حج جامع و کامل در اندیشه امام حجی کوبنده، وحدت آفرین، دعوت کننده به قیام، محکوم کننده جنایت قدرت‌ها و در هم کوبیدن بنای کفر و شرک و ظلم است که از سیاست کلی انبیای عظام به خصوص حضرت رسول خاتم است که عرصه به نمایش در آمدن توان مادی و معنوی مسلمانان است که همه باید از آن بهره مند گردند، در واقع حج تنظیم و تمرین و تشکل زندگی توحیدی است.
پایگاه خبری جماران: علی داستانی بیرکی عضو هیأت علمی دانشگاه یادداشتی در خصوص ویژگی‌های حج از نظر امام خمینی(س) برای ما ارسال کرده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
حج همواره یکی از موضوعات مهم و با اهمیت در سیره و اندیشه امام خمینی(س) بوده، به نحوی که امام خمینی(س) در کتاب آداب الصلاه با اشاره به این مهم که در احادیث شریفه علت تشریع بسیاری از عبادات به قضیه آدم و اکل شجره قرار داده شده، در نظر داشتن نوشتن رساله‌ای در باب مناسک حج را یکی از محورهای مهم بحث خود مطرح می‌کند و از خدای تعالی این توفیق و سعادت را طلب می‌کند. بدین جهت در راستای جایگاه والای حج و آثار فراوان آن برای جهان اسلام و احیای کارکردهای حج به ویژه در بعد سیاسی و اجتماعی در این یادداشت به مناسبت ایام برگزاری حج و به جهت اینکه این مهم در گستره جغرافیایی اندیشه امام به عنوان یک راهکار جدی و تاثیرگذار در مسائل مربوط به مسلمانان مطرح بوده است، ده نکته مهم به اختصار مورد اشاره قرار می‌گیرد.
1-حج فرصتی مناسب برای حل مشکلات مسلمین
یکی از نکات مهم در تحلیل و ارزیابی مساله حج و مواقف آن در اندیشه امام خمینی(س)، فرصت و ظرفیت مناسبی است که در حج مسلمانان از آن برخوردارند که بایستی از آن برای چاره‌جویی مشکلات مسلمین، تبادل نظر و تفاهم بین مسلمین بهره‌برداری لازم به نفع اسلام و مسلمین داشته باشند و به وضع سیاسی اجتماعی کشورهای اسلامی و اطلاع از گرفتاری‌های برادران ایمانی خود و سعی و تلاش در رفع آن داشته باشند. لذا می‌فرماید:« بر شما ملت عزیز اسلام که برای ادای مناسک حج در این سرزمین وحی اجتماع کرده‌اید لازم است از فرصت استفاده کرده به فکر چاره باشید، برای حل مسائل مشکله مسلمین تبادل نظر و تفاهم کنید.»(صحیفه امام، ج 2، ص 322)
«در این اجتماع بزرگ حج که باید به نفع اسلام و مسلمین بهره برداری شود، با کمال تاسف ... استعمار برای تفرقه صفوف مسلمین سالهاست که بر خلاف مقاصد صاحب وحی در مرکز وحی اوراقی را به اسم الخطوط العریضه و امثال آن نشر می دهد.»(همان، ص 323)
2-حج، کنگره عظیم اسلامی
امام خمینی(س) از فریضه عظیم حج به عنوان بزرگترین اجتماع، از اجتماعات بزرگ سیاسی – مذهبی جامعه مسلمانان و کنگره بزرگ اسلامی نام می‌برد و آن را از امور بسیار سیاسی اسلامی می‌داند و می‌فرماید که:«مسلمین نتوانستند آن طوری که حج باید استفاده بشود، استفاده کنند. این یک مجمع عمومی است از همه طوایف مسلمین». (4 – 451) «حج از اجتماعات بزرگ سیاسی – مذهبی جامعه مسلمانان». (14 – 410) «حج کنگره عظیمی است که در دنیا سابقه ندارد». (10 – 126)
امام بر این باور است که خداوند متعال اشخاص مستطیع را دعوت کرده که هر سال یک دفعه به سرزمین وحی بروند و با تشکیل یک مجمع عمومی مسائل و مشکلات را بررسی کنند. که تشکیل چنین اجتماع عظیمی از سوی هر یک از دولت‌ها مستلزم تحمل زحمت‌ها و خرج‌های فراوان است که هیچ قدرتی، و حتی همه ممالک اسلامی و سران آن جمع بشوند که بخواهند نیم میلیون جمعیت را جایی ببرند، موفق نخواهند بود.(همان، ج 10، ص125) اما خدای متعال یک محفل چندین میلیونی را برای مسلمین که در آن همه برادر و برابرند فراهم نموده است که نباید این فرصت طلایی و مهم مورد غفلت قرار گیرد و از آن استفاده ای نشود.
