دومین دوره جایزه «استاد دکتر محمد قریب»، جایزه اهدایی به سرآمدان اخلاق در علوم و فناوری، به همت انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری، صبح جمعه با حضور جمعی از استادان دانشگاه، پژوهشگران و فعالان عرصه‌های علمی و اخلاقی برگزار شد.
به گزارش جماران، «مصطفی معین» رئیس شورای علمی جایزه استاد دکتر محمد قریب ضمن خیرمقدم به حضار و شرکت‌کنندگان در این مراسم و ضرورت هم‌پیوندی مسئولیت‌های علمی، اخلاقی و اجتماعی دانشمندان، که اصول سه گانه «مکتب قریب» را تشکیل می‌دهند، گفت: شادروان دکتر محمد قریب بنیانگذار دانش نوین پزشکی کودکان در ایران، پزشکی مردم‌مدار و مسئله‌شناس، وارسته و با ایمان، حق‌جو و شجاع بود که نامش در تاریخ معاصر ایران یادآور مفهوم «دانشمند اخلاقی» است؛ مفهومی که او را در سه وجه به‌هم پیوسته، ممتاز و برجسته می‌کند: مسئولیت علمی، مسئولیت اخلاقی و مسئولیت اجتماعی.
وی درباره مسئولیت علمی دکتر محمد قریب اظهار داشت: از نظر علمی، دکتر قریب از سرآمدان علم پزشکی در ایران است؛ نخستین کسی است که انتقال خون و تجویز داروهای آنتی بیوتیک برای درمان بیماران را به‌کار برد. تربیت اولین متخصصان طب کودکان، تاسیس «انجمن پزشکان کودکان ایران» در ۱۳۳۴ و تاسیس «مرکز طبی کودکان ایران» در ۱۳۴۸، بخشی از میراث ماندگار علمی دکتر قریب است که هنوز جامعه ما از آثار آن به وفور بهره‌مند است.
وزیر علوم اصلاحات در دولت اصلاحات ادامه داد: محققان درباره دکتر قریب نوشته‌اند که «اهل علم، دکتر قریب را به لحاظ تشخیص بالینی کم‌نظیر می‌دانستند و دانشجویان حتی حضور در مطب وی را مغتنم می‌شمردند».
معین با بیان اینکه شیوه تدریس قریب که بر اساس گفت‌وگو و مباحثه علمی بر سر بیمار بود، به اجرای نمایش‌نامه‌ای شباهت داشت که در پایان، به فهم و یادگیری عمیق دانشجویان می‌انجامید، تصریح کرد: دکتر قریب در طول فعالیت‌های حرفه‌ای‌اش، در امر مطالعه و پژوهش نیز روزآمد و برجسته بود. در سال ۱۳۱۹ کتاب «بیماری‌های کودکان» را نوشت و پس از آن نیز در سال ۱۳۴۷ به همراه مرحوم دکتر حسن اهری دو جلد کتاب «مشکلات طب کودکان» را تالیف کرد.
وی افزود: استاد قریب در سال ۱۳۳۳ نشان افتخار لژیون دونور را از دولت فراسه و در سال ۱۳۳۸ نشان درجه یک فرهنگ را از وزارت آموزش و پرورش ایران دریافت کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به جایگاه بین‌المللی دکتر قریب خاطرنشان کرد: انتشار مقالات ارزشمند علمی در مجلات معتبر داخلی و خارجی و حضور مستمر در سمینارهای منطقه‌ای و بین‌المللی موجب می‌شد که به طور مدام همکاران و دانشجویان دکتر قریب از رهیافت‌ها و تجارب جدید برخوردار شوند.
به گفته معین، استاد قریب به عنوان دانشمندی در تراز جهانی در سال ۱۳۵۰ به عضویت هیات مدیره انجمن بین‌المللی بیماری‌های کودکان در آمد و مجله پزشکی معتبر MD (Medical Digest) نیز شماره ماه مه ۱۹۶۵ (۱۳۴۴) خود را به شرح خدمات و دستاوردهای علمی او اختصاص داد.
وی درباره مسئولیت اخلاقی دکتر قریب ابراز داشت: آنچه دکتر محمد قریب را در جامعه پزشکی و حتی جامعه علمی ایران ماندگار کرده است، تنها وجهه و اعتبار علمی نیست؛ بیش از آن اعتقاد و التزام اخلاقی اوست که به دور از هرگونه تظاهر و ریا در همه رفتارها و کردارهایش تجلی داشت. اخلاق از نظر او امری انتزاعی و مجرد نیست، راهبر دانش و تنظیم‌گر رابطه میان دانشمند و جامعه است. به تعبیر خود او، موجد و موجب «خدمت به خلق و کسب رضای خالق است».
