اهتمام امام به کتاب و کتاب خوانی

پایگاه خبری جماران: کتاب، کتاب خوانی و مطالعه در مکتب و تاریخ و فرهنگ کشورمان دارای جایگاه ویژه و اهمیت فراوان است و یکی از پایه های اصلی تفکر، فرهنگ و تمدن سازی در جامعه است. در اهمیت این مهم همین قدر بس که معجزه والای پیامبر گرامی اسلام و نسخه نجات بخش بشریت، کتاب قرآن کریم است که در آن خداوند متعال ضمن دعوت به تفکر، علم آموزی و کسب آگاهی و معرفت و تقدیر از عالمان و اندیشمندان و صاحبان خرد، به قلم و به آنچه می نویسند سوگند یاد می کند، «ن والقلم و ما یسطرون».

 لذا این مهم نه تنها ضرورتی برای تحول فکری و فرهنگی جامعه به حساب می آید بلکه در پرتو آن جامعه به سعادت، عمران و آبادانی می رسد که وجوه مختلف آن در سخنان بزرگان مورد تاکید قرار گرفته است. حضرت امیرالمومنین علی(ع) می فرماید: من تسلی بالکتب لم تفته سلوه، کسی که با کتاب آرامش می‌ یابد هر گز از او سلب آرامش نمی ‌شود.( غررالحکم و درر الکلم، ج 5، ص 233، ح 8126)

 ارسطو معتقد است جامعه ‌ای که کار روزانه ‌اش مطالعه باشد به سعادت و فرزانگی می ‌رسد و یا اینکه ولتر برگه های کتاب را به منزله بال هائی می داند که روح انسان را به عالم نور و روشنایی پرواز می دهند. لذا با عنایت به این امر و فوائد فراوان و تأثیر گذار آن در انسان و جامعه، در این یادداشت به نکاتی چند در خصوص اهمیت کتاب، کتاب خوانی و ضرورت مطالعه از منظر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی (ره) که کتاب را عامل بیداری ملتها می داند(صحیفه امام، ج 2، ص 253) اشاره می گردد.

1-امام خمینی یکی از نویسندگان مطرح، تاثیرگذار و در عین حال پرکار در حوزه کتاب است که موفق شده آثار با ارزشی را در حوزه های مختلف خلق کند و به جامعه هدیه کند . امام علی رغم اشتغالات فراوانی که داشته به ویژه در عرصه سیاست، اجتماع و مبارزه و رهبری انقلاب اسلامی و بنیان گذاری نظام جمهوری اسلامی ایران، اما همواره دغدغه تالیف و نگارش آثار موثر و مورد نیاز جامعه را داشته که در این خصوص موفق گردیده آثار گرانقدری به رشته تحریر در آورد که  در یک مجموعه 50 جلدی تحت عنوان موسوعه امام خمینی چاپ و منتشر گردیده است که عبارتند از:

الف) کتابهای اصولی :1ـ مناهج الوصول الی علم الاصول (1و2) 2ـ الطلب و الاراده 3ـ انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه (1و2)  4ـ بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر   5ـ الاستصحاب  6ـ التعادل و الترجیح  7ـ الاجتهاد و التقلید  8ـ لمحات الاصول

ب) کتابهای فقهی : 1ـ کتاب الطهاره (1ـ4)  2ـ الخلل فی الصلاه   3ـ المکاسب المحرمه (1و2)  4ـ کتاب البیع (1ـ5)  5ـ الرسالات الفقهیه و الاصولیه  6ـ ولایت فقیه 

ج) کتابهای فتوایی و استفتائات :  1ـ تحریرالوسیله (1 و 2) 2ـ العروه الوثقی مع تعالیق الامام الخمینی (1و 2)   3ـ وسیله النجاه مع تعالیق الامام الخمینی (1 و 2)  4ـ رساله نجاه العباد   5ـ حاشیه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانی   6ـ رساله توضیح المسائل 7ـ توضیح المسائل آیه الله بروجردی با حواشی امام خمینی8ـ مناسک حج (عربی ـ فارسی)  9ـ استفتائات، (1-10) 

د : کتابهای اخلاقی، عرفانی، فلسفی :  1ـ شرح دعاء السحر    2ـ مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه    3ـ التعلیقه علی الفوائد الرضویه   4ـ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس    5ـ شرح چهل حدیث   6ـ سرالصلوه   7ـ آداب الصلوه   8ـ شرح حدیث جنود عقل و جهل    9ـ تفسیر سوره حمد، 10-جهاد اکبر 

