شریف زادگان: عدالت به خودی خود به وجود نمی‌آید؛ حاصل فرآیندهای جامعه است | مصباحی مقدم: حاکمیت در کنار فقیر قرار بگیرد | رجایی‌نیا: امام عدالت را به عنوان یک امر مطلق نگاه می‌کنند/ میرسندسی: نگاه منفی به کسانی که به جاهایی رسیده‌اند وجود دارد

به گزارش خبرنگار جماران، محمدحسین شریف زادگان در این سمینار گفت: امر عدالت اجتماعی یک امر مدرن است به این مفهوم که عمدتا در کشورهای پیشرفته و بقیه کشورها بعد از انقلاب صنعتی گسترش پیدا کرده و از سوی دیگر ما می خواهیم ببینم تجربه اسلامی هم به سؤالات آن پاسخ داده یا نداده است. شهید مطهری کتابی به نام «عدل الهی» دارد و مرحوم آیت الله منتظری هم کتابی راجع به عدالت اجتماعی دارد که آن هم درون دینی است.

وزیر اسبق رفاه و تأمین اجتماعی افزود: برای اینکه اندیشه اسلامی این آزمون خودش را نشان بدهد که برای این قضیه پاسخ دارد یا ندارد لازمه این است که سیر تحولات جوامع را مرور کنیم. مثلا راجع به حضرت علی(ع) می فرمایند در پنج سالی که حاکم بوده هیچ کسی نبوده که غذا نداشته باشد. تبدیل این به مسائل جدید کارهایی است که در تخصص بزرگان دینی است ما و متأسفانه این کار هم صورت نگرفته است.

وی یادآور شد: امروز فلسفه عدالت را همه جا درس می دهند و به عدالت اجتماعی و سیاست اجتماعی و سیاست رفاه اجتماعی تبدیل می شود که مبدع آن اروپایی ها بوده اند. وقتی مارکسیست ها به حالت عملیاتی تبدیل شدند، اروپایی ها گفتند کاری که مارکسیست ها می خواهند انجام بدهند را خودمان انجام می دهیم؛ خودشان به نیازهای طبقه فرودست پاسخ دادند و دولت رفاه شکل گرفت و امروز تقریبا تمام دولت های اروپا یک نوع دولت رفاه دارند.

شریف زادگان تأکید کرد: مصادیق رفاهی فقر و نابرابری، مشارکت در قدرت، منزلت اجتماعی و رفاه است. یعنی این گونه مسائل، مهمترین مسائل اجتماعی و عامل رقابت هم هست. عدالت پایه ترین ارزش انسانی و یکی از عالی ترین مفاهیم زندگی بشری است و همگان به ارزش عدالت و ناروا بودن بی عدالتی معترف هستند. مرحوم شهید مطهری می فرمایند دین را به خاطر عدالت درک می کنیم. گرچه رویکرد به عدالت متفاوت است اما عدالت به عنوان عالی ترین مفاهیم انسانی همیشه مورد پذیرش بوده است.

عدالت به خودی خود به وجود نمی آید

وی افزود: عدالت به خودی خود به وجود نمی آید بلکه حاصل فرآیندهای جامعه است. بسیاری از تقاضاهای امروز ما امر جهانی است و دیگران می بینند و بنابر این تقاضاهای جهانی روی شکل گیری عدالت در جوامع مختلف تأثیر گذاشته و ابعاد اجتماعی عدالت کاملا تحت تأثیر سیاستگذاری عدالت است. حرف هابز این است که عدالت جزو ذات انسان نیست و دولت آن را ایجاد می کند. اما ژان ژاک روسو وضعیت طبیعی انسان را عادلانه می داند. کانت به شدت مخالف هابز است و می گوید ارزش های این فضیلت در نهاد انسان وجود دارد و عدالت را به عنوان یکی از مطالبات عقلانی انسان قرار می دهد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: توسعه هرگز تقلیدی نیست. توسعه امری نیست که بر تن یک جامعه بدوزند، توسعه امری است که بر تن یک جامعه می بافند. برای اینکه توسعه اقتصادی جامعه را پیش ببرید به ناچار باید سیاست اجتماعی هم داشته باشید. هیچ کدام از احزاب سیاسی مهم دنیا نیستند که سیاست اجتماعی خود را نداشته باشند.