رئیس شورای علمی دکتر قریب اضافه کرد: در اندیشه دکتر قریب آموزش و طبابت، «عبادت» تعریف شده بود و به همین سبب، او بدون هرگونه چشم‌داشت مادی، خود را وقف آموزش دانشجو، درمان بیمار و خدمت به مردم کرده بود؛ این گفته مکرر اوست که «اگر پزشک هستی متعلق به خودت نیستی و اگر متعلق به خودت هستی دیگر پزشک نیستی».
معین با بیان اینکه دکتر محمد قریب امر اخلاقی را محدود به دایره گفتار اخلاقی نمی‌کرد، عنوان کرد: فراتر از آن، استاد قریب پایبند به قاعده طلایی اخلاق بود که «هر چیز را به خود نمی‌پسندید به دیگران روا ندارید.» سرلوحه کار او در این روش و کنش، آموختن همین اصل اخلاقی به دانشچویان بود که «اگر بیمار فرزند خودت بود، چه می‌کردی؟»
وی با بیان اینکه دکتر قریب اگرچه پزشکی برجسته و حاذق بود، اما بیش و پیش از آن، آراسته به فضیلت‌های اخلاقی یک «حکیم» بود که در اندیشه و فرهنگ اسلامی و ایرانی از پیشینه ممتازی برخوردار است، یادآور شد: حکیم تنها درمانگر بیماری تن نیست، بلکه به جوانب و عوامل فراتر از آن نیز وقوف دارد و خود نیز ملتزم به عمل به آنهاست.
وزیر پیشین علوم درباره وجه مسئولیت اجتماعی دکتر قریب بیان کرد: در بازخوانی نقش موثر دکتر قریب در حوزه دانش و در اجتماع، باید علاوه بر دو وجه علمی و اخلاقی او، به وجه سومی پرداخت که نحوه اثربخشی وی را در حوزه عمومی نشان می‌دهد. منش قریب در حوزه عمومی دست کم از دو نظر ستایش‌برانگیز است. نخست، نحوه عرضه خدمات حرفه‌ای و دوم تعهد به آگاهی و نقد سیاسی.
معین ادامه داد: در زمینه اول، استاد قریب علاوه بر استفاده از روش‌های علمی جدید برای درمان بیماران، به طور خاص مشتاق آموزش خانواده‌ها و دستگیری از آنان و رسیدگی به نابه‌سامانی‌های زندگی‌شان، به ویژه مستمندان و بی‌پناهان بود. این تعهد او از همان ابتدای ورود به ایران و آغاز کار طبابت مشهود بود.
وی با بیان اینکه اگرچه قریب برخلاف برخی از نزدیکترین دوستان خود مانند مهدی بازرگان و یدالله سحابی به فعالیت سیاسی شهرت ندارد، اما از جوانی از استبداد رضاشاهی نفرت داشت، گفت: با شروع نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق، توجه او به سیاست بیشتر شد، چراکه به این نهضت و شخص مصدق تعلق خاطر داشت.
این استاد دانشگاه با اشاره به اخراج دکتر قریب از دانشگاه تهران اظهار داشت: مهمترین همراهی او در آن مقطع، امضای نامه اعتراض به قرارداد استعماری کنسرسیوم نفت بود که برای او و دیگر امضاکنندگان عواقبی داشت! شاه دستور داد کفیل وقت وزارت فرهنگ بدون طی کردن تشریفات قانونی و مقررات دانشگاهی، و علیرغم مخالفت علی‌اکبر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران، به طور مستقیم دوازده استاد دانشگاه (از جمله دکتر قریب) را اخراج کند.
وی افزود: در زمینه حرفه‌ای، دکتر قریب رویکردی عمیقا اجتماعی به دانش داشت، به گونه‌ای که دست کم می‌توان سه درس مهم از این بینش و منش اجتماعی او آموخت؛ اول، التزام به مسئولیت‌های اجتماعی علم و عالم که خود در همه ابعاد آموزشی و پژوهشی و درمانی به کار می‌بست. دوم، عمومی کردن علم که با ترویج دانش پیشگیری، از جمله واکسیناسیون، بهبود بهداشت و تغذیه بر پایه شیر مادر آن را پیش می‌برد. سوم، تحقق عملی نوع‌دوستی و ایثار که در صور مختلف کمک‌های دارویی و تهیه شیر رایگان برای کودکان محروم، کمک‌های مالی به فقرا و تامین هزینه‌های زندگی و حتی اشتغال به کارِ افراد بروز و ظهور می‌یافت.
