محتشمی پور: احترام به مقام مرجعیت، اصل اساسی اندیشه امام راحل بود/ ایازی: فهم قرآنی امام خمینی(س) متأثر از عقل و عرف بود/ قاضی زاده: امام راحل مخالف سواستفاده سیاسی از قرآن بود

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی جماران، نشست علمی جایگاه قرآن در مکتب اجتهادی امام خمینی(ره)، پیش از ظهر امروز (پنجشنبه 10اسفند96) با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین محتشمی پور از اساتید حوزه علمیه نجف و میزگردی علمی با حضور آیت الله سیدمحمدعلی ایازی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم و حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده رئیس مؤسسه علمی پژوهشی فهیم قم، در تالار اجتماعات مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(ره) شهر قم برگزار شد.

از جمله شخصیت های حاضر در این نشست علمی که می توان به حضور ایشان اشاره کرد، آیت الله سیدحسین موسوی تبریزی دبیرکل مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم، آیت الله سیدمحمد واعظ موسوی رئیس مرکز ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم، حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی خسروی مدیر کل دفتر برنامه ریزی، آموزش و توسعه مشارکت های امور قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... اشاره کرد.

این نشست علمی به همت دفتر مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی(ره) در قم و مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(ره) برگزار شد.

حجت الاسلام و المسلمین محتشمی پور سخنران این مراسم، با اشاره به سیره و سلوک فردی و اجتماعی امام خمینی(ره) اظهار داشت: یکی از اصول اساسی امام راحل از ابتدا تا انتها، احترام به مقام مرجعیت بود که شاهد آن، احترام خاص ایشان به مقام آیت الله العظمی بروجردی(ره) در حوزه قم احترام خاص ایشان به آیت الله العظمی حکیم(ره) در حوزه نجف اشرف بود.

همچنین میزگردی علمی این نشست تخصصی، با حضور دو تن از اساتید برجسته حوزه علمیه قم، آیت الله سیدمحمدعلی ایازی و حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده برگزار شد که هر دو این نظریه پردازان، توجه به قرآن در فقه امام خمینی(ره) را مورد توجه قرار داده و ابعاد و زوایای آن را، مورد بحث و بررسی قرار دادند.

حجت الاسلام و المسلمین محتشمی پور:

احترام به مقام مرجعیت، اصل اساسی اندیشه امام راحل بود

جماران: استاد حوزه علمیه نجف اشرف، با اشاره به احترام ویژه امام خمینی(ره) به جایگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره) در حوزه قم و جایگاه آیت الله العظمی حکیم(ره) در حوزه نجف، گفت: احترام به مقام مرجعیت، اصل اساسی اندیشه امام خمینی(س) بود.

حجت الاسلام و المسلمین محتشمی پور، پیش از ظهر امروز (پنجشنبه 10اسفندماه96) در هماش علمی جایگاه قرآن در مکتب اجتهادی امام خمینی(س) که با حضور جمعی از پژوهشگران و محققان حوزه و دانشگاه، در محل سالن اجتماعات مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(س) در قم برگزار شد، با اشاره به سیره و سلوک فردی و اجتماعی امام خمینی(ره) اظهار داشت: یکی از اصول اساسی امام راحل از ابتدا تا انتها، احترام به مقام مرجعیت بود.

وی افزود: امام(س) در زمان مرجعیت مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(ره)، در ارتباط با مسائل جهادی، مبارزاتی و سیاسی، کاملا از ایشان تبعیت می کردند؛ ولو این که در برخی مسائل امام(س) نظر و مشی دیگری داشتند اما معتقد بودند که باید کاملا احترام مرجعیت شیعه حفظ شود؛ این مهم نه تنها در زمان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی(ره) بود، حتی هنگامی هم که امام راحل به نجف تبعید شدند، با این که در کشورهای عربی، آیت الله حکیم(ره) به عنوان مرجع علی الاطلاق محسوب می شدند، امام(س) به آِیت الله حکیم احترام خاصی قائل بوده و سعی می کردند مرجعیت ایشان را تقویت کنند؛ البته نظرات شان را به عنوان یک مشاور، به آیت الله العظمی بروجردی(ره) در قم و آیت الله حکیم(ره) در عراق، می دادند.

