پایگاه خبری جماران: برپایی نمایشگاه کتاب از مهمترین راه‌های ترویج و نشر معارف نورانی قرآن و أهل بیت علیهم‌السلام است که می‌تواند مسیر تحقیق و پژوهش را برای اساتید و پژوهشگران تسهیل و روان کند.
حوزه علمیه قم از دیرباز تاکنون به این امر اهتمام ویژه داشته و آثار و محصولات پژوهشی حوزه را در نمایشگاه‌های مختلف در معرض دید همگان قرار داده است.
اما اینکه نمایشگاه‌ها به صورت تخصصی برگزار شود، ابتکاری است که امسال برای سومین سال، توسط مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام و با مدیریت بسیار موفق حجت الاسلام والمسلمین اکبری شاهرودی استاد سطوح عالی حوزه و مدیر دفتر ارتباطات و همکاری‌های پژوهشی ملی و بین المللی مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم‌السلام در شهر مقدس قم برگزار شد.
این نمایشگاه که پژوهش‌های فقهی و کلامی معاصر حوزه‌های علمیه را برای سومین سال به جامعه علمی عرضه کرد، مورد استقبال فراوان اساتید ومحققان داخلی و خارجی قرار گرفت و انبوهی از پژوهشگران توانستند از آثار عرضه‌شده بهره‌مند گردند.
از دیگر ویژگی‌های این نمایشگاه، برگزاری نشست‌های تخصصی در سالن نشست نمایشگاه بود که مورد استقبال بازدیدکنندگان واقع شد.
فرصت را غنیمت شمرده و با مدیر دفتر نشر مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم‌السلام، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن اکبری شاهرودی که سال‌ها ملازم مرجع عظیم الشأن مرحوم آیت الله العظمی صافی گلپایگانی قدس سره بوده و هم اکنون به عنوان مدیر این نمایشگاه، این خدمت بزرگ را به حوزه‌های علمیه نمودند به گفت‌وگو نشستیم
تا از چند و چون این نمایشگاه و استقبال مراکز علمی و اساتید و پژوهشگران از آن بپرسیم:
لطفاً در ابتدا درباره تاریخچه نمایشگاه، اهداف و رویکردهای نمایشگاه بفرمایید.
بر اساس پیشنهادی که خدمت آیت‌الله فاضل لنکرانی دادیم و ایشان به دلیل افق فکری و اندیشه‌ای بالا و والایی که دارند، سریع آن را قبول کردند و استقبال کردند، «اولین نمایشگاه تخصصی پژوهشی فقهی معاصر» را در سال 1401 در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار کردیم. هدف ما از برگزاری این نمایشگاه، این بود که نمایشگاه‌های حوزوی که در سطوح استانی، ملی و بین‌المللی برگزار می‌شود، عمومی است و در صورت عمومی بودن، درست است که از حیث کمیت و بازدیدکنندگان شاید پررونق‌تر باشد، ولی به هر حال عمومی است و اگر دانشمندان و پژوهشگران رشته‌های تخصصی بخواهند آثار مربوط به رشته خودشان را پیدا کنند، باید با صرف وقت زیاد، جست‌وجو کنند.
لذا ما این نمایشگاه را به صورت تخصصی برگزار کردیم تا دانشمندان و پژوهشگران در رشتۀ فقه معاصر بتوانند به کتاب‌ها و آثاری که در این عرصه تولید شده است راحت‌تر دسترسی پیدا کنند و همه را یکجا ببینند و بتوانند استفاده کنند. سال اول و دوم، نمایشگاه با استقبال خوب مراکز فقهی برگزار شد.
سال گذشته برخی مراکز تخصصیِ کلامی درخواست کردند که در کنار فقه، کلام هم به نمایشگاه اضافه شود؛ یعنی دو تخصص را تحت نظر بگیریم. از این رو، امسال با تأکید فقیه عالیقدر حضرت آیت‌الله فاضل این کار را انجام دادیم و سومین نمایشگاه با عنوان «نمایشگاه تخصصی پژوهش‌های فقهی و کلامی معاصر» با استقبال بسیار خوب مراکز تخصصی، و استقبال و بازدید بسیار خوب و پرشور اساتید، پژوهشگران، محققان و طلاب داخلی و خارجی برگزار شد.
الحمدلله این نمایشگاه آبرویی برای حوزه علمیه شد تا همگان بدانند که در حوزه علمیه قم چه می‌گذرد و مراکز تخصصی در فقه و کلام، چه کارهایی انجام می‌دهند و چه آثاری را برای نشر و ترویج معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) وارد دنیای نشر می‌کنند.
نمایشگاه این دوره در مقایسه با دوره‌های قبل از چه خصوصیات و امتیازاتی برخوردار بود؟
همان طور که عرض کردم اولین و مهمترین خصوصیت دوره سوم با دو دوره قبل، افزوده شدن بخش کلام به نمایشگاه بود. دومین خصوصیت، حضور دفتر قمِ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) قم بود. چون حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی بر ترویج حیثیت و جهات علمی حضرت امام در فقه، اصول، کلام، تفسیر و حدیث، نگاه ارزشمندی دارند. محور دروس حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی معمولاً کتاب‌ها و مبانی مرحوم امام است؛ مرحوم آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی هم این‌گونه بود. چون جهات علمی امام در کنار جهات سیاسی ایشان نباید مغفول بماند. امام امت، امام علم و دانش بود، امام فقه و اصول بود، امام حدیث و رجال بود و همان طور که آیت‌الله فاضل تأکید دارند، مبانی ایشان در حوزه‌ها باید تدریس شود.
