خلجی: ستم به مردمان ضعیفی که توان دفاع از خویش را ندارند، زشت‌ترین و شنیع‌ترین نوع ظلم است/ بی‌انصافانی که اختلاس می‌کنند، چقدر می‌خواهند بخورند و جلویشان هم گرفته نشود؟

یک استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه حکومت باید خود را به جای مردم بگذارد و به آنان ستم نکند، گفت: گاهی کسی می‌گوید من هر کار برای گرفتن حقّم کردم، موفق نشدم و توان احقاق آن را نداشتم. چنین کسی کار را به خدا واگذار می‌کند و خدا را وکیل خویش می‌گیرد، خدا هم «نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ»؛ لذا خدایی که بهترین وکیل است، دشمن آن ظالم می‌شود «وَ مَنْ خَاصَمَهُ اللهُ أَدْحَضَ حُجَّتَهُ، وَ کَانَ لِلَّهِ حَرْباً حَتَّى یَنْزِعَ أَوْ یَتُوبَ»؛ خدا با آن ظالم، ستیز می‌کند تا زمانی که دست از ظلم بر دارد و توبه کند.

به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی خلجی طی سخنانی با موضوع «شرح دعای سی و هشتم صحیفه سجادیه» در دفتر مرحوم آیت‌الله العظمی یوسف صانعی، گفت: دعای سی و هشتم «صحیفه سجادیه» اعتذار و معذرت‌خواهی حضرت علی بن الحسین(ع) به پیشگاه خداوند است، البته در عین این‌که اعتذار حضرت است، به ما می‌آموزد که ما نیز چگونه وقتی مرتکب خطایی می‌شویم و گناه می‌کنیم، به پیشگاه خداوند، اعتذار کنیم و از آنچه که نمی‌باید انجام دهیم، پوزش بطلبیم. حضرت در فراز نخست دعا عرضه می‌دارد: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیْکَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِی فَلَمْ أَنْصُرْهُ»؛ بارالها! من درباره مظلومی که در حضور من به او ظلم شده و من با این‌که می‌توانستم او را یاری کنم، اما چنین نکردم، پوزش می‌طلبم.

این استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه برخی ظلم‌ها مثل ظلم به خداوند، قابل بخشش نیست، افزود: غیر از شرک و کفر، گناهان دیگر قابل بخشش است و آن گناهان نیز دو قسمند که یک قسم از آن‌ها گناهان کبیره‌اند. برخی از آنها را امیرالمؤمنین(ع) بر شمرده‌اند و از آنها می‌توان به فرار از جبهه در زمان جنگ و تهمت زدن به زنان پاکدامن، نام برد. خدا در عین حال می‌فرماید گناهان غیر شرک را بر همه نمی‌بخشیم، بلکه «وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ». عبارت «لِمَن یَشَاءُ» مربوط به کسانی است که توبه می‌کنند؛ یعنی با توبه، بخشیده می‌شوند.

وی ادامه داد: قسم دوم، ظلمی است که غیر قابل ترک است آن، ظلم انسان به یکدیگر است که به حق الناس بر می‌گردد. کسی که به دیگری ظلم کرده و مثلاً مال او را خورده یا به او صدمه‌ای زده باشد و به هر شکلی، متعرض او گردیده و یا به آبرو، مال و جان او تعرض کند، ظلمش را خدا نمی‌بخشد، مگر اینکه حق مظلوم ادا شود و بگذرد؛ این دو نوع ظلم است که در کلام امیرالمؤمنین(ع) به صورت «ظُلمٌ لا یُغفَرُ و ظُلمٌ لا یُترَکُ» معرفی شده که نوع نخست، شرک به خدا؛ نوع دوم ظلم به بندگان خداست.

خلجی تأکید کرد: آنچه بعد از شرک به خدا، اهمیت دارد، ظلم به دیگران است و از هر کسی – چه حاکم چه محکوم- سر زند، کاری بسیار زشت به شمار می‌رود. حضرت امیر(ع) به مالک اشتر فرمود: «أَنْصِفِ اللهَ وَ أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ»؛ درباره خداوند، انصاف به خرج ده و منصف باش؛ درباره بندگان نیز اهل انصاف باش «وَ مِنْ خَاصَّةِ أَهْلِکَ»؛ چه با کسانی که با تو ارتباط دارند «وَ مَنْ لَکَ فِیهِ هَوًى مِنْ رَعِیَّتِکَ»؛ چه کسانی که رعیت تواند و چه دیگران.

وی یادآور شد: در اخلاق، قاعده‌ای معروف به «قاعده زرین» وجود دارد که منبع و ریشه آن، فطرت‌های انسان‌هاست. اگر کسی بپرسد مدرک این قاعده چیست، پاسخ می‌دهیم فطرت انسان است؛ بدین معنا که هم جنبه ایجابی دارد و هم جنبه سلبی. اگر کسی دوست ندارد به او ظلم شود، خود نیز نباید به دیگران ستم روا دارد؛ و اگر نمی‌پسندد که کسی پشت سر او غیبت کند یا به او تهمت بزند، خود هم نباید درباره دیگران چنین رفتار کند. باید خود را به جای دیگران بگذارد. حکومت باید خود را به جای مردم بگذارد و به آنان ستم نکند و اگر دوست دارد کسی به او ظلم ننماید، خود هم نباید به مردم، ستم کند.