وی، خاطرنشان کرد: زمانی که آیت الله حکیم در عراق و بر علیه حزب بعث که تازه روی کار آمده بود، قیام کرده و به بغداد سفر کردند تا جایی که احتمال سقوط رژیم بعث به وجود آمده بود؛ اما با اقدامات حسن البکر در رژیم بعث، طرفداران آیت الله حکیم دستگیر و عملا شخص  آیت الله محصور شده بودند و به این ترتیب شرایط سختی بر حوزه علمیه نجف حاکم شده بود؛ در چنین شرایط سختی، هیچ یک از فقها جرأت ابراز وجود نداشته و علی رغم بیماری آیت الله حکیم، جرأت نمی کردند به ملاقات ایشان بروند، اما امام خمینی(ره) خط شکنی کرده و به دیدار آیت الله حکیم(ره) رفتند و بعد از چندی به حاج آقا مصطفی(ره) هم گفتند به ملاقات ایشان بروید.

وی افزود: بنابر پیشنهاد امام خمینی(ره)، آیت الله حکیم خودشان هم شرایط سخت شبه حصر را شکسته و هفته ای یکی دوبار به زیارت حرم امیرالمؤمنین(ع) می رفتند.

محتشمی پور، خاطرنشان کرد: زمانی امام خمینی(ره) به نجف آمدند، عده زیادی از علما از جمله آیت الله خوئی(ره) و ... به دیدار ایشان آمدند، و با وجود این که آیت الله حکیم(ره) در روز دوم به دیدار امام آمده بودند، اما امام(ره) در پاسخ به ملاقات ها، در اولین دیدار به منزل آیت الله حکیم رفتند.

وی گفت: همانطور که امام خمینی(ره) در جریان 15خرداد گفتند من پاپ نیستم که مراسمی یک روز در هفته باشد و حرفی بزنم و به منزل بروم؛ من اگر حرفی بزنم، آن را عمل و اجرا می کنم؛ و لذا امام(س) در زمان آیت الله بروجردی(ره) مشی شان همان بود که اشاره شد.

محتشمی پور، گفت: امام(س) چون می دانست که رژیم شاه بعد از فوت آیت الله العظمی بروجردی(س) از فرصت استفاده کرده و به دنبال اهداف خود می رود؛ در مقابل امام راحل همه مراجع را زیر یک سقف جمع کرده و مذاکراتی را با ایشان داشتند؛ و لذا بیانیه هایی که صادر شد، همه بیانیه های جمعی بود، چون مرجعیت واحدی در آن زمان نبود.

وی با بیان این که امام یک شخصیت و رهبر استثنایی بود و می دانستند چکار می کنند و چه باید کنند، گفت: امام راحل می دانست که در حوزه قم به یک صورت و در حوزه نجف به گونه ای دیگر عمل کنند؛ و لذا در کل حرکت شان حرکت آگاهی بخشی به جوامع شیعی بود.

حجت الاسلام والمسلمین محتشمی پور،  در ادامه تاکید کرد: امام راحل در طول 13سال حضور شان در حوزه نجف، به اقشار مختلف مردم در دنیا، نامه می فرستاد، و حوادث جهان اسلام و به ویژه ایران را منعکس می کردند؛ همچنین نامه هایی که از خارج برای امام(ره) می آمد، از این فرصت استفاده کرده و دیدگاه های خودشان را منعکس می کردند؛ در کل امام به دنبال ایجاد زمینه برای تحقق اهداف بلند اسلامی خود در نجف اشرف بودند و لذا در سال 49 وقتی مباحث امام خمینی(ره) به مبحث ولایت فقیه رسید، مباحث حکومت اسلامی را به خوبی تشریح کردند.

وی گفت: برخی عنوان می کنند که امام خمینی(ره) فقط قدرت تخریب کنندگی رژیم شاه را داشت و برنامه ای برای بعد از سرنگونی رژیم شاه نداشت که این حرف نادرستی است که از سوی عده ای و برای رسیدن به اهداف شان مطرح می شود؛ چرا که امام راحل، مباحث مختلفی راجع به حکومت اسلامی داشتند و در همین مباحث تصریح کردند که چگونه است که رضاخان بی سواد می تواند حکومت کند اما علما این قدرت را ندارند.