به گفته وزیر سابق علوم، در زمینه اجتماعی و سیاسی نیز اندیشه و عمل دکتر قریب در اهتمام به مسائل اساسی ایران و مبارزه با استبداد و استعمار، دفاع او از حقوق ملت و التزام به نقش مستقل و اجتماعی دانشگاه، درس‌آموز و آگاهی‌بخش است.
معین اضافه کرد: با تکیه بر این سه وجهِ زندگی دکتر محمد قریب یعنی مسئولیت‌های علمی و اخلاقی و اجتماعی، و رویکردها و رهیافت‌های نظری و دستاوردها و درس‌های عملی اوست که می‌توان سخن از «مکتب قریب» به عنوان سر مشقی در «هم‌پیوندی میان علم، اخلاق و مسئولیت اجتماعی» به میان آورد.
وی با بیان اینکه «مکتب قریب» اگرچه امروز در میان آشفتگی‌ها و نابهنجاری‌های اخلاقی به‌دلیل سیطره قدرت و ثروت بر محیط علم و غلبه بی‌عدالتی و تبعیض و فقر و بی‌پناهی بر جامعه، غریب و مهجور مانده است، اما در این زمان هم ظرفیت طرح در جامعه علمی و حوزه عمومی را دارد، تصریح کرد: وظایف و مسئولیت‌های علمی، اخلاقی و اجتماعی دانشمندان رابطه تنگاتنگ و به هم‌پیوسته‌ای با یکدیگر دارند. این نظریه عملاً راهنمایی است برای رعایت اخلاق در آموزش و پژوهش و کنشگری اجتماعی، تا بتوانند نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت، رشد و رفاه مردم و پیشرفت کشور داشته باشند.
رئیس هیات مدیره انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری با بیان اینکه اخلاق در این میان به عنوان پلی بین حوزه علم و تاثیر آن بر جامعه و محرکه‌ای است بر داشتن رویکردی مسئولانه در انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی، خاطرنشان کرد: اکنون می‌توان و باید از آنچه در حیات ثمربخش شادروان دکتر قریب تجلی یافته است، فراتر رفت و بنا به توصیف‌ها و تبیین‌های جدید علمی و جهانی، «مکتب قریب» را با معیارهای روزآمد مطرح کرد و پیش برد.
معین اضافه کرد: این شاخص‌ها و معیارها در وجوه سه‌گانه مسئولیت دانشمندان و رسالت دانشگاه در جامعه و جهان جدید از این قرارند:
اول: مسئولیت علمی دانشمندان با تاکید بر: روزآمدی علمی، انجام پژوهش و داوری و انتشار نتایج، تلاش جمعی و کنشگری فعال در اجتماع علمی برای نشر علم و دستآوردهای پژوهشی، آموزش به دانشجویان و پژوهشگران، دفاع از آزادی علمی و استقلال دانشگاه و ارائه مشورت علمی و فنی به مسئولان و نهادها.
دوم: مسئولیت اخلاقی دانشمندان با تمرکز بر: اخلاق به عنوان پلی بین علم و دانشمند و جامعه، توجه به مسائل اخلاقی نوپدید ناشی از علوم و فناوری‌های جدید، رعایت دقیق ضوابط اخلاقی در انجام پژوهش و ارائه خدمات، و جلب اعتماد جامعه و حاکمیت برای پشتیبانی بیشتر از نهاد علم.
سوم: مسئولیت اجتماعی دانشمندان با مشارکت فعال برای: حفظ کرامت و منزلت انسان، رفاه و آسایش شهروندان و پیشرفت کشور از طریق:
۱- ارتقای سواد علمی و بهداشتی جامعه، تندرستی و سلامت روانی و اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی و کاهش شکاف میان دانش‌علمی روز و فهم عامه.
۲ - بهبود سطح سلامت و بهداشت عمومی، سبک سالم زندگی، رفع فقر و تبعیض و سوءتغذیه، دفاع از حقوق اساسی شهروندان، و کمک به پیشگیری و افزایش تاب‌آوری در برابر سوانح و تغییرات آب‌و‌هوائی.