ما جزو کشورهای رانتی هستیم که غلبه درآمد دولت از درآمد نفت است

وی گفت: ما جزو کشورهای رانتی هستیم که غلبه درآمد دولت از درآمد نفت است. بعضی وقت ها این دولت ها پاسخگو نمی شوند و از سوی دیگر ما گرفتار دولت رفاه هستیم. این امر پیامدهایی دارد که یکی از آنها تقویت دولت مداخله گر است و در همه کارها دخالت می کنیم. کاهش یادگیری، کاهش فرهنگ کار و دولت، پاسخگو نبودن به حقوق شهروندی، ابزار قدرت شدن سیاست رفاهی است. بعضی وقت ها ما از سیاست رفاهی به عنوان تنظیم گر اجتماعی استفاده کرده ایم.

فقر با توسعه اقتصادی در تضاد است

از این رو برای توسعه اقتصادی کاهش فقر ضروری است

شریف زادگان ادامه داد: اقتصاددانان می گویند فقر با توسعه اقتصادی در تضاد است و از این رو برای توسعه اقتصادی کاهش فقر ضروری است. در دولت اصلاحات خط فقر به 10.5 درصد، در دولت احمدی نژاد به 34.6 و سال 99 به 38 درصد رسید. یعنی دولت اعلام کرده از 84 میلیون نفر، 32 میلیون نفر زیر خط فقر مطلق هستند. البته ضریب جینی در طی این سال ها کم شده که توزیع فقر بوده ولی بالأخره شاخص مثبتی است. نتایجش این است که تورم در روستاها بیش از شهر شده است.

مصباحی مقدم: یکی از مصادیق عدالت توزیع عادلانه فرصت هاست

ممکن است در اندیشه غربی عدالت اجتماعی پدیده ای جدید باشد ولی در اندیشه اسلامی از نخست هست

حاکمیت در کنار فقیر قرار بگیرد

به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا مصباحی مقدم نیز در این سمینار گفت: مفهوم عدالت در دو جمله در روایات ما آمده یکی «وضع کل شیئا در موضعه» یعنی هر چیزی در جای خودش قرار بگیرد عدل است. خداوند آسمان و زمین را بر مبنای عدل آفریده است. حقیقت این است که عدالت جلوه خلقت و مبدأ شریعت است. عدالت اجتماعی موضوعی است که در جامعه معنا پیدا می کند. ما یک عدل فردی داریم ولی عدل در جامعه مصداق آیه شریفه است که «لیقوموا بالقسط» ممکن است در اندیشه غربی عدالت اجتماعی پدیده ای جدید باشد ولی در اندیشه اسلامی از نخست هست.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) افزود: یکی از مصادیق عدالت توزیع عادلانه فرصت ها است. از آغاز اسلام تا کنون فرصت تحصیل برای همه مهیا بوده و آن را برای همه فراهم می کردند و دریغ نمی کردند که چون کسی پول ندارد نمی تواند تحصیل کند و اتفاقا بیشترین علمای ما روستازادگان هستند. یکی از فرصت های اجتماعی، فرصت اشتغال است. اگر ما کاری کردیم که هرکس برای اشتغال برخواست در رقابت امتیاز بیاورد. فقط باید ارزیابی شود که چه ظرفیت و استعدادی دارند.