این استاد حوزه علمیه قم تأکید کرد: بدترین و زشت‌ترین نوع ظلم، ستم به ضعفاست؛ چنان که امام علی(ع) به امام حسن مجتبی(ع) فرمود: «ظُلمُ الضَّعیفِ أفحَشُ الظُّلمِ»؛ ستم به مردمان ضعیفی که توان دفاع از خویش را ندارند، زشت‌ترین و شنیع‌ترین نوع ظلم است. ایشان در بخشی از نامه خود به مالک اشتر می‌فرماید: «وَ مَنْ ظَلَمَ عِبَادَ اللهِ کَانَ اللهُ خَصْمَهُ»؛ کسی که به بندگان خدا ستم کند، خدا خصم و دشمن اوست «دُونَ عِبَادِهِ»؛ گاهی کسی می‌گوید من هر کار برای گرفتن حقّم کردم، موفق نشدم و توان احقاق آن را نداشتم. چنین کسی کار را به خدا واگذار می‌کند و خدا را وکیل خویش می‌گیرد، خدا هم «نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ»؛ لذا خدایی که بهترین وکیل است، دشمن آن ظالم می‌شود «وَ مَنْ خَاصَمَهُ اللهُ أَدْحَضَ حُجَّتَهُ، وَ کَانَ لِلَّهِ حَرْباً حَتَّى یَنْزِعَ أَوْ یَتُوبَ»؛ خدا با آن ظالم، ستیز می‌کند تا زمانی که دست از ظلم بر دارد و توبه کند.

وی در خصوص «آثار ظلم» نیز گفت: از آثار سوء ظلم، این است که می‌فرماید در جامعه‌ای که ظلم رواج داشته باشد یا حکومتی که بر مردم، ظلم می‌کند، سریع به تباهی کشیده می‌شود. جامعه‌ای که مردمانش به یکدیگر ظلم می‌نمایند یا حکومت به مردم، ستم روا می‌دارد، در تغییر نعمت خدا و تعجیل عذاب الهی، اثر بسیار دارد؛ لذا می‌فرماید: «وَ لَیْسَ شَیْءٌ أَدْعَى إِلَى تَغْیِیرِ نِعْمَةِ اللهِ وَ تَعْجِیلِ نِقْمَتِهِ مِنْ إِقَامَة عَلَى ظُلْم؛ فَإِنَّ اللهَ سَمِیعٌ دَعْوَةَ الْمُضْطَهَدِینَ وَ هُوَ لِلظَّالِمِینَ بِالْمِرْصَادِ»؛ هیچ چیز در تغییر نعمت الهی در دنیا و سرعت بخشیدن به عذاب الهی در آخرت، قوی‌تر از ظلم نیست؛ چون خداوند دعای مظلومان را می‌شنود و در کمین ستمکاران است.

خلجی با اشاره به آیه 26 سوره آل عمران، تأکید کرد: کسی حق ندارد به کافر هم ظلم کند و به هیچ‌کس نباید ستم برود؛ حتی به حیوانات نیز نباید ظلم شود. مرحوم ملاصدرا در تفسیر خود، ذیل آیه شریفه (وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ) فرماید: یعنی فردای قیامت، همین حیواناتی هم که از ناحیه بشر، ظلم دیده‌اند، در پیشگاه خدا دادخواهی می‌کنند. چنین نیست که انسان هر کاری کرد، رها شود یا «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْمًا إِنَّمَا یَأکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا»؛ کسانی که اموال یتیمان را می‌خورند، همین الآن دارند آتش می‌خورند. مال ضعیفان، مردم و بیت المال نیز همین حکم را دارد؛ چون حتی چادرنشینی که در یک گوشه از این سرزمین، زندگی می‌کند، از آن سهم دارد. بیت المال، مال همه است. مگر بی‌انصافانی که اختلاس می‌کنند، چقدر می‌خواهند بخورند و جلویشان هم گرفته نشود؟

وی افزود: دعای مظلوم، از ابرها هم بالاتر می‌رود «حَتَّى یَنْظُرَ اَللَّهُ تَعَالَى إِلَیْهَا»؛ تا این‌که خدای متعال به آن، نظر لطفی کند «فَیَقُولَ اِرْفَعُوهَا إِلَیَّ حَتَّى أَسْتَجِیبَ لَهُ»؛ خدا به فرشتگان می‌فرماید این دعا را بالا بیاورید تا آن را مستجاب کنم؛ یعنی من دعای مظلوم را برآورده می‌سازم و دعای مظلوم بلامانع، به اجابت الهی می‌رسد. در یک روایت که متنش را به خاطر ندارم، می‌فرماید مثلاً کسی که فردی را می‌کشد و دیگری هم نظاره‌گر ماجراست، باید چشم نظاره‌گر را در آورد. کسی را که می‌تواند کمک و جلوگیری کند، اما بی‌اعتناست و اقدامی نمی‌کند هم مجازات گردد و چشمان کسی را که نگاه می‌کند و ظلم محقق می‌شود، باید در آورد. حضرت سجاد(ع) هم در این دعا می‌فرماید: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعْتَذِرُ إِلَیْکَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِی فَلَمْ أَنْصُرْهُ»؛ من از تو بابت مظلومی که در حضور من به او ستم شود اما من او را یاری نکنم، عذر می‌خواهم.