هادی خانیکی معتقد است که مناظره ها با وجود این که صدا و سیما اصل بی طرفی را رعایت نمی کند، در رای مردم تاثیر زیادی دارد، چرا که آنها سوابق و عملکرد دو جریان اصلی در کشور را در مناظره ها می بینند. به گفته این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، در این انتخابات رأی مرددین تعیین کننده است.
متن گفت و گوی خبرنگار جماران با دکتر هادی خانیکی در ادامه می آید.
نظر شما در مورد ساختار مناظره های انتخاباتی چیست؟
اصل مناظره ها کمکی به انتخاب گری مردم است و در اغلب رقابت های انتخاباتی کشورها مرسوم است.
در مناظره باید به دونکته ارتباطی و اجتماعی توجه داشت؛ اول این که تمام سرنوشت رقابت و انتخابات را مناظره ها تعیین نمی کنند. زیرا بسیاری از مخاطبان مناظره از قبل انتخاب خود را کرده اند و دوم این که هر رفتار و گفتاری در مناظره براساس یک زمینه یا فهم پیشینی صورت می گیرد که مخاطبان از کاندیداها دارند.
درست است که یک جمله و یک نوع برخورد در مناظره ممکن است صحنه را در استودیوی مناظره تغییر بدهد ولی این واقعیت وجود دارد که غالب شهروندان فهمی را از مناظره کنندگان دارند و مسئله ای دارند که براساس آن پاسخی که ارائه می شود انتخاب می کنند.
البته به لحاظ تکنیکی نحوه انجام مناظره هم اهمیت دارد. مهم ترین ضعفی که در مناظره ها با آن روبه رو هستیم این است که مسئله ای مشخص و محوری مورد سوال قرار نمی گیرد و سوگیری و جهت گیری ها در سوال ها وجود دارد؛ اینکه این سوال ها چگونه طراحی شده اند و کدام جریان و نامزد از آن موفق بیرون می آیند، به دلیل تشتت در سوال ها این رویه را ایجاد می کند که هر نامزد به هر سوالی هر جوابی را بدهد و داوری هم در آن جا وجود ندارد که قضاوت بکند و خود نامزدها هستند که باید پاسخ گوی اتهاماتی باشند که به آن ها وارد می شود و طبیعتا در این وقت های کوتاه چند دقیقه ای نمی توان به این مسئله پرداخت.
این انتخابات از یک ویژگی برخوردار است و آن اینکه برخلاف انتخابات 92 که در دو طرف نامزدها بودند امسال در یک دولت قرار دارد و در طرف دیگر نامزدها که این مسئله منجر به این می شود که نقدهای بی امان نسبت به دولت صورت بگیرد و تلاشی که نامزدهای روبه روی آقای روحانی دارند این است که آقای روحانی را در جایگاه دفاع و پاسخ گویی قرار بدهند و خودشان را نمایندگان تغییر و تحول معرفی می کنند که این مسئله باعث می شود که برابری در مناظره مخدوش بشود.
نظرتان در مورد مناظره دوم چیست و برنده و بازنده این مناظره چه کسانی بودند؟
این مسئله در روزهای اخیر بسیار بحث شده و نظرسنجی های مختلفی صورت گرفته است و در رسانه ها منتشر شده است. به نظر من برنده ی این مناظره جریانی بود که مرتبا نشان می داد که تجربه و عملکردی در ریاست جمهوری دارد و این خود سنگ بنایی برای نقد کردن و دفاع کردن نیز هست و بازنده ی آن نیز جریانی بود که نشان می داد بر وعده و شعارهایی که معطوف به مشکلات روز جامعه و مردم است مبتنی است و خودش را در معرض هیچ آزمونی قرار نداده است و اگر بخواهیم قضاوت جریانی کنیم این نوع قضاوت مهم تر است. زیرا هرچه میگذرد و این مناظره را با مناظره قبل مقایسه کنیم متوجه می شویم که نظاره گری باقی مانده و سه نفر در یک سو و سه نفر دیگر در مقابل آنان قرار گرفتند و تمامی حرف ها را در این دو سو زدند. یک سو حمله به وضع موجود با استفاده از هر فرصتی و حتی دادن گزارش و داوری نادرست که مبتنی بر داوری درست نبود و در سوی دیگر سعی میشد که حرف هایی که زده میشود براساس یک کارنامه مشخص مطرح بشود. البته هنوز برنامه هایی مانده که باید کاندیداها به آن بپردازند.
برنامه های جریان رقیب بیشتر بر این موضوع معطوف بود که نقد و حتی رد برنامه های موجود دولت را انجام بدهد و تصویری را از امروز ایران ارائه می داد که آن قدر سیاه و تیره بود که جریان مدافع دولت مجبور به این توضیح بود که به این شدت تیره نیست.