۳- تقویت فرهنگ تنوع، برابری و همه‌پذیری در اجتماع علمی و فرهنگ عمومی فارغ از گرایش‌های مختلف فکری و سیاسی و اجتماعی به ویژه در سطح کودکان، جوانان و زنان.
۴- تاکید بر اهمیت علم و اولویت سرمایه‌گذاری کشور در پژوهش و نوآوری، مدیریت پدیده مهاجرت نخبگان، اتخاذ رویکرد مبتنی بر شواهد علمی در نظامات تصمیم‌گیری و اجرایی و تحقق جامعه دانش‌بنیاد.
۵- توجه به تعمیق شکاف و افزایش نابرابری ناشی از جهانی شدن اقتصاد، پیش‌بینی و پیشگیری از پیآمدهای مخرب فناوری‌های جدید بر جامعه و محیط زیست، و همکاری و مشارکت در مطالعه و تدوین برنامه‌های توسعه متوازن و پایدار کشور.
۶- کنشگری موثر در فرآیند توسعه دموکراتیک جامعه از طریق آموزش عمومی و تقویت تفکر نقاد، تاسیس و عضویت در انجمن‌های علمی و سازمان‌های مردم‌نهاد، افزایش رواداری و اعتماد، تقویت سرمایه اجتماعی، و کمک به کاهش آسیب‌های اجتماعی.
وی با تاکید بر اینکه بین توسعه علمی، توسعه اخلاقی و توسعه اجتماعی، هم‌پیوندی‌های فراوانی وجود دارد که با ارتقای شاخص‌ها و معیارهای هر یک، شاخص ها و معیارهای دیگر هم در عرصه رشد قرار می‌گیرند، خاطرنشان کرد: هم‌پیوندی میان این سه منظومه؛ توسعه همه‌جانبه، پایدار و متوازن جامعه را ممکن می‌سازد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه طرح «مکتب قریب»، می‌تواند چارچوبی برای اندیشه و عمل در مقیاس‌های فردی و جمعی و نهادی و شبکه‌ای باشد، ابراز داشت: امید آنکه با تامل در این چارچوب و حوزه‌ها و معیارهای آن، گامی در جهت بهره‌وری و تاثیرگذاری بیشتر جامعه علمی کشور برداشته شود.
معین اضافه کرد: در همین‌جا وظیفه خود می‌دانم که از اهتمام همه همکارانم در برگزاری این برنامه، به ویژه دبیران محترم علمی و اجرائی، اعضای هیات امنا و شورای علمی و داوران گرانقدر بخش‌های تخصصی و دبیرخانه جایزه، اعضای هیات مدیره و منشی پرتلاش انجمن تشکر و قدردانی نمایم.
معرفی برگزیدگان دومین دوره جایزه استاد دکتر محمد قریب
در ادامه این همایش، «حسین قریب» فرزند دکتر محمد قریب در پیامی ویدئویی، از برگزاری این همایش تقدیر کرد. همچنین «فریدون سیاسی» فرزند دکتر علی اکبر سیاسی که دومین جایزه این دوره به یادبود پدر وی برگزار می‌شود، ضمن بیان خاطراتی از پدرش و شکل‌گیری اندیشه توسعه و پیشرفت در ایران، به تشریح روش و منش علی اکبر سیاسی در دوران ریاستش بر دانشگاه تهران پرداخت.
در ادامه، «تقی شامخی» استاد بازنشسته علوم طبیعی دانشگاه تهران و دبیر علمی این همایش، به تشریح فرایند شکل‌گیری کارگروه‌های هشت گانه دومین دوره جایزه استاد دکتر محمد قریب و روند انتخاب برگزیدگان پرداخت و گفت: بیش از 50 تن از استادان دانشگاه، پژوهشگران و فعالان اخلاقی و علمی در روند این همایش با انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری همکاری داشتند.
وی ادامه داد: این جایزه ما را به این موضوع رهنمون کرد که می توان علاوه بر زشتی‌ها، خوبی‌های جامعه را هم نشان داد و امیدآفرینی کرد. در این جایزه تلاش شد صرفا بجای معرفی نخبگان علمی و دانشگاهی، نخبگان عرصه‌های علمی و فناور را هم بیش از پیش معرفی کنیم.