3-وحدت و تحکیم برادری مسلمین
در اندیشه امام خمینی(س) وحدت وسیله و ابزار نفی سبیل و سلطه غیر مسلمان بر مسلمان بوده و رمز و عامل پیروزی و بقای امت اسلامی است. اهمیت وحدت از آنجا قابل توجه است که تفرقه در میان امت و جوامع اسلامی نتایج ذلت بار و اوضاع بدی را رقم زده است و اجانب را بر مسلمین مسلط گردانیده و جوامع اسلامی تحت انقیاد و وابستگی به آنان قرار گرفته اند که جبران آن به راحتی امکان پذیر نیست. بدین جهت حضرت امام اجتماع مسلمین در حج و مواقف آن را یکی از مهمات فلسفه حج برای بیداری و جلوگیری از تفرقه و زمینه لازم برای ایجاد تفاهم و تحکیم برادری بین مسلمین می‌داند و در این زمینه می فرماید:
« از حجی که خدای تبارک و تعالی می‌خواهد و آن حجی که اسلام از ما خواسته است، آن است که وقتی می‌روید حج، این مسلمین بلاد را بیدار کنید، متحد کنید با هم.»(همان، ج 18، ص 54)
4- رساندن حقایق به گوش مسلمین
امام خمینی(س) بیداری را موجب خودشناسی، پایان دادن به غفلت‌ها، تحول و حل مسائل، مبارزه با عوامل عقب ماندگی، جلوگیری از تفرقه و موجب ایستادگی و وحدت و پیروزی می‌داند و لازمه این مهم را تبیین حقایق و رساندن آن به گوش مسلمین می‌داند، بدین جهت امام حج را میعادگاه آشنایی مسلمانان با هم، منزلگاهی برای رساندن حقایق می‌داند و می‌فرماید:«حج بهترین میعادگاه معارفه ملت‌های اسلامی است که مسلمانان با برادران و خواهران دینی و اسلامی خود از سراسر جهان آشنا می‌شوند». (20 – 344) امام از همه می‌خواهد که در حج تلاش کنند حقایق را به گوش مسلمین برسانند و از آن اجتماع بزرگ حج و مواقف آن به عنوان بزرگترین مرکز رسانه‌ای مسلمین برای تحقق این مهم بهره بگیرند.
5-احیای بعد سیاسی و اجتماعی حج
تعامل دین و سیاست و اینکه اسلام با تمام شئونش دین سیاست است، اصلی محوری در اندیشه امام است، بدین جهت امام ضمن توجه به ابعاد فردی و عبادی حج، یکی از فلسفه‌های بزرگ حج را بعد سیاسی آن می‌داند که دشمنان اسلام از همه اطراف برای کوبیدن این بعد در کار هستند و با تبلیغات دامنه‌دار تاثیر در مسلمین گذاشته‌اند که مسلمین سفر حج را بسیاری‌شان یک عبادت خشکه خالی بدون توجه به مصالح سیاسی بدانند. امام این کار را مهجوریت بعد سیاسی حج می‌داند و بر احیای بعد سیاسی حج تاکید دارند و می‌فرمایند:
«بازیگران بین‌المللی با اغفال مسلمین و عقب نگه داشتن آنان از یک سو- عمال سودجو آنها از سوی دیگر- غفلت زدگان نادان از طرفی-و آخوندهای درباری یا کج فهم از سوی دیگر- متنسکان جاهل از یک طرف دانسته یا نادانسته پشت در پشت هم ایستاده و در بعد محو این بعد سرنوشت ساز و نجات دهنده مظلومان در فعالیت هستند.» (همان، ج 19، ص 23)
«حج علاوه بر جنبه های عبادی جنبه های سیاسی و اجتماعی هم دارد. یعنی جنبه عبادی‌اش در جنبه سیاسی‌اش مدغم است. مدغم به همند. سیاستش در عبادات مدغم است و عبادتش در سیاست مدغم است.» (همان، ج 4 ، ص 447)
«مسلمین علاوه بر محتوای عباد از محتوای سیاسی و اجتماعی آن بهره مند شوند.» (10 – 158)
«از همه ابعاد ان مهجورتر و مورد غفلت‌تر بعد سیاسی این مناسک عظیم است که دست خیانتکاران برای مهجوریت آن بیشتر در کار بوده و هست و خواهد بود و مسلمانان امروز و در این عصر ... بیشتر از هر زمان موظف به اظهار آن و رفع ابهام از آن هستند ... و لازم است متعهدان و بیداران و دلسوزان برای غربت اسلام و مهجوریت این بعد در احکام اسلام به ویژه حج که این بعد در آن ظاهرتر و موثرتر است با قلم و بیان و گفتار و نوشتار به کوشش برخیزند.» (همان، ج19، ص 23)
6- وظیفه روحانیون، روشنفکران، درد آشنایان و ...