وی تصریح کرد: یکی از مظاهر عدالت در بیانات امام حمایت از محرومان و مستضعفان است. یک نکته ای در مورد فقر هست که امیرالمؤمنین در روایتی آورده اند فقر منجر می شود انسان باهوش قدرت ابراز درد خودش را از دست بدهد. اینجا است که نمی شود به این بسنده کرد میدان باز است و هرکس می خواهد فعالیت کند. حاکمیت باید اینجا در کنار فقیر قرار بگیرد که قدرت بیان او باشد. فقیر هیچ قدرتی برای استخدام وکیل ندارد، اینجا حاکمیت در کنار فقیر قرار بگیرد.

مصباحی مقدم یادآور شد: کلام حضرت امام در این مورد قابل توجه است. حضرت امام فرموده اند این فقیرها عیال خدا هستند؛ اینها را اداره کنید. یکی از نکاتی که کلام حضرت امام نشان می دهد این است که شکاف طبقاتی غیر قابل تحمل است. البته مبنای بیانات امام سوسیالیت نیست، کتاب خدا و سنت رسول الله(ص) است. روایت داریم که اگر مردم حقوق نیازمندان را داده بودند آنها در «معیشت خیر» بودند. امام صادق(ع) می فرماید اگر اغنیاء زکات خود را پرداخت کنند هیچ مسلمان فقیری باقی نمی ماند.

وی تأکید کرد: اگر ما می بینیم فقر در جامعه هست، حتی اگر ثروتمندان زکاتشان را داده شود، معلوم می شود حقشان داده نشده است. از یک جهت حضرت امام می فرمایند باید ثروتمندان کاری کنند که فقر فقرا برطرف نشود ما با وضع فقر این کار را خواهیم کرد. اگر ما برای کاهش فقر قانون وضع نکرده ایم، این کم کاری جمهوری اسلامی است. به عقب برگشته ایم، چون عوامل تولید فقر را به برگردانده ایم. اولین کاری که دولت باید بکند این است که موتور تولید فقر را خاموش کند.

بهترین راه برای فقرزدایی ایجاد شغل است؛ بدترین راه پول پاشی

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار داشت: مالیات بر عایدی سرمایه و مجموع درآمد اجرا شود. این صورت حقی که ثروتمندان باید ادا کنند و در این سالیان زمین مانده ادا می شود؛ وگرنه فقر از بین نمی رود. دولت و مجلس برای فقرزدایی جدی باشند. بهترین راه برای فقرزدایی ایجاد شغل است. بدترین راه برای رفع فقر پول پاشی است. هدفمندی یعنی به موضع نیاز اصابت کند. یک وقت باید با دادن شغل و مهارت آموزی طرف را بکشانیم به سمتی که خودش را بالا بکشد. بهترین راه و چیزی که عزت مؤمن را تأمین می کند این است.

مهدی رجایی نیا: امام عدالت را به عنوان یک امر مطلق نگاه می کنند

عدالت آرمان هست ولی از نظر اسلام هدف نیست ولی راهبرد اصلی تقرب به خدا است

امام به این هم توجه داشتند که امکانات باید در همه جای کشور باشد، نه اینکه همه امکانات را به تهران بیاوریم و تهران را به یک آهن ربایی تبدیل کنیم که همه جمعیت را به سمت خود می کشاند

به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین مهدی رجایی نیا نیز در این سمینار گفت:حضرت امام عدالت طلبی را یک مسأله واقعی در سراسر زندگی بشری می دانند و از صدر عالم تا حالا تاوان چیزهایی که برای عدالت بوده را پرداخته اند. حضرت امام در بحث عدالت هم نگاه توازن و هم بحث حق می دانند و اساسا عدالت را مظهر توحید می دانند. اصل برابری انسان ها و تنها معیار برتری قاعده تقوا است و بنابر این با هر چیزی که برابری را بر هم می زند باید مبارزه کرد. حضرت امام عدالت را به عنوان یک امر مطلق نگاه می کنند.

