امیرالمؤمنین (ع) این حوادث تلخ و ظلم و ستم هایی که اتفاق افتاده را به امت اسلامی نسبت می دهد. مسأله این نیست که یک یا چند نفر اقداماتی را علیه فاطمه زهرا (س) انجام دادند و حتی مسأله این نیست که چند گروه دست به دست هم دادند و این کار را کردند. یعنی عموم مسلمانان در ظلم هایی که بر حضرت زهرا (س) رفت مشارکت داشتند و سهیم بودند.
حجت الاسلام و المسلمین سروش محلاتی با تأکید بر اینکه عموم مسلمانان در ظلم هایی که بر حضرت زهرا (س) رفت مشارکت داشتند و سهیم بودند، گفت: هزینه همراهی حضرت زهرا (س) را بالا بردند که کسی جرأت نکند از مظلوم حمایت کند.
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی در مراسم شب شهادت حضرت فاطمه (س) دارالزهرا (س) گفت: کسی که با حوادث بعد از وفات رسول اسلام (ص) آشنا باشد این فکر می کند که این حوادث ریشه در چه چیزهایی داشت و چه کسانی ریشه و سبب این مسائل بوده اند.البته مورخین برای پاسخ دادن به این سؤال کرده اند. ولی به نظر من سزاوارترین کسی که می تواند به این سؤال پاسخ دهد امیرالمؤمنین علی (ع) است. چون دیگران بر اساس شواهد می خواهند حدس بزنند ولی امیرالمؤمنین (ع) دیده است. هیچ کس مانند حضرت شاهد و ناظر مستقیم مسائل و رویدادها نبوده است.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: حضرت پاسخ قابل تأملی در این زمینه داده است. امیرالمؤمنین (ع) هنگام دفن حضرت زهرا (س) رو به قبر پیامبر اکرم (ص) کرد و گفت که به زودی فاطمه زهرا (س) به تو گزارش می کند و شرح حال خودش را می دهد. اما امیرالمؤمنین در یک جمله می فرماید که «ای پیامبر (ص) امت تو با هم همدست شدند و فاطمه را خرد کردند». این بیانی که امیرالمؤمنین (ع) در دل شب در این موقعیت خطیر دارد سید رضی در نهج البلاغه نقل کرده و مرحوم کلینی هم در جلد اول کافی همین جملات را نقل کرده است. شیخ مفید هم در امالی همین بخش را آورده است. شیخ توسی هم همین قسمت از صحبت امیرالمؤمنین را نقل کرده است. در منابع دیگر هم آمده است.
وی اظهار داشت: در این مطلبی که حضرت فرموده اند یک سؤال جدی وجود دارد که امیرالمؤمنین (ع) این حوادث تلخ و ظلم و ستم هایی که اتفاق افتاده را به امت اسلامی نسبت می دهد. مسأله این نیست که یک یا چند نفر اقداماتی را علیه فاطمه زهرا (س) انجام دادند و حتی مسأله این نیست که چند گروه دست به دست هم دادند و این کار را کردند. یعنی عموم مسلمانان در ظلم هایی که بر حضرت زهرا (س) رفت مشارکت داشتند و سهیم بودند. اگر افراد خاصی مورد اشاره قرار می گرفتند فهمش دشوار نبود. اما اینکه این مصیبت به عموم مسلمانان نسبت داده شده را به عنوان یک تحلیل مورخ در نظر نگیرید؛ این را امیرالمؤمنین (ع) بر اساس واقعیاتی که از نزدیک مشاهده کرده گفته است.
سروش محلاتی گفت: وقتی این سؤال به ذهن من رسید شروع به جست و جو کردم که علمای ما چه پاسخی به این سؤال داده اند. چند راه موجود است که همه این راه ها مسدود است. راه اول این است که بگوییم منظور از امت، اشخاص و افراد خاص هستند. اگر یک نفر باشد «همدست» شدن معنی پیدا می کند و ثانیا در مقام تجلیل و تعریف به یک فرد امت گفته می شود مثل امام که شهید بهشتی را یک امت دانست. در کلام امیرالمؤمنین امت به پیامبر (ص) نسبت داده شده و طوری نمی توانیم کلام حضرت را معنی کنیم که اقلیتی این کار را کرده اند و آن را به همه مسلمانان نسبت دهیم. از نظر ادبی و اخلاقی صحیح نیست که بخواهیم جرم گروهی را به همه مسلمانان نسبت دهیم. هرچه من بیشتر تفحص کردم، کمتر مطلب به دستم آمد.