محتشمی پور یادآور شد: عده ای از علما به نزد امام خمینی(ره) آمدند و گفتند که مگر می شود با دست خالی با رژیم شاه مبارزه و آن را سرنگون کرد و حتی پیشنهاد کردند بیایید از همین قانون موجود استفاده کرده و کاری کنیم که شاه نه حکومت که فقط سلطنت کند؛ که امام(ره) در پاسخ گفتند که رژیم شاه به کلی فاسد است و باید سرنگون شود و این را دنبال کرد تا به نهایت رسید.

وی افزود: یکی دیگر از ویژگی های حضرت امام(ره) که در سیره ایشان ظاهر و بارز هم هست، این است که هیچ وقت خودشان را نمی دیدند و کارها را به هیچ وجه منتصب به اراده خودش نمی دانست؛ ایشان در تمام این مراحل، بارها و بارها می فرمود که من همیشه احساس می کنم که دستی هست که ما را هدایت می کند تا به اهداف مان برسیم؛ وقتی هم که خرمشهر آزاد می شود پیام می دهد که خدا خرمشهر را آزاد کرد و این خداست که ما را هدایت می کند.

وی با بیان این که رعایت مسائل شرعی و توصیه به دیگران برای متشرع بودن، از ویژگی های دیگر امام خمینی(س) بود، گفت: ما خیلی ها را دیدیم که وقتی از حوزه نجف به اروپا و دیگر محیط های روشنفکری می روند، سعی می کنند حرف هایی بزنند که خوشایند آن محیط باشد امام امام خمینی(ره) شخصیتی بودند که مسائل شرعی را با قوت انجام می دادند و دیگران را هم به آن توصیه می کردند و با اعمال غیر شرعی در بیت شان در فرانسه مخالفت می کردند.

وی خاطرنشان کرد: عد ه از از دانشجویان ایرانی در فرانسه خدمت امام خمینی(ره) رسیده و گفتند در دانشگاه های این کشور دانشجویان دختر با استادشان دست می دهند یا بالعکس که امام خمینی(ره) فرمودند هرچیزی که مفسده داشته باشد، حرام است و نباید انجام شود.

محتشمی پور اضافه کرد: در اواخر حضور امام خمینی(ره) در فرانسه، عده از خبرنگاران به نزد ایشان رسیده و می گفتند وقتی شاه رفت، و حکومتش سرنگون شد، شما می خواهید چه سمتی در حکومت داشته باشید؟ که ایشان می گفتند من هیچ سمتی نمی خواهم، بلکه متخصصین باید عهده دار امور شده و ما فقط نصیحت می کنیم.

وی خاطرنشان کرد: در بحث قانون اساسی هم که توسط مرحوم حبیبی آماده شده بود، اصلا بحثی از ولایت فقیه به این شکل نبود و بعدها در مجلس خبرگان تغییراتی ایجاد شد.

علی اکبر محتشمی پور ، با اشاره به شرایط حاکم بر کشور در دوران استقرار دولت موقت مهندس بازرگان، گفت: برخی معتقد بودند که این دولت فقط برای پسابحران مناسب بود و به درد شرایط کشور در زمانی که برخی استان های مرزی درگیر خشونت های داخلی بودند نبود، بلکه فقط در شرایط آرام پسابحران کارایی داشت و عده ای هم معتقد بودند که این دولت حتی به درد دوران پسابحران هم کارایی نداشت.

وی افزود: در همین دوران کوتاه دولت موقت، بیش از 10بار به قم و نزد امام آمدند و استعفا کردند که امام خمینی(ره) نمی پذیرفتند و در کل این شرایط نشان می دهد این دولت پر مدعا چقدر ضعیف بود که با یک مشکل ایجاد شده، در خواست استعفا می کرد.

