را دارند که تا حدی و نه به تمامی از سحنگوی رسمی خالی است. زمزمه ها و گفتگوها در دل گروهها و جمعهای درون تلگرامی است. بسیاری از کسب و کارها همچنان برقرارند. برنده کسانی هستند که آنجا که مردم هستند، حاضر شوند و حاضر باشند و بمانند.