امام یکی از راه‌های توجه به بعد سیاسی حج و بیداری مسلمانان و استفاده از فرصت ویژه حج برای وحدت بین مسلمین و رفع گرفتاری‌های آنان را وظیفه خطبا، گویندگان، نویسندگان، روحانیون، روشنفکران، متعهدان، دلسوزان، بیداران، اندیشمندان، غواصان و درد آشنایان امت اسلامی، دانشمندان مسلمین و عقلای آنان می‌داند و معتقد است که اینها باید به میدان بیایند و این احیاگری را در حج به وجود بیاورند.
«جهات سیاسی زیادی، در اجتماعات، جماعات و جمعات و خصوصا اجتماع گران‌بهای حج می‌باشد که با گردهمایی روحانیون، روشنفکران و متعهدان زائر بیت الله الحرام ممکن است طرح، و با مشورت از راه حل مطلع و در بازگشت به کشورهای اسلامی در مجتمع های عمومی گزارش داده و در رفع آنها بکوشند ... که خطبا و گویندگان و نویسندگان در این امر حیاتی اقدام نمایند.» (همان، ج 10، ص159)
« و لازم است متعهدان و بیداران و دلسوزان برای غربت اسلام و مهجوریت این بعد در احکام اسلام به ویژه حج که این بعد در آن ظاهرتر و موثرتر است با قلم و بیان و گفتار و نوشتار به کوشش برخیزند.» (همان، ج19، ص 23)
7-آزادی محرومان و مستضعفان جهان
امام خمینی(س) یکی از راه‌های بیرون آمدن مستضعفین جهان از تحت اسارت قدرت‌های شیطانی اجانب و استعمارگران و استثمارگران را وحدت جبهه و وحدت کلمه می‌داند که این مهم با احیای حج ابراهیمی و محمدی امکان پذیر است. در گستره جغرافیایی اندیشه امام حج یکی از موضوعات مهم برای قیام مسلمانان برای مصالح مردم و رهایی محرومان و مستضعفان جهان و آزادی آنها از زیر یوغ قدرت‌ها است و معتقد است که حج به عنوان تشکلی فراگیر و عظیم می‌تواند زمینه ساز وحدت مسلمانان و بیداری و رهایی بخش مستضعفان جهان باشد.