میزگرد علمی جایگاه قرآن در مکتب اجتهادی امام خمینی(ره) در قم:

استاد ایازی: فهم قرآنی امام خمینی(س) متأثر از عقل و عرف بود/ استاد قاضی زاده: امام(س) در فقه و اصول، به قرآن تمسک داشت

جماران: در نشست علمی جایگاه قرآن در مکتب اجتهادی امام خمینی(س)، دو تن از اساتید برجسته حوزه علمیه قم، توجه به قرآن در فقه امام خمینی(ره) و بررسی ابعاد و زوایای آن، مورد بحث قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی جماران، آیت الله سیدمحمدعلی ایازی و حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده، در نشستی علمی با موضوع جایگاه قرآن در مکتب اجتهادی امام خمینی(ره) که پیش از ظهر امروز (پنجشنبه 10اسفندماه96) و در محل سالن اجتماعات مدرسه تخصصی فقه امام خمینی(ره) قم برگزار شد، به واکاوی نقش قرآن در اندیشه امام خمینی(ره) پرداختند.

در ابتدای این نشست علمی، آیت الله سیدمحمدعلی ایازی، قرآن پژوه و استاد برجسته حوزه علمیه قم، خاطرنشان کرد: عده ای که به امام راحل ایراد می کنند که ایشان با وجود این که گفت بعد از سرنگونی رژیم شاه به قم می روم و با  مشغول کردن خودم به کارهای حوزوی و طلبگی، کاری با حکومت ندارم، اما به این گفته خودشان وفادار نبوده و به تهران رفتند؛ در حالی که این حرف نادرست است، چون بیماری ایشان باعث ماندگاری شان در تهران شد و حتی در آن ایام، در مسائل مختلفی که به ایشان رجوع می شد، می گفتند به متخصصین و اهل فن مراجعه کنید و در جزئیات وارد نمی شدند.

این قرآن پژوه حوزه علمیه قم، با اشاره به موضوع این نشست علمی با عنوان جایگاه قرآن در مکتب اجتهادی امام خمینی(ره)، و با بیان این که همه فقهای عالم اسلام، نخستین منبع شان برای استنباط احکام دین، قرآن بوده است، گفت: در مکتب فقهی قم بر خلاف مکتب فقهی نجف، برای استنباط احکام دین، ابتدا از قرآن شروع می کنند و امام راحل هم بر اساس مکتب فقهی قم عمل کرده و به این جهت، توجه به قرآن در استنباط احکام دین، در سبک مرحوم امام خمینی(س) مشخص است.

وی با بیان این که در مکتب قم از مرحوم آیت الله حائری تا مرحوم زمان آیت الله بروجردی، در پی کوچک کردن مباحث اصول بودند، گفت: مرحوم امام خمینی(س) هم همین سبک را ادامه دادند؛ یعنی چیزی که مرحوم آیت الله بروجردی بارها می گفت که علم اصول در حوزه علمیه ما متورم شده است و باید کوچک شود، امام خمینی(س) هم در همین راستا عمل می کردند.

آیت الله ایازی، خاطرنشان کرد: از کارهای برجسته امام خمینی(س) در روش استنباطی شان برای احکام دین، استفاده از روش های عقلی در فهم آیات قرآن است؛ این هم از نکات بسیار جالبی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

*امام(س) معتقد بود حکم دین باید در مقدورات انسان باشد

وی افزود: از دیگر نکاتی که در استنباط امام خمینی(ره) قابل توجه است، استفاده از روش های عرفی و یا استفاده از خود عرف در بحث تفسیر قرآن است؛ متأسفانه خیلی وقت ها می بینیم که آقایانی این روزها خیلی به بهانه امر به معروف و نهی از منکر اظهار نظر می کنند، توجه نمی کنند که معروف و منکر غیر از واجب و حرام است چرا که خدا می توانست بگوید امر به واجب و نهی از حرام؛ و وقتی می گوید معروف و منکر، یعنی موردی که در جامعه به معروف و منکر، شناخته شده است.