در ادامه این نشست، اسامی برگزیدگان هشت گروه علوم پزشکی و زیستی، علوم انسانی و اجتماعی، علوم پایه، فنی و مهندسی، علوم کشاورزی، منابع طبیعی و دامپزشکی، علوم محیط زیست، علوم هنر و معماری و علوم ورزش و تربیت بدنی معرفی شدند که بدین شرح است:
دکتر یحیی عقیقی (متخصص روماتولوژی کودکان از دانشگاه علوم پزشکی تهران) (برگزیدۀ گروه علوم پزشکی و زیستی)
دکتر ایرج فاضل (فوق تخصص جراحی عروق از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی) (برگزیدۀ گروه علوم پزشکی و زیستی)
زنده‌یاد دکتر داود فیرحی (استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران) (برگزیدۀ گروه علوم انسانی و اجتماعی)
دکتر محسن رنانی (استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان) (برگزیدۀ گروه علوم انسانی و اجتماعی)
دکتر نسرین مصفا (استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران) (برگزیدۀ گروه علوم انسانی و اجتماعی)
دکتر مهدی رجبعلی‌پور (استاد ریاضی دانشگاه شهید باهنر کرمان) (برگزیدۀ گروه علوم پایه)
زنده‌یاد دکتر کارو لوکاس قوکاسیان (استاد مهندسی برق دانشگاه تهران) (برگزیدۀ گروه علوم فنی و مهندسی)
دکتر رضا فرجی‌دانا (استاد مهندسی برق دانشگاه فنی تهران) (برگزیدۀ گروه علوم فنی و مهندسی)
دکتر علی آهون منش (استاد آسیب‌شناسی گیاهی دانشگاه صنعتی اصفهان) (برگزیدۀ گروه علوم کشاورزی، منابع طبیعی و دامپزشکی)
دکتر رضا مکنون (استاد مهندسی منابع آبی دانشگاه امیرکبیر) (برگزیدۀ گروه علوم محیط زیست)
هنگامه اخوان (خواننده و موسیقی‌دان) (برگزیدۀ گروه هنر و معماری)
دکتر محمد خبیری (دانشیار دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه تهران) (برگزیدۀ گروه علوم ورزش و تربیت بدنی)
اخلاق را به متن زندگی دانشگاهی بیاوریم
رضا فرجی‌دانا، استاد دانشگاه تهران و وزیر پیشین علوم، تحقیقات و فناوری یکی از برگزیدگان گروه علوم فنی و مهندسی در این دوره از جایزه استاد دکتر محمد قریب انتخاب شده بود نیز در این همایش گفت: پرداختن به مقوله اخلاق در علم و فناوری در روزگاری که با افول آن روبه‌رو هستیم، اقدامی در مسیر توسعه پایدار است.
وی ادامه داد: همایش امروز و آنچه که امروز از سوی انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری انجام و دنبال می‌شود، بی‌تردید آثار ماندگار و درازمدتی بر جای خواهد گذاشت.
این استاد دانشگاه با اشاره به یک رویداد دانشجویی اظهار داشت: در چند هفته گذشته، اولین دوره مسابقات دانشجویی اخلاق برگزار شد که مسئولیت برگزاری آن برعهده من بود. هشت گروه به دانشگاه تهران آمدند تا در برابر یک چالش اخلاقی قرار بگیرند. در جریان این رویداد مشخص شد که برخی از همکاران دانشگاهی از کدهای دانشجویان مطلع نیستند و از آن کدها، ابراز شگفتی کردند.
فرجی‌دانا افزود: در پایان این رویداد، من به این واقعیت تکان‌دهنده رسیدم که مهجور ماندن این کدهای اخلاقی نتیجه طولانی مدت غقلت از اخلاق به عنوان یک مقوله اصلی در علم و فناوری است.
وی، قرار دادن کدهای اخلاقی به دانشجویان در متن برنامه‌های رشته‌های درسی، برگزاری گسترده مسابقات دانشجویی اخلاق برای ترویج و بکارگیری عملی کدهای اخلاقی، اندیشیدن به مکانیزم‌های تشویقی برای شرکت پژوهشگران و اعضای هیات علمی به ویژه اعضای هیات علمی جوان در کارگاه‌های آموزش اخلاق حرفه‌ای، تشکیل کمیته‌های اخلاق حرفه‌ای در ساختار آموزش عالی، نه به عنوان مراجع رسیدگی بلکه به عنوان مراجع مسئول در آموزش و ترویج کدهای اخلاقی و تشکیل تدریجی دفاتر دادوری در دانشگاه‌های کشور برای رسیدگی به بی‌عدالتی‌های سیستم که عمدتا ریشه در عدم رعایت کدهای اخلاقی دارد، به عنوان پیشنهاد برای خروج از وضعیت فعلی ارائه کرد.