وی افزود: من به ذهنم این طور می رسد که پاسخ این سؤال را از کلام خود فاطمه زهرا (س) باید استفاده کرد. یک هفته از وفات پیامبر (ص) بیشتر نگذشته بود که فاطمه زهرا (س) به مسجد آمدند و یک خطبه هم بیشتر در تاریخ از حضرت زهرا (س) نداریم اما در همین یک سخنرانی این موضوع را مطرح کردند. آنجا حضرت زهرا (س) تحلیل کردند در این قضیه برخی افراد دخالت دارند که مستقیما با آنها صحبت کردند و خطاب قرار دادند. شخص خلیفه را مورد خطاب قرار دادند که «آیا تو از پدرت ارث می بری و من از پدرم ارث نمی برم؟» و مشخص کردند که چه کسی در قضیه ارث حق حضرت را خورده است.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: اما فقط همان چند نفر در این اتفاقات مؤثر بودند؟ اگر تقصیر متوجه بقیه است چه نوع تقصیری است؟ آیا اقدام عملی کردند یا با سکوت و تسلیم خودشان زمینه آن ظلم ها را فراهم آوردند؟ همین تسلیم ظالم شدن، مدارا کردن، سکوت کردن، اعتراض نکردن و مظلوم را تنها گذاشتن است که حضرت زهرا (س) بگوید شما هم مقصر هستید. در بالا تصمیم گیری می شود و طراحی صورت می گیرد و مأمور برای اقدام را هم مشخص می کنند. اینها محدود هستند و به چند نفر بیشتر نمی رسد. ولی این اقداماتی نیست که چند نفر بتوانند به نتیجه برسانند و باید شرایط خاصی در فضای عمومی جامعه وجود داشته باشد که بقیه مردم هم یا راضی باشند و یا سکوت کنند و کسی حاضر به حمایت از حضرت زهرا (س) نباشد. حضرت زهرا (س) هم اعلام کرد و هم کمک خواست اما کسی حاضر به حمایت ایشان نشد.
وی با بیان اینکه کل خطبه حضرت زهرا (س) نشان می دهد که مخاطب اصلی مردم هستند، تصریح کرد: چند جمله ای با شخص خلیفه صحبت و عبور کرد. حضرت آمده بود که شاید بتواند مردم را حرکت دهد. ظاهرا حضرت از اینکه اقداماتش در بالا تأثیر بگذارد مأیوس بود. اما احتمال این وجود داشت که صحبتش در توده مردم اثر داشته باشد. حداقل اتمام حجتی خواهد بود که کسی نگوید نمی دانستیم. بسیاری از افراد در جامعه مسلمان و متعبد هستند ولی تئوری آنها این است که به من ربطی ندارد. اول باید تکلیف این قضیه را مشخص کرد که مسلمان می تواند در برابر ظلم و ستم بگوید به من ربطی ندارد؟
سروش محلاتی گفت: حضرت زهرا (س) فرمود که هیچ مسلمانی نمی تواند از خودش سلب مسئولیت کند. حضرت خطاب به مسلمانانی که در مسجد حضور داشتند فرمودند که «بندگان خدا امر و نهی متوجه شما است و مکلف هستید». این طور نیست که فقط کسانی که در رأس حکومت هستند مکلف باشند؛ هم آنها مکلف هستند و هم شما مکلف هستید و دستور برای شما هم هست. چرا فکر می کنید فقط در برابر امور شخصی خود مسئولیت دارید؟ هیچ کس در درگاه الهی نمی تواند بگوید که من مسئولیتی نداشتم.
وی تأکید کرد: این یک اشتباه رایج است که افرادی گمان می کنند که بار دینداری و مسئولیت حفظ دین با یک گروه محدود است. اول فاطمه زهرا (س) باید این تصور باطل را در دل آنها پاک کند. حضرت این تعبیر را به کار بردند که شما حاملان دین هستید و دین را هم باید برای خودتان دریافت کنید و هم باید به امت های دیگر برسانید. فاطمه زهرا (س) می گوید هرکس در حوزه قدرت و توانی که دارد باید امین الله باشد. امین الله مطلق امیرالمؤمنین علی (ع) است ولی به این معنا نیست که من و شما نیستیم. حامل وحی پیامبر اکرم (ص) است ولی در یک مرتبه نازله فاطمه زهرا (س) می گوید شما هم حامل وحی هستید؛ مسئولیت عمومی است.