این استاد حوزه علمیه قم، در ادامه سخنان خود، با اشاره به انسانی بودن فهم قرآنی امام خمینی(ره) گفت: ادیان و پیامبران الهی همه آمدند تا در خدمت انسان باشند و از این رو این سؤال پیش می آید که آیا احکام دینی نباید انسانی باشد و شرایط انسان را در نظر بگیرد؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت جای جای روش امام خمینی(ره) در نگاه به قرآن و احکام این است که اگر چیزی در مقدور انسان نباشد، حکم شرعی هم نیست، چرا که حکم دینی باید متناسب با شرایط انسان و شخصیت انسان داشته باشد؛ همچنین باید ذکر شود که یکی از مواردی که با شخصیت انسان مناسب است، متناسب بودن با کرامت انسانی است.

*استاد قاضی زاده: امام(س) تمسک به آیات قرآن در فقه و اصول داشت

در ادامه این نشست علمی، حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضی زاده، با بیان این که درباره فقه و قرآن، سه گونه فعالیت در میان علمای اسلامی وجود داشته است، گفت: بخشی از علما توجه ویژه ای به آیات الاحکام داشتند که این نگاه از قرون اولیه شکل گرفته است؛ کتاب های مختلفی در این باب تألیف می شود که این یک نگاه ترتیبی به آیات قرآن و احکام فقهی است؛ آیات الاحکامی که اهل سنت در دوره های گذشته می نوشتند این گونه بوده است که مثلا از سوره بقره شروع می کردند تا به آخر قرآن برسند.

وی افزود: شیوه دیگری که در بین علما رواج داشته، نگاه موضوعی به آیات قرآن کریم بود؛ و مورد دیگر هم این است که به صورت مسئله محور و متناسب با هر موضوع به قرآن رجوع می کردند؛ و امام خمینی(ره) به این نگاه سوم تمایل داشتند؛ از طرفی می توان گفت که تمسک امام راحل به آیات قرآن در فقه و اصول نسبتا قابل توجه است.

*استاد ایازی: شخصیت عرفانی امام(س) در شخصیت فقهی‌شان متجلی است

در ادامه این نشست علمی، آیت الله سیدمحمدعلی ایازی با اشاره به ادامه مبحث قبلی خود، در باب امر به معروف و نهی از منکر و تفاوت آن به امور حرام و حلال، گفت: اگر موضوعی در عرف جامعه تبدیل به منکر نشود، این دیگر منکر نیست و همانطور که قبلا هم گفتیم امام(ره) هم در فهم قرآنی خود به عرف در کنار عقل توجه داشتند.

وی افزود: توضیح بیشتر این که اگر موضوع و مسئله ای وجود داشت که عرف جامعه یا حداقل بخشی از افراد جامعه آن موضوع را به عنوان امر منکر نمی شناختند، شما نمی توانید اسم آن عمل را منکر گذاشته و مثلا نهی از منکر و یا امر به معروف کنید.

این استاد برجسته علوم قرآنی حوزه علمیه قم گفت: اگر چیزی در جامعه به عنوان یک عمل خوب و معروف شناخته نشد و عده ای از مردم آن را قبول نداشتند، آیا این مهم را می توان به عنوان امر به معروف در نظر گرفت؟ قطعا خیر، اما شما می توانید این موضوع را تبلیغ کنید و کار فرهنگی در این زمینه داشته باشید.

وی افزود: برای مثال در زمانی ریختن آشغال در خیابان منکر نبود، اما امروز عرف این موضوع را منکر تشخیص داده؛ و لذا اگر عرف، موضوعی را منکر ندانست نمی توانیم تحت عنوان منکر تلقی کنیم.

آیت الله ایازی با اشاره به مباحث اخیری که در باب آزادی حجاب در جامعه مطرح شده است، گفت: اگر عرف یک جامعه ای موضوعی را منکر تشخیص نداد، و در قانون هم تصریحی بر این مطلب نبود، نمی توان با او تحت عنوان نهی از منکر برخورد کرد و برخورد قانونی داشت؛ و این همانند آن است که شخصی که حمام نرفته را شلاق نمی زنند و نمی توانند به جرم حمام نرفتن، زندانی اش کنند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، با بیان این که در روش هایی که امام(س) در نسبت های بین قرآن و روایات استفاده می کنند، روی عنوان قرآن تکیه می کردند، خاطرنشان کرد: اگرچه امام خمینی(ره) در آیات الاحکام، شیوه شان این است که به روش فقهی عمل کنند، اما شخصیت امام(س) چون یک شخصیت عرفانی بوده، در شخصیت فقهی شان هم این شخصیت عرفانی متجلی شده است.

