امام خمینی(س) و تکثرگرایی

پایگاه خبری جماران: یکی از خصیصه های بارز شخصیتی و شاخص های رهبری امام خمینی در اداره جامعه توجه به همه سلایق، گروه ها و تفکرات و استفاده از نیروهای توانمند از هر جریانی بود. امام به مدیرت جامعه نگاه و اعتقاد جذب حداکثری و تکثرگرا داشت، لذا بدون در نظر گرفتن تفکر افراد، همه کسانی را که در نهضت مردمی ایران علیه استبداد و استعمار فعال بودند، نقش ایفا کرده بودند، در پیروزی انقلاب اسلامی ایران سهم داشتند و در حفظ و نگهداری و پاسداری از از آرمانها و دستاوردهای انقلاب اسلامی و اعتلا و بالندگی نظام جمهوری اسلامی ایران دلسوز بودند و تلاش می کردند، به فراخور حال، مسئولیتهایی به آنها محول می کردند و از فکر و توان مدیریتی آنها بهره می گرفتند. امام بر این باور بودند که انتقاد و بیان مسائل در ارتباط با امور جامعه نباید موجب کنار گذاشتن و حذف آنان از جامعه شود.

امام خمینی انتقاد افراد، گروهها و جریانهای سیاسی فکری را به عنوان مخالفت تلقی نمی کردند؛ بلکه انتقاد به جا و سازنده آنها را باعث رشد جامعه می دانستند، ایشان در این رابطه می فرمایند:

«انتقاد سازنده معنایش مخالفت نبوده و تشکل جدید مفهومش اختلاف نیست. انتقاد به جا و سازنده باعث رشد جامعه می شود ... هیچکس نباید خود را مطلق و مبرای از انتقاد ببیند. البته انتقاد غیر از برخورد خطی و جریانی است. اگر در این نظام کسی یا گروهی خدای ناکرده بی جهت در فکر حذف یا تخریب دیگران برآید و مصلحت جناح و خط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد، حتما پیش از آنکه به رقیب یا رقبای خود ضربه بزند به اسلام و انقلاب لطمه وارد کرده است.» (صحیفه امام، ج 21، ص 179)

امام خمینی مباحثه در امور به ویژه مباحثه نرم را مبارزه و مخالفت تلقی نمی کردند؛ بلکه معتقد بودند که باید برای اصلاح امور مسائل را با برهان بیان کرد و این گونه مطالب و مسائل را در خدمت اسلام می دانستند.

«بنای بر این نگذارید که ... مبارزه باشد. مبارزه نیست، مباحثه است، مباحثه نرم اسلامی. می خواهید هر کدام مسائلی که دارید به دیگری بگویید با برهان، با بیان، البته باید بگویید. اما مبارزه ندارید با هم و همه برای اسلام هستید و خدمتگزار اسلام هستید و می خواهید برای اسلام خدمت بکنید. از حالا بنا نگذارید به این که یک جبهه بندی بکنید، یک دسته این طرف، یک دسته آن طرف.» (همان، ج 12، ص 346)

امام کنار گذاشتن گرایش های سیاسی در امور مدیریتی و تقنینی جامعه را به صلاح نمی داند، لذا نمایندگان مجلس شورای اسلامی را به این مهم فرا می خواند و لحاظ کردن گرایش های سیاسی در اعتبارنامه را رد و همگی را به کار و تلاش برای رضای خدا به جای تقابل و اختلاف دعوت می کند و می فرماید:

«در اعتبارنامه ها که مورد بحث و نظر واقع می شود، بدون ملاحظه دوستی و دشمنی و جهات سیاسی رایج در دنیا آنچه رضای خداست و واقعیت اقتضا می کند، در نظر گیرند و گرایش های سیاسی را کنار گذارند و این رویه را در همه اعمال و اقوال و آرای خود در مدت این خدمت ارزشمند ملحوظ دارند و برای رضای مخلوق، خدای نخواسته به سخط خالق مبتلا نشوند و در حقیقت مجریان عدل الهی باشند.» (همان، ج 18، ص 470)

بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران معتقد بود که ملت ایران به همه گروه های مختلف برای رفع احتیاجاتشان نیاز دارند لذا راه را باید برای همه باز کرد و میدان را برای فعالیت همه مهیا نمود تا بتوان با واقع بینی و نگاه تکثرگرا به این کشور خدمت کرد.