و نیز اشعاری در قالبهای متنوع و با مضامین عرفانی سروده اند که خوشبختانه همۀ نسخه های خطی این سروده ها در مجموعه ای به نام دیوان امام گردآوری و به علاقمندان ادب و عرفان اسلامی تقدیم شده است‌‎

2. کلمه کتاب و مطالعه یکی از کلمات پرکار برد در بیانات امام است که علاوه بر بکارگیری آن در موضوعات مختلف، بیشترین توجه و تاکید در خصوص کتاب آسمانی یعنی قرآن کریم است که از آن به عنوان کتاب انسان سازی، کتاب آدم و آدم سازی، کتاب محرک، کتاب همه، کتاب تربیت انسان، کتاب همه اعصار، کتاب معجزه و جاوید، کتاب اصلاح یک جامعه، کتاب معرفه الله و طریق سلوک به او، کتاب دعوت، کتاب توحید و معارف و مواعظ و حکم، کتاب معرفت و اخلاق و دعوت به سعادت و کمال، کتاب تهذیب نفوس و آداب و سنن الهیه و کتاب احیای قلوب به حیات ابدی علم و معارف الهیه یاد می کند و همه را به ویژه قشر تحصیل کرده را به مطالعه موضوعات مختلف و مهم علی الخصوص قرآن کریم برای شناخت ابعاد مختلف آن دعوت می کند و می فرماید: « به شما طبقه تحصیل کرده ... قوانین آسمانی اسلام را که برای تمام شئون زندگی از مبدا وحی نازل شده است و عملی تر و سود مندتر از تمام فریضه ها است، مطالعه کنید.»(صحیفه امام، ج 2، ص 14). 

3-اهداء کتاب به ویژه کتاب های خاص به اطرافیان و بزرگان برای مطالعه و دقت در مضامین آنها یکی دیگر از وجوه توجه به کتاب و مطالعه و اهمیت آن از نگاه امام است مثل: اهدای کتاب صحیفه سجادیه به یادگارش، حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقای سید علی خمینی(همان، ج21، ص 10)، اهداء کتاب آداب الصلاه به عروسش، سرکار خانم دکتر فاطمه طباطبایی(همان، ج 19، ص90)، اهداء کتاب آداب نماز به فرزندش، حجت الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی.(همان، ج 19، ص 119)

4-مطالعه کتاب در بازه های زمانی به ویژه دوران رهبری نهضت مردمی ایران توسط معظم له نمونه ای دیگر از اهمیت موضوع کتاب و کتاب خوانی در نزد امام خمینی است که در خاطرات نزدیکان و مرتبطین با امام به برخی موارد اشاره شده است. مثل: غرب زدگی جلال آل احمد، «طلوع انفجار» از علی ‌اصغر حاج سید جوادی، «افضل الجهاد» عمر اوزگان را که توسّط دکتر حبیبی ترجمه شده بود، «نگاهی به تاریخ جهان» نهرو، «شوهر آهو خانم»، گلستان و بوستان سعدی و ... این مهم یعنی مطالعه کتاب تا آخر عمر با برکتشان حتی چند ماه قبل از رحلت ادامه داشت.

 در این خصوص حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالکریم بی آزار شیرازی می گوید: به یاد دارم چند ماه قبل از ارتحال امام بود  که یک روز صبح حجت الاسلام رسولی محلاتی، رئیس دفتر امام به بنده زنگ زدند و گفتند: امام خواستار دیوان سه جلدی سعدی هستند، شما می توانید برایشان پیدا کنید، گفتم با کمال میل، اما چرا سه جلدی، نه یک جلدی؟ اظهار داشتند که امام می خواهند مجلدات کم حجم باشد تا بتوانند در قدم زدنهای روزانه آن را با خود ببرند و به آسانی آنها را مطالعه کنند. همان روز برایشان تهیه کردم و فرستادم.(داستانی بیرکی، علی، حکومتی بر اساس اخلاق، چاپ و نشر عروج، ص 195)

5- توصیه به مطالعه موضوعات و کتاب های مهم، همچون نهج البلاغه که می فرماید: «و اما کتاب نهج البلاغه که نازله روح اوست برای تعلیم و تربیت ما... معجونی است برای شفا و مرهمی است برای دردهای فردی و اجتماعی و مجموعه ای است دارای ابعادی به اندازه یک انسان و یک جامعه بزرگ انسانی از زمان صدور آن تا هر چه تاریخ به پیش رود و هر چه جامعه ها به وجود آید و ... .» (همان، ج 14، ص 348).  کتاب «تفسیر پرتوی از قرآن» مرحوم آیت‌الله طالقانی، کتاب محمد باقر صدر و کتابهای شهید مطهری.