*استاد قاضی زاده: امام راحل مخالف سوءاستفاده سیاسی از قرآن بود

در ادامه بحث، حجت الاسلام والمسلمین قاضی زاده، با بیان این که استفاده نکردن از روایات در بحث تفسیر قرآن، یکی از آفات کارهای استنباط احکام دین است، گفت: متأسفانه مسئله قرآن و یا بهانه آن، بعنوان دستاویزی برای استفاده های ناروا، برای تأیید دیدگاه های سیاسی و ا جتماعی وارد می شود که متأسفانه صحیح نیست.

وی با بیان این که امام خمینی(س) روی مسئله سوءاستفاده سیاسی از قرآن حساس بود، گفت: یکی از مباحث مهم اجتماعی ما بحث ولایت فقیه است که امام در مقاطع مختلف به آن پرداختند؛ اما این سؤال مطرح است که قرآن کریم هم به بحث ولایت فقیه دلالت دارد یا نه؟ برخی از فقها در پی این بودند که آیاتی را در این زمینه دال بر ولایت فقیه پیدا کنند؛ حتی یکی از علما 30 آیه را آورده بود و می گفت دال بر ولایت فقیه است که یکی از آن ها، آیه معروف «و اوطیعو الله و ...» است؛ اتفاقا شخصی همین آیه را در مجلسی مطرح کرد که بلافاصله امام خمینی(ره) با آن مخالفت کرده و فرمودند که این آیه مربوط به ما حاکمان در عصر غیبت نیست؛ اتفاقا این حرف مطرح شده امام(ره) را بیشتر بررسی کردم و دیدم که ایشان با جدیت این موضوع را معتقد بودند و با این که اعتقاد به حکومت در عصر غیبت دارند، از این نوع استفاده های قرآنی، انتقاد داشتند.

رئیس مؤسسه علمی پژوهشی فهیم قم افزود: البته امام راحل با استفاده از کتاب الخلل، مبحثی را درباره منصب قضاوت و حکومت بحث می کنند که ظاهرش این است که منصب حکومت و قضاوت برای امام معصوم و خلیفه مشروع است و از آیات قرآن هم استفاده می کنند، ولی با توجه به خصوصیاتی که داشتند می گویند ما حکوم در عصر غیبت را با یک دلیل کلامی و با یک ضرورت عقلی، در مجموعه دین ثابت می کنیم که می شود در این امر وارد شد و بعد می گویند چون خداوند مردم را در زمان غیبت رها نکرده، لذا می شود ولایت فقیه را استفاده کنیم.

وی اضافه کرد: امام خمینی(ره) چه در این جا و چه در کتاب البیع که مباحث ولایت فقیه را مطرح کردند، به صراحت از استفاده از آیات قرآن برای امور سیاسی روز جلوگیری می کردند و بعد از بحث های عقلی می فرمایند، آیه معروف «و اطیعوالله و اطیعو رسول...» که از دوره شیخ طوسی بعنوان استدلالی بین مفسران قرآن و علما مطرح شد، یک امر مطلق است؛ چون این اطاعت به طور مطلق خواسته شده، خداوند متعال به کسی که خطا می کند و گناه می کند، به او همچین ولایت مطلقی نمی دهد.

حجت الاسلام و المسلمین قاضی زاده افزود: در این آیه معروف تأکید شده که اطاعت کنید کسی که خطا نمی کند؛ و همه می دانیم که غیر از معصوم، شخص خطا نکن نداریم و همه خطا می کنند.

این استاد حوزه علمیه قم در پایان سخنان خود، گفت: قرآن کریم کتاب مختص به 1400سال پیش نیست، بلکه برای هر روز آدمی برنامه دارد؛ و فقط باید با توجه به مسئله زمان به آن توجه کرد.