وزیر اسبق علوم در پایان صحبت‌های خود، تصریح کرد: بیاییم با تلاش جمعی، اخلاق را به متن زندگی دانشگاهی و فعالیت فضای علمی و فناوری بیاوریم.
بیانیه هیات داوران دومین دوره جایزه استاد دکتر محمد قریب
در ادامه این همایش، بیانیۀ هیأت داوران دومین دورۀ جایزۀ استاد دکتر محمد قریب را قرائت کرد که بدین شرح است:
انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری در سال 1400 "جایزه استاد دکتر محمد قریب" را به منظور انتخاب دو سالانۀ شایستگان و سرمشقان تاثیرگذار عرصۀ "علم، اخلاق و مسئولیت اجتماعی" در حوزه های مختلف وضع کرد. نام استاد دکتر محمد قریب مترداف با عنوان دانشمندی اخلاقی و مردم مدار است که دست کم در چهار زمینۀ "شخصیت علمی"، "اخلاق فردی"، "اخلاق حرفه ای" و "اخلاق و مسئولیت های اجتماعی" زمینه ظهور و بروز می یابد .
هیات مدیرۀ انجمن و شورای علمی جایزه در نخستین دوره با بهره‌گیری از نظرها و تجارب 40 تن از اندیشمندان و دانشمندان کشور، علاوه بر تدوین شیوه‌نامه و اساسنامه، 25 شاخص را در این چهار زمینه مشخص کردند که بر اساس آنها نهایتاً در یکم بهمن ماه سال 1400، دوازده نفر از شخصیت‌های شایسته و سرآمد در 7 حوزۀ علمی معرفی شدند.
انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری با وقوف بر اهمیت این مسئولیت اجتماعی بر امکان گسترش جایزه و در بر گرفتن نخبگان اخلاقی در عرصه‌های متنوع‌تر و وسیع‌تر علوم و فناوری می‌اندیشد. از این روی، در این دوره با افزایش حوزه‌های هفتگانه علمی به 8 حوزه، فرایند انتخاب سطح گسترده‌تری را دربرگرفت. علاوه بر این، انجمن با هدف اهتمام به مسائل پیش‌روی جامعه علمی کشور و بازخوانی رهیافت‌ها و تجارب اخلاقی، علمی و اجتماعی در جهت پاسخگویی به نیازهای ملی، این دوره از جایزه را به یادبود روان‌شاد دکتر علی‌اکبر سیاسی نامید و تقدیر از خدمات ماندگار ایشان در صیانت از استقلال آکادمیک را در دستورکار خود قرار داد. برگزاری نشستی ویژه با عنوان «استقلال دانشگاه، آزادی آکادمیک و مسئولیت اجتماعی» نیز در همین سو ضرورت یافت. اکنون هیات داوران در همین چارچوب و با تاکید بر اینکه انتخاب شخصیت‌های برگزیده از میان شایستگان فراوان هر حوزه مسئولیتی بسیار دشوار است، مفتخر است که 12 نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی شایسته و سرآمد کشور را به عنوان منتخبان دومین دورۀ جایزۀ استاد دکتر محمد قریب در 8 حوزه معرفی نماید.
هیات داوران سپاسگزار همۀ این شایستگان و سرآمدان اخلاقی، علمی و فرهنگی کشور است که همواره در اندیشۀ ایران و رنج‌ها و حقوق ملّت ایران و توانمندی اجتماع علمی و فرهنگی و نهادهای مدنی بوده‌اند و هستند. امید است که جامعۀ جوان و جستجوگر ما با بازخوانی همۀ فصول دانش، بینش و کنش این بزرگان، گام‌هایی استوار در مسیر عبور از تنگناها و بحران‌ها و دستیابی به توسعۀ پایدار و همه جانبه بردارد.
