پایگاه خبری جماران: یک تحلیلگر مسائل بین المللی با اشاره به اینکه بعد از جنگ اوکراین، رقابت آمریکا با چین تشدید شده است، گفت: چین به سرعت دارد خودش را برای رقابت با آمریکا آماده می کند و در نتیجه کشورهایی مثل ایران که در داخل به جمع بندی روشنی در مورد نوع رابطه با چین نرسیده اند، به نوعی از اولویت سیاست خارجی چین کنار گذاشته می شوند. اما هنوز خیلی زود است که ما نتیجه بگیریم چین به ایران پشت کرده یا چین عربستان را جایگزین ایران کرده است زیرا چین با همه کشورهای منطقه کار می کند.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با رحمان قهرمانپور را در ادامه می خوانید:
تحلیل شما از سفر اخیر رئیس جمهور چین به عربستان چیست؟ آیا این سفر می تواند نشانه فاصله گرفتن چین با ایران و جایگزین کردن عربستان در مناسبات منطقه ای چین باشد؟
این صورت بندی که بگوییم ایران قبلا جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی چین داشته و با این سفر عربستان چنین جایگاهی را گرفته، درست نیست. چون اساسا چین در سیاست خارجی خودش مثل آمریکا رفتار نمی کند که بگوییم متحدان منطقه ای خاصی دارد. یعنی چین با هیچ کشوری پیمان امنیتی یا شکلی از ائتلاف رسمی ندارد. شاید بشود گفت پاکستان تنها موردی است که چین نگاه ویژه ای به آن دارد، نزدیک 60 میلیارد دلار در آنجا سرمایه گذاری کرده و مشخصا اصلی ترین هدفی که دنبال می کند مهار هند از طریق پاکستان است.
غیر از آن، چین برنامه استراتژیک آنچنانی در سایر مناطق جهان از جمله خاورمیانه ندارد. مسأله چین بیشتر، پیشبرد فرآیند افزایش قدرت خودش هست، اما بعد از جنگ اوکراین، رقابت آمریکا با چین تشدید شده است. آمریکایی ها قبلا از این حرف می زدند که چین در حال تبدیل شدن به یک رقیب است، اما این اتفاق نظر وجود داشت که هنوز آمریکا فرصت مهار چین را دارد و لازم نیست در این مورد عجله کند. اما با جنگ اوکراین و اقدامی که روسیه انجام داد، در آمریکا و حتی اروپا این باور تقویت شد که جهان غرب، یا به تعبیر بایدن «محور لیبرال دموکراسی های ثروتمند»، یعنی علاوه بر کشورهای غربی کشورهایی مثل ژاپن، استرالیا، نیوزلند، کره جنوبی، باید جلوی روسیه و چین بایستد.
چین در شرایطی قرار گرفته که مجبور است رقابتش با آمریکا را تشدید کند
چین به سرعت دارد خودش را برای رقابت با آمریکا آماده می کند
کشورهایی مثل ایران که در داخل به جمع بندی روشنی در مورد نوع رابطه با چین نرسیده اند، به نوعی از اولویت سیاست خارجی چین کنار گذاشته می شوند
اما هنوز خیلی زود است که ما نتیجه بگیریم چین به ایران پشت کرده یا چین عربستان را جایگزین ایران کرده است
لذا می شود گفت بعد از جنگ اوکراین، چین در شرایطی قرار گرفته که مجبور است رقابتش با آمریکا را تشدید کند و آن حرکت کند و آرام گذشته خودش را لاجرم و به اجبار باید کنار بگذارد. بنابر این، شما می بینید وقتی شی جین پینگ به عربستان می آید، تقریبا فرم و ظاهر سفر مثل سفری است که بایدن به عربستان داشت. یعنی رهبران کشورهای عربی به عربستان می روند و با شی جی پینگ ملاقات می کنند. حتما این یک اتفاق یا تصادف نیست. در واقع چین با همان شیوه آمریکا به سراغ یکی از اصلی ترین متحدان آمریکا در خاورمیانه و یکی از اصلی ترین بازیگران بازار نفت جهان، یعنی عربستان، رفته و می خواهد بگوید که رقابت آینده جهانی بین آمریکا و چین است؛ و این سفر را باید بیشتر در همین راستا تحلیل کنیم.