6-درخواست کتاب در دوران بازداشت و نیز دوران تبعید در ترکیه و ... نمونه دیگری از اهمیت این موضوع است. نامه به آقای سید محمد صادق لواسانی و درخواست کتاب مستدرک الوسائل و تاریخ مشروطه ایران، به مصطفی خمینی و درخواست کتاب مکاسب و حواشی آن با «وسیله» و «حاشیه» و « رسائل» و نیز ضمن اعلام وصول  کتاب های ارسالی از سوی شخصیتها، از آنها تشکر و قدردانی می کردند، مثل نامه به آقای عبدالحسین لنکرانی، نامه به آقای حسن ثقفی و تشکر از ارسال کتاب. (همان، ج 3، ص 145)

7-نقد برخی کتب توسط امام و بیان هشدارهای لازم به ویژه نوشته هایی از جنس خودباختگی و اینکه می خواهند شرقیت را به غربیت تبدیل کنند. «بعضیشان کتاب هم که می نویسند، یا یک اسم غربی روی آن می گذارند یا مطالب را وقتی ذکر می کنند، استشهاد می کنند به قول یک نفر غربی و ...»(همان، ج 9، ص 460)

در این خصوص وجه دیگری از توجه به این مهم است نقد کتاب یا جزوه اسرار هزارساله و نگارش کتاب کشف اسرار در این خصوص، کتاب «تاریخ تمدن اسلام و عرب» اثر گوستاولوبون، شرق شناس فرانسوی، دو کتاب منسوب به محمد رضا پهلوی «به سوی تمدن بزرگ و «مأموریت برای وطنم» و نیز کتاب سوالات دینی که می فرماید: «اخیرا چند کتاب به عنوان سوالات دینی و ایدئولوژی اسلامی را ملاحظه نمودم و بسیار متاسف شدم از آنچه در این کتابها و جزواتی از این قبیل به اسم اسلام، این دین انسان ساز الهی، برای گزینش عمومی مطرح شده است و آنها را میزان رد و قبولی افراد قرار داده اند و ...» (همان، ج 17، ص 187)

8-تقریظ بر کتاب مثل کتاب «حاوی خون» حاوی بعضی از وصایای شهداء، «کتاب اول» یادنامه شهید مطهری، کتاب «بیماری سل» اثر دکتر علی اکبر ولایتی و نام بردن کتاب های مهم همچون «جواهر الکلام» اثر محمد حسین نجفی، کتاب «موش و گربه» اثر عبید زاکانی، کتاب «قانون» در موضوع طب از بوعلی سینا و نیز بازدید از کتابخانه ها از جمله کتابخانه دولتی تربیت تبریز بر اهمیت این موضوع تاکید می نماید. «کتابخانه دولتی تربیت تبریز را با آقایان حاجی آقا روح الله وحاجی میرزا ابوالفضل نجم آبادی و آقای سید صادق لواسانی سیاحت و برای استفاده مطالب علمی و ادبی بهترین محل  و زحمات مدیر و موسسین آن را قابل تمجید و اعجاب یافتیم» (همان، ج 22، ص 471)

نتیجه اینکه امام ضمن دعوت صاحبان اندیشه از جمله علما، روشنفکران و ... به نگارش کتاب، نسبت به کتاب ها و نشریات انحرافی، تفرقه انگیز و... هشدار می دهد و می فرماید: بر ملتهای اسلامی لازم است که از این گونه کتابها و نشریات تفرقه انگیز و استعماری اجتناب کنند.(همان، ج 2، ص 324) و توصیه می کند که قبل از انتشار، کتاب ها و مجله ها باید مطالعه شود تا اشتباهات احتمالی رفع گردد. «و افراد مطلع، مدبر، و کسانی که از مکتب ها اطلاع دارند و مسیر آنها را می دانند، اینها توجه بکنند، و کتابها را مطالعه کنند قبل از انتشار، و خود مجله را قبل از انتشار، درست مطالعه بکنند که مبادا یک وقتی یک جایش خلاف در آید»(همان، ج 13، ص 475)

به هر حال امام کتاب را عامل آگاهی و بیداری جامعه می داند و نسل جوان را به این مهم دعوت می کند و می فرماید: «امید است طبقه جوان که به سردی ها و سستی های ایام پیری نرسیده اند با هر وسیله ای که بتوانند ملتها را بیدار کنند، با شعر، نثر، خطابه، کتاب و آنچه موجب آگاهی جامعه است»(همان، ج 2، ص253)

والسلام