با توجه به فرهنگ سیاسی مردم چقدر این مناظره ها میتواند بر رای مردم تاثیر بگذارد؟
به نظر من تاثیر گذار است اما تنها عامل نیست. زیرا انتخابات اساسا یک عمل سیاسی است و این عمل در بستر اجتماعی و سیاسی رخ می دهد که باید دید جامعه در چه وضعیتی است و چه سوگیری و تغییرات اجتماعی در جامعه رخ داده است برای مثال در نظام ترجیحات ارزشی ما فردیت و مادیت برجسته شده است. منظور از ترکیب این دو این است که آن چه که افراد به صورت ملموسی از یک کنش سیاسی دریافت می کند و به برنامه هایی که گفته می شود که مشخصا قابل فهم است این خود بر گذشته ترجیح پیدا کرده است.
به این اعتبار می توان گفت که مردم در رای دادن اگرچه در شهر های بزرگ انتخاب های سیاسی براساس تعلق خاطر و هم سویی با جریان های سیاسی دارند و در شهر های بزرگ شاهد هستیم که جریان اصلاح طلبی غالب است و یا از آن طرف زمانی که اصلاح طلبی در کنار اعتدال قرار میگیرد به صورت جریانی درصد بالاتری به خود اختصاص می دهد در مقایسه با جریان اصول گرا. اما در جریان انتخابات تمامی انتخاب ها به این دو جریان محدود نمی شود. افراد به تشخیص خود براساس همان برجسته شدن فردیت و مادیت بسیار توجه دارند و این تشخیص از دل گفت و گوها و مشاهدات و تبلیغات از جمله مناظره ها بیرون می آید و مناظره ها تنها عامل نیست اما متاسفانه چون شرایط برابری در کاندیداها وجود ندارد از این نظر که کاندیداهای مخالف دولت عمدتا بر شعار های سلبی تکیه می کنند و هدف شان در درجه اول کم کردن آرای آقای روحانی و دولت است و به همین دلیل تبلیغات پرحجم و پردامنه ای را شروع کرده اند و به رغم آنکه در طرف دیگر دولت است از سازماندهی رسانه ای و تبلیغاتی گسترده ای برخوردار هستند و تمامی این عوامل بر انتخاب آنان تاثیر میگذارد.
به لحاظ ترکیب آرا قابل پیش بینی است که سطح مشارکت بالاست اما تعیین کننده ی این انتخابات رای مرددین است نه رای کسانی که در دو طرف از قبل انتخاب کرده اند و مرددین هم بیش از آنکه در رای دادن به آقای روحانی مردد باشند بر اثر این تبلیغات گسترده و تجربیاتی که خودشان دارند این تردید در شرکت در انتخابات به وجود می آید.
به نظر من بزرگ ترین کمکی که مناظره ها با وجود تمامی مشکلات کرده است این است که دو جریان متمایز در انتخابات را مردم ببینند و در خلال انتخابات به سابقه شان توجه بیشتری بکنند زیرا متاسفانه نتایج تلخی که در هشت سال دوران آقای احمدی نژاد اتفاق افتاد باعث شد که جریان های سیاسی که براساس مبانی و رویکرد با ایشان هم نظر بودند خودشان را متفاوت نشان می دهند اما هرچه جلوتر می رویم مشخص می شود که آن تفکر و سابقه و نحوه اداره کشور در کدام سو است.
به نظر من مناظره ها سه چیز را مشخص می کند؛ اول آنکه ما اگر کمبودها و مسائلی داریم که داریم، اگر مشکلات اقتصادی و بیکاری جدی است و انتظارات بیشتری در میان جوانان، زنان، اقوام، طبقات محروم جامعه و نخبگان و هرجا که این کمبودها است کم کم روشن میشود که ریشه این مسائل چیست و از هجده خرداد نود و دو به وجود نیامده است و این که چرا این مشکلات به وجود آمده است با توجه به آن همه منابعی که وجود داشت.
کافی است که در هر زمینه ی اقتصادی و سیاسی و فرهنگی توجه شود که دولت آقای خاتمی یعنی دولت اصلاحات چه چیزی را به دولت بعد خود تحویل داد و این خود روشن کننده است که براساس همان معیار اقتصادی تحلیل کنند که کشور چه وضعیتی داشت و تورم و رونق اقتصادی و منزلت بین المللی ایران چگونه بوده است و اساسا مردم به یکدیگر چگونه نگاه می کردند و امید مردم به جامعه و آینده چگونه بود.