بنابراین، در این دوره نمایشگاه، موسسه تنظیم و آثار امام خمینی(ره) برخی از آثار حضرت امام را در فقه، کلام و اصول به مخاطبان ارائه کرده است.
جایگاه حضرت امام خمینی(ره) در نمایشگاه و اقداماتی که در این باره داشتید را تشریح کنید.
همان طور که عرض شد جایگاه حضرت امام، جایگاه والایی است؛ به غیر از جهات سیاسی و بین‌المللی، هنوز مبانی، مناهج و روش‌های امام در فقه، اصول، تفسیر و کلام برای طلاب، اساتید، عموم علاقه‌مندان و حتی برای دنیا شناخته شده نیست. لذا لازم است حیثیت علمی امام را معرفی کرد. یکی از راه‌ها و طُرُق این معرفی، حضور در نمایشگاه‌ها است. ما امسال توفیق داشتیم در خدمت آثار علمی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی حضرت امام باشیم. حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، مقام معظم رهبری نیز بر ترویج اندیشه‌های امام تأکید زیادی دارند که یقیناً منحصر در اندیشه‌های سیاسی نیست، بلکه ایشان همۀ اندیشه‌های امام را در جهات علمی مثل فقه، اصول، تفسیر، کلام و اخلاق مدنظر دارند.
بنابراین، امام باید در عرصه‌های گوناگون الگو و اسوه باشند و همچنین معرفی شود.
چالش‌ها و دغدعه‌های مهم شما و دست‌اندرکاران نمایشگاه چیست؟
چالش‌ها و مشکلاتی که در سطوح حوزه، ملی و بین‌المللی نسبت به ترویج معارف ناب قرآن و اهل بیت(ع) داریم واقعاً چالش‌های مهمی است. ما در حوزه علمیه، با همۀ تأکیدات مقام معظم رهبری، متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم پا به پای تحولات ملی و بین‌المللی پیش برویم. همان‌طور که ملاحظه کردیم، رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود در دیدار با اساتید و مسئولان جامعة الزهرا(س) به این نکته اشاره کردند و باید برای حوزه‌ها نگران‌کننده باشد.
برای رفع دغدغه رهبر معظم انقلاب تاکنون قدم‌های مختلفی برداشته شده و در برنامه‌های مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) نیز یکی از دغدغه‌ها و چالش‌ها، رفع نگرانی ایشان نسبت به حوزه‌ها است. یکی از گام‌ها شاید برگزاری نشست‌های تخصصی است که در این نمایشگاه برگزار شد و انعکاس بسیار خوب خبری در رسانه‌ها داشت. این نشست‌ها را سال‌های آینده پررنگ‌تر خواهیم داشت و در کنار آن، ترویج معارف ناب اهل‌بیت(ع) را دنبال خواهیم کرد.
پیشنهادات و راه‌کار‌های حضرتعالی برای ترویج بیشتر تولیدات حوزوی در سال‌های آتی چیست؟
پیشنهادات و راه‌کار‌هایی که برای ترویج بیشتر تولیدات حوزوی، خطاب به مراکز حوزوی داریم این است که مراکز حوزوی ارتباطات و همکاری‌های علمی را بین خودشان بیشتر کنند. وقتی که آثار حوزوی در نمایشگاه‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند، اولین نکته‌ای که به ذهن انسان می‌رسد، بحث موازی‌کاری در برخی از مراکز است. برای نمونه، در بحث رمزارز دیجیتال، ده موسسه با هزینه‌کرد مالی و نیروی انسانی و نخبگانی، پژوهش‌ها و تحقیقاتی را شروع کردند، به اتمام رساندند و ده اثر در یک موضوع تولید کردند که شبیه هم هستند. لازم است که این مراکز با هم ارتباط داشته باشند یا حوزه بتواند نقش سرپرستی ایفا کند. یا به جای اینکه ده مرکز روی یک موضوع کار کنند، مراکز دور هم جمع شوند و با یک محوریت و سرپرستی، این کار را انجام دهند؛ این ده مرکز می‌توانند بودجه و پتانسیل انسانی خود را روی یک موضوع بگذارند و با صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی و انسانی، تحقیق و پژوهش کامل و جامعی ارائه دهند. این خطاب به مراکز حوزوی بود اما به عزیزانی که در بیرون هستند مخصوصاً نهادهای پژوهش‌محور، مراکز تقنینی، مرکز پژوهش‌های مجلس، پژوهشکده شورای نگهبان و معاونت علمی ریاست جمهوری، عرضی دارم و آن اینکه، نظام ما اسلامی است و محور در تقنین و اجرا؛ اسلام، قرآن و فقه اهل‌بیت(ع) است.