یعنی چین به سرعت دارد خودش را برای رقابت با آمریکا آماده می کند و در نتیجه کشورهایی مثل ایران که در داخل به جمع بندی روشنی در مورد نوع رابطه با چین نرسیده اند، به نوعی از اولویت سیاست خارجی چین کنار گذاشته می شوند. اما هنوز خیلی زود است که ما نتیجه بگیریم چین به ایران پشت کرده یا چین عربستان را جایگزین ایران کرده است. زیرا همان طوری که گفتم، چین با همه کشورهای منطقه کار می کند.
ولی طبیعتا چیزی که باعث ناراحتی ایرانی ها شده موضع گیری آشکار چین در مورد جزایر سه گانه است. با توجه به اینکه خود چین مسأله تایوان و سیاست چین واحد را دارد، انتظار این بود که ملاحظه ایران را داشته باشد و شاید بتوان گفت این چیزی است که باعث تردید ایرانی ها در مورد سیاست آینده چین نسبت به ایران شده است.
ارزیابی پکن این است که ایران سرعت عمل لازم را در تصمیم گیری ندارد
در دو، سه ماه اخیر شاهد ناآرامی هایی در ایران بوده ایم و ممکن است نظر آنها این باشد که به سمت کشور دیگری بروند تا با اطمینان خاطر بیشتری بتوانند منابع انرژی مورد نیاز کشورشان را تأمین کنند. نظر شما در این خصوص چیست؟
روابط چین با عربستان جدید نیست که مثلا بگوییم مربوط به یکی دو سال پیش است. از 10 سال پیش چین یکی از اصلی ترین واردکنندگان انرژی از بوده و هست، و به موازات ایران تلاش کرده که روابط استراتژیکی با عربستان و امارات داشته باشد و این هم در اسناد چینی آمده است. یعنی سیاست چین در خاورمیانه به نوعی همتراز تلقی کردن ایران، عربستان، امارات و مصر بوده و این چهار کشور را به نوعی همکار استراتژیک خودش تلقی کرده است.
ولی همان طوری که گفتم اینجا مفهوم استراتژیک یا متحد بودن چین با مفهومی که آمریکایی ها از اتحاد دارند، متفاوت است. اساسا چین نمی خواهد تعهد امنیتی درباره سایر کشورها بپذیرد. لذا ارزیابی چین از ایران مسأله مهمی است، اما این ارزیابی فقط با یک متغیر نیست. روندی که ما از چند سال پیش با چین داشته ایم، تحت عنوان «توافق های استراتژیک» و «توافق 25 ساله»، در مسیری رفت که اجماع داخلی در ایران درباره رفتار با چین حاصل نشد. این در حالی است که چین به سرعت وارد یک رقابت جدی با آمریکا می شود و بنابر این می خواهد با کشورهایی که می تواند از طریق آنها فرآیند قدرتیابی خودش را تسریع کند، تعیین تکلیف کند.
یعنی این مسأله ناشی از این ارزیابی پکن هست که ایران سرعت عمل لازم را در تصمیم گیری ندارد و به زبان خیلی ساده می خواهند به ایران بگویند ما منتظر تصمیم گیری شما نخواهیم بود؛ چون رقابت ما با آمریکا سرعت بیشتری گرفته است.
از نظر چینی ها ایران در داخل به یک اجماع نظر نرسیده و چین نمی تواند معطل ایران شود
یعنی بحث به نتیجه نرسیدن برجام هم در این قضیه دخیل بوده است؟
مجموعه ای از عوامل در هفت، هشت سال گذشته چینی ها را به یک جمع بندی در مورد ایران رسانده و آن جمع بندی از نظر چینی ها این است که ایران در داخل به یک اجماع نظر نرسیده و چین نمی تواند معطل ایران شود. طبیعی هم هست که چین با توجه به فشار آمریکا بخواهد به سرعت دنبال دوستان و شرکای جدید بگردد. از طرف دیگر شما نباید متغیر «پول» را در تحلیل های سیاست خارجی چین نادیده بگیرید. چین برای «طرح کمربند -جاده» نیاز به پول دارد و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس جزو معدود کشورهایی در دنیا هستند که ذخایر ارزی زیادی دارند و گفته می شود بیش از سه هزار میلیارد دلار ذخایر ارزی این چند کشور هست.