هیات داوران مراتب تقدیر خود را از انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری و نهادهای علمی و مدنی همکار:
بنیاد حامیان علم و فناوری ایران
موسسۀ نیکوکاری دکتر مجتبی معین
انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات
انجمن ترویج علم ایران
موسسه غیرانتفاعی عبدالرحمن صوفی رازی زنجان
انجمن جامعه‌شناسی ایران
انجمن پزشکان کودکان ایران
جمعیت توسعۀ علمی ایران
مجتمع آموزشی نیکوکاری رعد
جامعۀ پیشاهنگان استان تهران
و همه همکاران علمی و اجرایی جایزۀ استاد دکتر محمد قریب اعلام می‌دارد.
گفتنی است در این همایش، چهره‌هایی مانند هادی خانیکی استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و معاون وزارت علوم در دولت اصلاحات، منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت دوازدهم، عباس عبدی پژوهشگر و تحلیلگر مسائل سیاسی، رضا فرجی دانا استاد دانشگاه تهران و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت یازدهم، جعفر توفیقی استاد دانشگاه تربیت مدرس و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت اصلاحات، رضا قره‌خانلو استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس پیشین آکادمی ملی المپیک، نخبگان، پژوهشگران و استادان برجسته از سراسر کشور شرکت کرده بودند.
در نشست «استقلال دانشگاه، آزادی علمی و مسئولیت اجتماعی» مطرح شد؛
استقلال دانشگاهی و آزادی علمی با مسئولیت اجتماعی هم‌پیوندی دارند/ دوره‌ای طلایی را در سال 76 تا 84 در موضوع استقلال دانشگاه‌ها شاهد بودیم
به گزارش جماران؛ نشست «استقلال دانشگاه، آزادی علمی و مسئولیت اجتماعی» در دومین جایزه استاد دکتر محمد قریب صبح جمعه با حضور جعفر توفیقی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت اصلاحات، علی فرازمند استاد دانشگاه تهران، نسرین نورشاهی استاد موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و دبیری رضا فرجی‌دانا وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت یازدهم برگزار شد.
جعفر توفیقی در این همایش، با اشاره به فراز و فرودهای استقلال دانشگاه‌ها در ایران گفت: بعد از انقلاب اسلامی، تقریبا تمامی هیات‌های امنا دانشگاه‌ها منحل و هیات‌های سه نفره جایگزین آن شدند. البته آن انحلال دلایل خاص خود را داشت. با این حال، با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، تمرکزگرایی در دانشگاه‌ها ادامه یافت و آئین‌نامه‌ها و اساسنامه‌هایی که من بعد صادر شدند، به سمت تمرکز بیشتر دانشگاه‌ها حرکت شد.
وی با بیان اینکه با در سال 1376 و شکل‌گیری دولت اصلاحات و به وزارت رسیدن مصطفی معین، استقلال دانشگاه‌ها و آزادی علمی به عنوان مهمترین پارادایم وزارت علوم تبدیل می‌شود، اظهار داشت: در این راستا، تلاش‌های بسیاری برای تئوریزه کردن موضوع استقلال دانشگاه‌ها و آزادی علمی و همچنین بررسی تجارت جهانی در این چارچوب انجام شد. نشست‌هایی نیز در سازمان جهانی یونسکو در این باره برگزار شد که نشان از دعوت جهانی به این موضوع بود.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: این نهضت در آن زمان آغاز و اقداماتی در این چارچوب انجام شد. به طور مثال، هیات گزینش استاد که صلاحیت عمومی اساتید را مورد بررسی قرار می‌داد، اختیاراتش به دانشگاه‌ها واگذار شد. برنامه‌ریزی درسی که امکان تنوع‌بخشی دروس و رشته‌های دانشگاهی را از بین برده بود، دانشگاه‌ها در سال 79 مسئولیتش را برعهده گرفتند. موضوع ارتقای استادان نیز به دانشگاه‌ها محول شد.
توفیقی با بیان اینکه از سال 76 این اندیشه در وزارت علوم شکل گرفت که نظام آموزشی، علمی و فناوری در کشور نیازمند نیازمند تحول ساختاری است، تصریح کرد: در این راستا، مطالعات تجارب جهانی و بررسی ساختارهای دیگر کشورها انجام شد. همراه با این مطالعات، وزارت علوم اختیاراتش را به دانشگاه‌ها محول می‌کرد که البته ما سیاست‌های حمایتی را هم برای دانشگاه‌های تازه تاسیس یا کمتر برخوردار اعمال کردیم.
