کلید نواقص بازار اقتصادی در سیاست است/ پول نفت علت عدم توجه به طراحی تکنولوژی

فرشاد مؤمنی با تأکید بر ضرورت روشن شدن مفهوم تولید در ایران، گفت: بخش بزرگی از فعالیت هایی که به عنوان تولید در ایران مطرح است چیزی جز مونتاژ مبتنی بر رانت نیست.

به گزارش خبرنگار جماران، فرشاد مؤمنی در مراسم رونمایی از کتاب «تحولات توسعه» گفت: پارادوکس توسعه خواهی در یک اقتصاد رانتی دو جنبه بسیار حیاتی دارد؛ یک جنبه آن به ترتیبات نهادی مربوط می شود که در ساخت رانتی کوته نگری را ترویج می کنند و وجه دیگر این پارادوکس به اعتنای اندک به بنیه تولید ملی در ساخت های رانتی بر می گردد. در چنین ساختاری بخش های غیر مولد پاداش می گیرند و بخش های مولد مورد فشار قرار می گیرند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: وقتی درباره تلاش های چاره ساز فکر می کنیم وجه اندیشه ای نقش اساسی و زیر بنایی بازی می کند. در دو دهه گذشته به نظر می رسد با تلاش روشنفکران سطح حداقلی درباره اهمیت نهادها پدیدار شده و گرچه هنوز به شکل اصولی در فرآیندهای تصمیم گیری جایگاه پیدا نکرده، نفس این حساسیت به معنای این است که آگاهی ها در حد نساب است

وی با بیان اینکه در تولید کشور ما با یک سکوت غیر عادی و خلأ فکری بسیار جدی رو به رو هستیم، تصریح کرد: حتی در متون درسی توسعه، نسخه هایی که ترجمه می شود کمترین اعتنا را به تولید نشان داده و درباره ابزارهای آن هم به طریق اولی توجه نمی شود. تلاش هایی می کنند اما از سال 1338 تا به امروز 328 میلیارد دلار واردات کالاهای سرمایه ای داشته ایم و برای نظام تصمیم گیری ما این سؤال به وجود نیامده که تا چه زمانی می خواهد این روند ادامه پیدا کند و خام فروشی کنیم و تولید مورد توجه قرار نگیرد.

مؤمنی اظهار داشت: با کمال تأسف ما نه در مفهوم تکنولوژی دقت های بایسته ای می بینیم و نه در صورت بندی آن؛ و به طریق اولی شاخص هایی هم که برای میزان موفقیت در نظر می گیریم دچار مشکل است. پیشنهادی به فرهنگستان علوم دادیم و مسئولان فرهنگستان اصل این ایده را پذیرفتند و به سفارش آنها مطالعه فشرده ای صورت گرفت و این کتاب محصول آن تلاش است. تلاش های ما همچنان ادامه دارد چون نکات مهم دیگری بود که جای داشت مورد بحث قرار بگیرد.

وی گفت: در یک قرن گذشته بی سابقه ترین عدم ثبات در اقتصاد ملی را شاهد بودیم و طیفی از در هم تنیدگی نهادها با تکنولوژی را ملاحظه می کنیم و هر نوآوری نهادی به اعتبار آنکه مناسبات را بر هم می ریزد ما موجی از عدم اطمینان ها مواجه خواهد بود. بنابر این در شرایط نابرابری های فزاینده نهادها اهمیت پیدا می کنند و در اثر هر نوآوری جدید ابعاد جدیدی از نیاز به هماهنگی ها اهمیت پیدا می کند.

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: حداقل در امسال که سال تولید است یک روشنگری در مورد مفهوم تولید نمی بینید. شاید زیربنایی ترین کار این است که ما تکلیفمان را در مورد مفهوم تولید روشن کنیم. در هیچ تعریفی خوردن از جیب را تولید نمی دانند. تولیدی که می تواند نیروی محرک توسعه باشد تولید صنعتی مدرن است. در چارچوب فعلی دلالی و رباخواری به عنوان خلق کننده ارزش افزوده محسوب می شود؛ تا این مرزبندی صورت نگیرد فناوری در جایگاه خود قرار نمی گیرد. بخش بزرگی از فعالیت هایی که به عنوان تولید در ایران مطرح است چیزی جز مونتاژ مبتنی بر رانت نیست.

علی رضا قلی با بیان اینکه ما ناچاریم برای حل مشکل فعلی تاریخ را نگاه کنیم، گفت: یک تکنولوژی با تجربه برای انسان حاصل شده و هیچ ربطی به علوم پایه ندارد و یک تکنولوژی هم سوار بر علوم پایه است. تکنولوژی مبتنی بر تجربه مثل قنات که آن زمان با تکنولوژی بسیار پیچیده بوده است. این تجربه قدیم را همه بشر انجام دادند ولی تجربه علوم جدید در اروپا اتفاق افتاد و به کشورهای دیگر رفت و برخی کشورها آن را بومی کردند و برخی نتوانستند.

وی ادامه داد: در ایران بر حسب ادبیات موجود عمدتا صورت مسأله اقتصادی را پاک کردند. اگر صورت مسأله پاک شده باشد به دنبال تسخیر طبیعت و تکنولوژی نمی روید. صورت مسأله پاک شود علم هم پاک می شود. هم علم و هم تکنولوژی پیش فرض های معرفتی مثل فلسفه و غیر معرفتی مثل بسترهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارد. علم اگر پیش فرض های معرفتی نداشته باشد نمی تواند رشد کند.

رضا قلی با تأکید بر اینکه کلید نواقص بازار اقتصادی در سیاست است، بیان کرد: تا بازار سیاسی باز نشود امکان ندارد اقتصاد باز شود. بازار سیاسی اقتصاد را زمین می زند و تا امنیت و امید به آینده وجود نداشته باشد و نتوان برنامه ریزی را تثبیت کرد، حل نمی شود. اگر جوامعی نتوانستند به بهبود سازماندهی کمک کنند اذیت می شوند. برای بهبود سازماندهی دولت رأی دهید و به روحانی رأی دهید.

همچنین سید علی آذربادگان گفت: خلاقیت انسان ها در سطح وسیع منوط به آزادی است. اگر جامعه استبداد زده باشد خلاقیت معنی پیدا نمی کند. پاشنه آشیل عدم توسعه تکنولوژی در ایران این است که حمایت دولت ایران از بنگاه ها نهادی نیست. علت اینکه در سطح بنگاه ها به طراحی تکنولوژی توجه نمی کنند پول نفت است و این که حمایت دولت از بنگاه های ما نادرست و متفاوت با کشورهای دیگر است.

همچنین فرشاد مؤمنی گفت: وقتی در یک ساخت رانتی قرار می گیریم همه مناسبات تحت تأثیر آن است. حمایت های اسمی و حقیقی داریم. حمایت های اسمی فقط زمان آزاد می کند. در ایران حمایت های اسمی برای دولت درآمد دارد و وقتی تکرار می شود دولت به این درآمدها معتاد می شود.

وی در پایان گفت: اگر بشود درآمدهای بی زحمت به دست آورد کسی به دنبال تولید نمی رود. اگر توسعه به مثابه یک حیات نظام جمعی دیده شد درک ما از توسعه هم تصحیح می شود؛ آن وقت به دنبال حذف نمی رویم و در ساخت توسعه گرا اساس بر همکاری و مشارکت می شود.