بنابر این، مسأله پول و دسترسی به منابع مالی گسترده برای چین خیلی مهم است و از آن طرف هم بحث انرژی همیشه بوده و به اضافه رقابت با آمریکا، مجموعه این عوامل باعث شده که چین از این زاویه به ایران نگاه کند. یعنی باز هم تأکید می کنم که یک عامل نبوده و شاید پنج، شش عامل بوده که باعث شده چینی ها به این جمع بندی برسند که ایران سرعت عمل لازم را در تصمیم گیری ندارد.
به بحث رقابت چین و آمریکا اشاره کردید. به نظر شما کم سو شدن روابط چین با آمریکا در دوره بایدن نسبت به دوره ترامپ چقدر این جسارت و انگیزه را به چین داده که به عنوان یکی از رقبای آمریکا خودش را به یکی از متحدان آمریکا نزدیک کند؟
البته این چیز جدیدی نیست. چین در فلسطین اشغالی بندر اجاره کرده که یکی از متحدان نزدیک آمریکا است. در مورد عربستان هم همین است؛ یعنی مسأله جدیدی نیست. عربستان چندین سال است، از 2018 که بن سلمان به چین سفر کرد، خواهان این هست که این کشور روابطش با عربستان را گسترش بدهد و چین هم موقعیت فعلی را مناسب دیده است. از سوی دیگر عربستان هم می خواهد برای امتیاز گرفتن از آمریکا به چین نزدیک شود.
برخی افراد در داخل ایران از قرارداد 25 ساله ایران با چین تعبیر به «فروختن ایران به چین» می کردند، ولی قراردادهای این کشور با عربستان را سرمایه گذاری کلان برای «توسعه عربستان» می دانند. ارزیابی شما از این مواضع دوگانه چیست؟
اینها بحث هایی است که در دعواهای سیاسی مطرح می شود و خیلی مبنای علمی ندارد. این واقعیت است که چین دارد به یک قدرت جهانی تبدیل می شود، اما از طرف دیگر، باید ببینیم منافع ما در چه چیزی است. یعنی اینکه چین چه می خواهد یا آمریکا چه می خواهد، طبیعی است که آنها دنبال منافع خودشان هستند. هر کشوری دنبال منافع خودش هست و ما هم باید بازی خودمان را داشته باشیم، دنبال منافع خودمان باشیم و در زمین دیگران بازی نکنیم.
اینها بحث هایی است که در رقابت های سیاسی داخلی گفته می شود و تمامی هم ندارد؛ فقط در ایران هم نیست و در کشورهای دیگر هم هست. ولی به هر حال خیلی از متحدان آمریکا هم دارند با چین کار می کنند. یعنی چین یک واقعیت سیاست بین الملل است، ولی ما نباید به این واقعیت نگاه عاطفی یا احساسی داشته باشیم و مثلا بگوییم چین چون شرقی هست، بهتر از غربی ها است یا مثلا عاطفی تر و انسانی تر از آنها است.
چین هم دنبال کسب پول و سرمایه گذاری خودش هست؛ همان طوری که غربی ها هستند، آمریکا هست و دیگران هستند. حلقه مفقوده داستان این است که ما در مورد آن چیزی که خودمان می خواهیم بحث نمی کنیم و عمدتا بحث های ما ناظر به این است که دیگران چه می خواهند و دیگران چه می کنند. باید در این مورد به اجماع نظر برسیم که مسیر ما چیست. در نقشه راهی که طراحی می کنیم بگوییم که اینقدر از راه را با چین، بخشی را با غرب و بقیه را با اروپا کار می کنیم.