امام در این زمینه می فرماید:
«خداوند در قرآن سر و انگیزه حج و غایت قرارداد کعبه و بیت الحرام را نهضت و قیام مسلمانان برای مصالح ناس و توده مستضعفین جهان ذکر می‌کنند».(15 – 169)
«سر جعل حج قیام انسان‌ها به قسط و رفع ستمگری‌ها و چپاول‌گری‌ها است که سیاست کلی انبیای عظام و خصوص حضرت رسول خاتم(ص) است».(15 – 291)
8-نظم و مدیریت حج
مدیریت و رهبری در اندیشه امام جایگاه ممتازی دارد به نحوی که می‌دانیم یک از عوامل تمایز انقلاب اسلامی و به ثمر رسیدن نظام جمهوری اسلامی از سایر انقلاب‌ها نحوه مدیریت و رهبری امام بود چرا که در اندیشه و عمل امام برنامه‌ریزی، سازماندهی، جلوگیری از دخالت دیگران در امور مربوطه و رهبری در جهت پیشبرد و تحقق اهداف از ضروریات بوده و هست با توجه به این مهم و جایگاه ممتاز حج در فکر و اندیشه امام، در حج برنامه‌ریزی صحیح، داشتن نظم و سازمان و مدیریت و رهبری کار است که می‌تواند مثمر ثمر قرار گیرد و از هرج و مرج، سوء استفاده و بهره گیری خاص جلوگیری کند. چرا این گونه عمل کردن سبب وهن و بدنامی می‌شود و هدف تحقق پیدا نمی کند. لذا می‌فرماید:
«امور سیاسی که در حج واقع می‌شود، روی نظام باشد، اینکه و هر کس خودش بخواهد یک کاری بکند، این هرج و مرج همیشه غلط بوده، هر امری باید یک نظم داشته باشد. ... یک کسی که متکفل امور حج است باید برنامه بدهد، روی برنامه عمل بکنند.»( همان، ج 16،ص 430)
9- محکوم کننده جنایت
حج جامع و کامل در اندیشه امام حجی کوبنده، وحدت آفرین، دعوت کننده به قیام، محکوم کننده جنایت قدرت‌ها و در هم کوبیدن بنای کفر و شرک و ظلم است که از سیاست کلی انبیای عظام به خصوص حضرت رسول خاتم است که عرصه به نمایش در آمدن توان مادی و معنوی مسلمانان است که همه باید از آن بهره مند گردند، در واقع حج تنظیم و تمرین و تشکل زندگی توحیدی است. لذا می‌فرماید:
«مسلمین باید در حج وقتی که می‌روند یک حج زنده، یک حج کوبنده، یک حج که محکوم کنند این شوروی جنایتکار و آن آمریکای جنایتکار را، یک همچو حجی، حجی است که مقبول است.»(همان، ج 18، ص 53)
«حج تنظیم و تمرین و تشکل این زندگی توحیدی است. حج عرصه نمایش و آیینه سنجش استعدادها و توان مادی و معنوی مسلمانان است. حج بسان قران است که همه از آن بهره مند می‌شوند.» (همان، ج 21، ص 77)
«مسلم حج بی روح و بی تحرک و قیام – حج بی برائت – حج بی وحدت و حجی که از آن هدم کفر و شرک بر نیاید حج نیست.»(همان، ص 78)
10- تطهیر از همه ارجاس
نتیجه اینکه حج مورد نظر امام همان حج ابراهیمی و حج محمدی برای تطهیر از همه ارجاس به ویژه شرک و سر دادن ندای توحید کلمه و کلمه توحید است که با فریادها، دعوت ها، تظلم ها، افشاگری ها و اجتماعات زنده و کوبنده در مجمع مسلمین در مکه مکرمه برای شکستن بتها باید سر داد و شیاطین را رمی کرد تا حج خلیل الله، حبیب الله و ولی الله مهدی موعود به جا آورده شود که مورد تاکید قرآن کریم است. امام در رابطه با این مهم می‌فرماید:
خداوند تعالی به ابراهیم فرمود:«و اذن فی الناس بالحج یاتوک رجالا و علی کل ضامر یاتین من کل فج عمیق و فرمود و طهر بیتی للطائفین و القائمین والرکع السجود. و این تطهیر از همه ارجاس است که بالاترین آنها شرک است که در صدر آیه کریمه است. و در سوره توبه می‌خوانیم و اذان من الله و رسوله الی الناس یوم الحج الاکبر ان الله بریء من المشرکین و رسوله و مهدی منتظر در لسان ادیان و به اتفاق مسلمین از کعبه ندا سر می‌دهد و بشریت را به توحید می‌خواند.» (همان، ج 18، ص 87)
امام ضمن اشاره به ابعاد عرفانی، روحانی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حج از مراتب معنوی آن به عنوان سرمایه حیات جاودانه تعبیر می‌کند که انسان را به افق توحید نزدیک می‌کند. امام حج را بسان قرآن می‌داند که همه از آن می‌توانند بهره مند شوند.