«امروز ما احتیاج به همه گروههایی که در کشور هستند، داریم، و همه ملت ایران احتیاج به گروه های مختلف دارند و اسلام عزیز هم احتیاج به فعالیت همه شماها دارد. از طرف خدای تبارک و تعالی عذرها منقطع است، راه را باز کرد، موانع را بر طرف کرد، دشمنان را کنار گذاشت و میدان را برای فعالیت باز کرد. و ما در این کشور، اسلام، در این کشور احتیاج به بسیاری از چیزها دارد که آنها که می توانند این احتیاج را رفع کنند و شایسته هستند، برای آنها عذری نیست که وارد نشوند.» (همان، ج 17، ص 235-236)

امام خمینی چه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و چه بعد از آن به حضور همه مردم و گروهها و مشارکت آنان در امور اعتقاد راسخ داشتند و تحقق اصلاحات مورد نیاز جامعه را نیازمند حضور همه می دانستند و همه با هم را گره گشای مشکلات و تحقق آرمانها می دانستند.

« همانطوری که برای برانداختن این نسل [دودمان پهلوی] از این زمین، همه شرکت کردید و اگر همه نبودید نمی شد، برای ساختن ایران، که الآن کار بسیار مشکلی است، همه باید کمک بکنید، و هیچ این طور نیست که من بگویم که من مقدم، تو مقدم، این حرفها نیست در کار، با هم صف واحد بنیان مرصوص. همه با هم باشیم تا بتوانیم کار را به انجام برسانیم.»(همان، ج 6، ص 240)

امام اساس نظام جمهوری اسلامی ایران را مبارزه با فساد و فحشا و تنظیم و تدوین قوانین لازم را با حضور همه مردم امکان پذیر می داند و می فرماید:

«اساس کار یک جمهوری اسلامی، تامین استقلال مملکت و آزادی ملت ما و مبارزه با فساد و فحشا و تنظیم و تدوین قوانین است که در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با توجه به معیارهای اسلامی، اصلاحات لازم را به عمل آورد، این اصلاحات با مشارکت کامل همه مردم خواهد بود.» (همان، جلد 5، ص 155)

امام خمینی در منشوری برادری می فرماید:

«خداوندا! تو شاهد باش من آنچه بنا بود به هر دو جریان بگویم، گفتم. حال خود دانند، البته یک چیز مهم دیگر هم ممکن است موجب اختلاف گردد – که همه باید از شر آن به خدا پناه ببریم – که آن حب نفس است که این دیگر این جریان و آن جریان نمی شناسد ... روحانی و غیر روحانی، دانشجو و غیر دانشجو، زن و مرد نمی شناسد ... و تنها یک راه برای مبارزه با آن وجود دارد و آن ریاضت است، بگذریم. اگر آقایان از این دیدگاه که همه می خواهند نظام و اسلام را پشتیبانی کنند به مسائل بنگرند، بسیاری از معضلات و حیرت ها بر طرف می گردد. ولی این بدان معنا نیست که همه افراد تابع محض یک جریان باشند.» (همان، ج 21، ص 179)

بنا بر این در سیره و اندیشه معمار انقلاب اسلامی این مهم یعنی نگاه جامع الاطرافی و تکثرگرا به همه افراد، گروهها و جریانهای فکری و سیاسی در دوران رهبری ایشان از سال 1357 تا 1368 به وضوح دیده می شود که نمونه های فراوان از جمله سند منتشر شده در خصوص لیست انتخاباتی که کاندیداهای مورد نظر امام از افراد و گروههای سیاسی مختلف مورد انتخاب واقع شده اند، موید این مهم و تاکید بر آن یعنی توجه به همه افراد، گروهها و جریانهای سیاسی فکری در جامعه است. در واقع می توان گفت امام نگاه پیامبرانه در شیوه و رهبری کشور داشتند و در مواجهه با جریانهای مختلف اجتماعی و سیاسی هر گز وارد موضع مشخص نمی شدند و نگاهی فراتر از اختلافات و تنوع دیدگاهها داشتند و این مهم را لازمه کارآیی و پویایی نظام می دانستند.

امید است که دست اندرکاران نظام جمهوری اسلامی ایران، در جهت کارآمدی، پویایی و پاسخگویی نظام، به سیره و اندیشه امام توجه کافی و لازم داشته باشند و این مهم را عملا در جامعه تحقق ببخشند، بی شک نتیجه آن اعتلاء و بالندگی نظام جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.