لذا این نهادها و مراکز با حوزه ارتباط داشته باشند؛ نه با مدیران حوزوی بلکه با همه‌ی مراکز تخصصی و علمی حوزه ارتباط برقرار کنند مخصوصا مراکزی که در خدمت کردن به نظام و پیشرفت مردم، پتانسیل دارند، ارتباط خودشان را وثیق‌تر کنند و در امثال این نمایشگاه‌ها آثار و تولیدات حوزه را ببینند و نیازهای خودشان را عرضه کنند تا حوزه و مراکز تخصصی، برطرف‌کنندۀ نیازهای تقنینی و فقهی آن‌ها باشند.
چه خلأهایی در برگزاری نمایشگاه از حیث کمیت و کیفیت احساس می‌کنید؟
یکی از خلأهایی که نمایشگاه‌ها و دورهمیهای علمی و منشوراتی احساس می‌شود، حضور آثار حوزوی و معارف دینی در نهادهای و مراکز علمی جهان است. اگر بخواهیم واقع‌بینانه نگاه کنیم، حضور معارف اهل‌بیت(ع) در عرصه علمی بین‌المللی و مراکز علمی و آکادمیک جهان، نزدیک به صفر است و این وضعیت شایسته نیست. امام رضا(ع) فرمودند: «رحم اللَّه عبداً احیا امرنا» رحمت خدا بر آن کسى که امر ما را زنده کند. راوى مى‌پرسد: «فقلت له کیف یحیى امرکم» امر شما چگونه احیاء می‌شود؟ امام فرمود: «قال یتعلّم علومنا و یعلّمها النّاس» علوم ما را فرا بگیرند و آن‌ها را به مردم ـ و نه شیعیان ـ یاد و آموزش دهند. خطاب امام رضا(ع) این است که علم و معارف ناب اهل‌بیت را باید به مردم، دنیا و بشریت برسانیم. این وضعیت که در قم فارسی می‌نویسیم، فارسی می‌خوانیم و به مخاطبان فارسی‌زبان ارائه می‌دهیم شایسته نیست. به همین دلیل، وقتی معارف اهل‌بیت(ع) را به زبان‌های عربی یا انگلیسی می‌نویسیم، باید برای دیدن و رویت‌پذیری آثار، با مراکز علمی دنیا ارتباط داشته باشیم تا آثار ما دیده شود. از طرف دیگر، روایت دنیا از فقه، اصول، کلام، فلسفه و اخلاق ما را ببینیم و رصد کنیم که آن‌ها چه نگاهی به آثار ما دارند.
لذا ضرورت دارد که مراکز مختلف حوزوی و نه تنها مرکز مدیریت، وسط کار بیایند و با مشورت با یکدیگر، نقشه‌راه و سند چشم‌انداز تبلیغ دینی بین‌المللی را با تأکیدات رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید ترسیم کنند تا بتوانیم در جنبۀ بین‌المللی موفق باشیم. همچنین فقط به سفر کردن به فلان مرکز اسلامی یا دیدار با فلان مقام رسمی دینی بسنده نکنیم و باید در دانشگاه‌ها، و کرسی‌های مهم دنیا و سازمان ملل جایگاه داشته باشیم و حرف شیعه و اهل‌بیت(ع) را بلند فریاد بزنیم و به صورت استدلالی، مبرهن و متین به دنیا برسانیم. امام رضا(ع) فرمودند: «فانّ النّاس لو علموا محاسن کلامنا لاتّبعونا». اگر مردم ـ نه صرفاً مسلمانان و شیعیان ـ محاسن و خوبی‌های کلام اهل‌بیت(ع) را بشنوند، چه بخواهند و نخواهند تابع آنان می‌شوند، چون کلمات خاندان وحی، گهربار و مطابق عقل و فطرت است. لذا وظیفه ما رساننده و مبلغ بودن این کلمات و معارف به دنیا است. باید راهکارها را نوشت و نقشه راهی ترسیم کرد و طبق آن محکم و استوار پیش رفت.
در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده به عنوان حسن ختام بفرمایید.
در غرفه‌های مختلف نمایشگاه قریب به سه هزار عنوان کتاب که برخی از آنان ده، بیست یا سی مجلد بود، ارائه شد. همچنین در بحث کتاب‌های دیجیتالی، مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور حضور بسیار فعالی داشت. الحمدلله استقبال و فروش هم بسیار خوب بود و مشکلاتی در نمایشگاه است که در سال‌های بعد رفع می‌شود.
یکی از کارهای خوب این نمایشگاه، برگزاری نشست‌های تخصصی بود. روزانه سه تا شش نشست درباره مباحث اعتقادی، کلامی و فقهی، و معرفی و نقد آثار، در سالن نشست نمایشگاه برگزار می‌شد که نشست‌ها و دورهمیهای خوبی بود. همچنین میهمان‌هایی از بخش بین‌الملل و طلاب کشورهای مختلف با زبان‌های گوناگون در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند. همچنین برخی از مسئولان حوزوی حضور پیدا کردند و آثار را به صورت تخصصی دیدند.