این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: ایشان وقتی به انصار رسیدند فرمودند که انصار در تاریخ اسلام منزلت ویژه ای دارند. شما دیروز به داد اسلام رسیدید؛ امروز به داد اسلام برسید و میدان را ترک نکنید. چرا این اتفاقات در مورد من می افتد و کسی چیزی نمی گوید؟ حضرت زهرا فرمود شما عده و نیرو دارید؛ چرا به میدان نمی آیید؟ شما دیروز در مقابل مشرکین، با همه قدرتی که داشتند، ایستادید. چرا حالا سکوت کرده اید؟ چرا در برابر ظلم تمکین می کنید؟ چرا جواب استغاثه من را نمی دهید؟ فاطمه زهرا (س) فرمودند چرا دیروز زبان داشتید و امروز لال شده اید؟ آن زبان های آتشین کجا رفت؟ دیروز بنده قدرت نبودید و امروز تسلیم قدرت طلبان شده اید. دیروز به دنیا تعلق خاطر نداشتید و امروز همه شما را خریده اند و زبانتان بند آمده است.
وی ادامه داد: بعد حضرت زهرا (س) سرّش را فرمودند. شما در زندگی دنیا فرو رفته اید و دنیا گریبان شما را گرفته و تنفس را بر شما سخت کرده است. آیا این کلمات آتشین فاطمه زهرا (س) توانست مردم را بیدار کند؟ اگر بالایی ها، با همه تدبیر، تسلیم و همراهی پایینی ها را نداشتند و سکوت پایینی ها نبود هرگز به اهداف خود نمی رسیدند؛ پس هم بالایی ها و هم پایینی ها مقصر هستند. اشتباه ما در قصه فاطمه زهرا (س) این است که مثل بقیه موارد چهار مأمور مزدور را می بینیم و تمام خشم را متوجه آنها می کنیم و فکر می کنیم که همه تقصیر گردن آنها است. نمی دانیم آنها مزدور هستند و کسان دیگری به آنها خط می دهند و هر دو آنها زائیده تسلیم امور مردم هستند.
سروش محلاتی گفت: وقتی کسی امیرالمؤمنین (ع) را در دفن حضرت زهرا (س) کمک نمی کند روی به سوی قبر پیامبر (ص) می کند و می گوید که فاطمه (س) به تو گزارش می دهد که این امت چه کردند. وقتی شخص مطلبی را به جمعی نسبت می دهند، منطق حضرت این است که آنچه انسان ها را به هم پیوند می زند گرایشات آنها است. رضایت هم یکی از عوامل جرم است. ممکن است در محکمه کسی به خاطر رضایت محکوم نشود ولی همین ها است که زمینه ظلم را فراهم می کند.
وی در مورد دلیل عدم همراهی مردم گفت: هزینه همراهی حضرت زهرا (س) را بالا بردند که کسی جرأت نکند از مظلوم حمایت کند. خطبه حضرت زهرا (س) در مسجد به پایان رسید. خلیفه آنجا صحبت کرد و کلمات اتهام آمیزی را به کار برد. صدای سخنرانی حضرت زهرا (س) و جملات بعدی به خانه پیامبر (ص) رسید. وقتی که أم سلمه آن جملات را شنید خیلی متأثر شد و سرش را از در خانه بیرون آورد و گفت آیا با دختر پیامبر (ص) باید این طور صحبت کرد؟ او حوریه ای در میان انسان ها است و در دامان پیامبر (ص) بزرگ شده است. در تاریخ است که یک سال حقوقش از بیت المال را گرفتند.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: هزینه دفاع از مظلوم آنقدر بالا است که شخصیتی معتبر مانند أم سلمه یک سال حقوقش را قطع کردند به خاطر اینکه یک جمله در دفاع از حضرت زهرا (س) گفته است. هزینه را بالا می برند تا مردم سکوت کنند؛ اگر سکوت نکردند عقب نشینی می کنند. خلیفه روی به سوی انصار کرد و گفت یک سری آدم های بی سر و پای حرف هایی می زنند. بعد گفت از این لحظه با هرکسی برخورد شد گله ای از ما نداشته باشد. ابن ابی الحدید می گوید استادم گفت بعد از سخنان حضرت زهرا (س) مردم شروع به حمایت امیرالمؤمنین (ع) کردند. آنها با این تهدید جلوی اعتراض مردم را گرفتند. وقتی مردم دیدند اعتراض آنها هزینه دارد رفتند و این ظلم هم ماند که همه به نوعی در آن مقصر بودند.