به هرحال هشت سالی بر کشور گذشته است که بیش از سرمایه های مادی سرمایه های معنوی کشور تخریب شده است.تنها کسانی که در شهرها به خاطر مشکلات اقتصادی به حاشیه کشیده شده اند نیستند؛ بلکه نخبگان ما هم به حاشیه کشیده شدند. این حاشیه مدیران، کارشناسان، دانشگاهیان و هنرمندان ما را دربرگرفت و کافی است دقت کنیم که در این هشت سال چه کسانی برکشیده شدند و چه کسانی به حاشیه رانده شدند.
این وضعیت تخریب شده مادی و معنوی و اجتماعی به دولت سال 92 رسیده است. دولت وضعیت بسیار بدی را تحویل گرفته است و توانسته است در این چهارسال روند زوال کشور را متوقف کند و به عبارتی دوباره امیدی در کشور به وجود بیاورد. عقلانیتی در اداره کشور حاکم شود. این مرحله اولی است که برای بازگشت قطار توسعه به ریل خودش انجام شده، اما همچنان راه زیادی باقی مانده است. یعنی از یک سو این عقلانیت ادامه پیدا کند و از سوی دیگر این گام ها همچنان ادامه پیدا کند.
پس مناظره ها می توانند این مسئله را روشن کنند که این تفکر احمدی نژادی کشور را به این وضعیت رساند و مجموعه او امروز در کجا و درکنار چه کسی و جریانی هستند. همان جریان افراطی که بسیاری از مشکلات را برای کشور به وجود آورد از کدام کاندیدا حمایت می کنند. اگرچه تعدادی از کاندیدا ها می خواهند با حمله به دولت به جلو فرار کنند اما باید مقداری هم به گذشته آنها نیز توجه کرد.
دومین چیزی که مناظره ها مشخص میک ند این است که در تبلیغات تمامی حرف های خوب زده می شود ولی نشان می دهد که اجرا کننده ی هریک از این تبلیغات چه کسانی هستند و به عبارت دیگر چه حرف و نظری به چه کسی می خورد و مردم میتوانند بین ژست و واقعیت تفاوت قائل بشوند برای مثال مسئله برجام که یک خطر را از کشور دورکرد همه از برجام تعریف می کنند اما می توانند نیم نگاهی به مشکلات پیرامون برجام همچون تصویب و اجرای کامل برجام هم بیاندازند.
و مسئله سوم که به انتخاب کمک می کند اهمیت رای و نظر هر شخصی است یعنی راهی که کشور پیموده است با نظر مردم بوده است یعنی زمانی که مردم آگاهانه به میدان می آیند و برای رای خود ارزش قائل هستند میتواند پشتوانه ای برای اتمام راه باشد. از مشروطه تا کنون کشورما با برنامه های توسعه سیاسی کم روبه رو نبوده است اما اتمام یک پروژه به مشارکت آگاهانه مردم بستگی دارد.
به همین دلیل است که تردید در انتخابات و عدم مشارکت در آن به افتادن قطار توسعه در بیراهه کمک میکند.
با نظر به اینکه مناظرات تا حدی بر رای مردم تاثیر می گذارند آیا رسانه های جدید و فضای مجازی به عنوان مثال فیلم های تبلیغاتی نامزدها تا چه میزانی تاثیرگذار هستند؟
بله متاسفانه با جریان نابرابری که نه فقط در این انتخابات که پیش از این در صدا و سیما حاکم بوده به گونه ای که نه تنها دولت را کمکی نکرده است و کارهایش را معرفی نمی کند بلکه در مواقعی دولت به کارهای نکرده اش هم متهم شده است. به این دلیل به لحاظ رسانه ای در کنار صدا وسیما جریان های آزاد و مردمی اطلاع رسانی که عمدتا بر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی متکی است فعال بوده و شده اند ولی البته در انتخابات حد نهایی تاثیرپذیری آنها زمانی است که به کنش در جامعه و ترغیب شهروندان به حضور در پای صندوق های رای برسند.درچنین شرایطی هر فرصت رسانه ای به این روند انتخابی کمک میکند برای مثال فیلم های تبلیغاتی است که چون توسط خود کاندیداها تهیه می شود و در واقع اعتماد بیشتری نزد مخاطبان برخوردار است زیرا خودشان تهیه کرده اند و از آن طرف نشان دهنده برخوردی است که در طرف مقابل می بینیم که مثلا چند دقیقه ای از فیلم تبلیغاتی فیلم آقای روحانی کم می شود و یا چند دقیقه از برنامه با دوربین آقای جهانگیری کم میشود نشان دهنده ی آن است که یک سوگیری خاصی هم وجود دارد و در برابر آن چرخش خبرها در فضای مجازی و توجه به بخش های محذوف که دیده می شوند و در نتیجه به نظرم موثر است.