وی افزود: در سال 79، مطالعات تحول ساختاری به نتیجه رسید و در قانون برنامه سوم توسعه، وزارت فرهنگ و آموزش عالی به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تبدیل شد. همچنین براساس ماده 10 قانون جدید وزارت علوم، تمامی اختیارات وزارت علوم به هیات‌های امنا دانشگاه واگذار شد و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل شد تا وزارت علوم بتواند نقشی فرابخشی در سیاستگذاری‌های علمی کشور ایفا کند.
به گفته وزیر اسبق علوم، آن تلاش‌ها ادامه یافت تا آنکه در قانون برنامه چهارم توسعه، بحث استقلال دانشگاه‌ها به پدیده‌ای ملی تبدیل شد. در این چارچوب در بند الف ماده 40 این قانون، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی از کلیه قوانین و مقررات کشور مستثنی شدند و دانشگاه باید براساس مصوبات هیات امنا که باید به تایید وزیر علوم برسد، اداره شود که این موضوع در آزادترین کشورها نیز وجود ندارد. این موضوع توسط شورای نگهبان نیز مورد تایید قرار گرفت.
توفیقی اضافه کرد: این موضوع در قانون برنامه پنجم توسعه نیز مورد صحه قرار می‌گیرد و به قانون و احکام دائمی کشور تبدیل می‌شود اما با تغییر بخشی از نظام سیاسی کشور در سال 84، وضعیت به گونه‌ای دیگر تغییر می‌یابد. استخدام هیات‌های علمی حتی از وزارت علوم خارج و به شورای عالی انقلاب فرهنگی تحت عنوان هیات علمی جذب واگذار شد. همچنین آیین‌نامه ارتقای استادان نیز به شورای عالی انقلاب فرهنگی واگذار شد.
وی با بیان اینکه دوره‌ای طلایی را در سال 76 تا 84 در موضوع استقلال دانشگاه‌ها شاهد بودیم، خاطرنشان کرد: با دستور مصطفی معین به عنوان وزیر وقت علوم، انتخاب روسای دانشگاه‌ها انتخابی شد و روسای دانشگاه‌ها با انتخاب استادان آن دانشگاه و پیشنهاد هیات امنای دانشگاه منصوب می‌شدند.
در ادامه این نشست، علی فرازمند استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه دانشگاه باید مستقل باشد چراکه دانشجویان ناظر بر آن هستند، ابراز داشت: دانشگاه خود کنترلگر و خودتنظیم‌کننده هستند بنابراین هیچ قاضی برای دانشگاه بهتر از خود دانشگاه وجود ندارد.
وی با بیان اینکه فلسفه وجودی دانشگاه مبتنی بر استقلال و آزادی علمی است، عنوان کرد: ذات دانش مبتنی بر نوع‌دوستی است. بنابراین باید در کنار مسئله ضوع نخبگی، موضوع پختگی را هم دنبال کرد.
همچنین نسرین نورشاهی استاد موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نیز در این نشست، به تشریح تحقیقات انجام شده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در مورد مفهوم‌سازی مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌های ایران پرداخت.
در پایان این نشست، مصطفی معین، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت اصلاحات در واکنش به اظهارات برخی از حضار نسبت به کم‌انگیزگی و ناامیدی دانشگاهیان از وضعیت کشور و جامعه علمی یادآور شد: بی‌انگیزگی و ناامیدی مسئله عامه جامعه است ولی انتظار آن نیست که جامعه دانشگاهی و نخبگان دچار آن شوند. هرچه شرایط تیره و تار و پیچیده‌تر شود، هر فرد نخبه انگیزه بیشتری برای خروج از آن وضعیت باید پیدا کند.
وی با تاکید بر اینکه با افزایش علم و آگاهی احساس مسئولیت افراد باید بیشتر شود، بیان کرد: استقلال دانشگاهی و آزادی علمی با مسئولیت اجتماعی هم‌پیوندی دارند. شرط توسعه علمی، زمینه‌سازی اجتماعی و اخلاقی است و برای همین هم من بعد از مسئولیتم در وزارت علوم به نهادسازی و فعالیت در عرصه نهادهای مدنی پرداختم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه جامعه مدنی در ایران ضعیف است، گفت: اگر دانشگاهیان مسئولانه رفتار کنند و در نهادهای مدتی فعال شوند و بتوانند جوانان را جذب کنند، آنگاه آینده در دستان مردم خواهد بود وگرنه، با بی‌مسئولیتی دانشگاه و کناره‌گیری مردم، نمی‌توان انتظار هیچ تحولی را داشت.
**
عکس ها از وحید مزاجردی