رئیس امور فرهنگ، گردشگری و ورزش سازمان برنامه و بودجه تأکید کرد: اگر جامعه ای از تقوا و ایمان فاصله بگیرد یقین بدانیم که از عدالت جدا شده است لذا یک رابطه وثیق بین معنویت و عدالت هست. عدالت یک مفهوم تشکیکی است که اگر بالا نگاه کنیم یک هدف است. عدالت آرمان هست ولی از نظر اسلام هدف نیست ولی راهبرد اصلی تقرب به خدا است. امام عدالت را فقط برای جامعه خودش نمی خواست و عدالت را در سطح دنیا نگاه می کرد. عدالت مورد نظر این است که به هیچ کس در دنیا ظلم نکنید. همان طور که حضرت امام از مستضعفین کل دنیا دفاع می کرد.

وی ادامه داد: حضرت امام به این هم توجه داشتند که امکانات باید در همه جای کشور باشد، نه اینکه همه امکانات را به تهران بیاوریم و تهران را به یک آهن ربایی تبدیل کنیم که همه جمعیت را به سمت خود می کشاند. نفت از انفال و در اختیار دولت اسلامی است. الآن سال ها است که مقام معظم رهبری می گوید درآمد نفت را در امور جاری مصرف نکنید اما اینکه در فعالیت های عمرانی صرف کنیم که چیز بدی نیست.

رجایی نیا اظهار داشت: باید روی اندیشه امام و ساختار اندیشه کار کنیم و البته در اندیشه باقی نمانیم و در سطح جامعه و عملیاتی سازی بحث بیاییم. البته ریشه های آن باید سنجیده شود که چرا ناعدالتی های اجتماعی پدید می آید. متوسط پرداخت ها در دستگاه های دولتی خیلی متفاوت است. اینکه به شاخص های عدالت نزدیک شده ایم یا نه جزو کارهای ما است. همان طور که ما مبارزه حق و باطل داریم، بحث عدالت هم مبارزه است. یعنی نباید کوتاه آمد و باید در راه عدالت جهاد کرد.

میرسندسی: تلاش دولت ها باید این باشد که شرایط برابری فرصت ها را فراهم کنند

تقریبا 80 سال است که نگاه منفی به کسانی که به جاهایی رسیده اند وجود دارد و این نگاه فرهنگی باید اصلاح شود. بین کسانی که بدون تلاش به ثروت رسیده اند و کسانی که با تلاش به جایی رسیده اند باید فرق بگذاریم که متأسفانه در جامعه ما این طور نیست

 

به گزارش خبرنگار جماران، سید محمد میرسندسی نیز در این سمینار گفت: ما نمی توانیم عدالت را با یک قاعده یا معیار بسنجیم اما اصل در عدالت برابری است و اگر برابر نگاه کنیم عدالت ساری و جاری می شود اما حوزه اقتصاد از جمله جاهایی است که با برابری نمی توانیم بگوییم عدالت را برقرار کرده ایم. اصولا نیاز آدم ها است که اقتصاد را شکل می دهد و باید تلاش کنند تا نیاز آنها تأمین شود. لذا «نیاز» و «تلاش» با اقتصاد سرشته شده اند و در سیاستگذاری ها باید به هر دو اینها توجه شود. در واقع موتور پیشرفت تلاش است و باید چیزی در جامعه تولید شود تا آن گاه توزیع کرد.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تأکید کرد: نیاز حدی ندارد و شما هرچه داشته باشید می خواهید یک پله بالاتر باشید. شرایط معمول جامعه را باید در نیاز و بیشتر را در تلاش و کوشش دنبال کرد. البته آنجا بحث توزیع فرصت ها است. لذا بحث تعدیل تلاش ها، برابری فرصت ها است. تلاش دولت ها باید در این باشد که شرایط برابری فرصت ها را فراهم کنند. بسیاری از بی عدالت ها جایی اتفاق می افتد که فرصت ها نابرابر است. برابری فرصت ها به تعدیل احساسات هم کمک می کند. اما بخش زیادی از جامعه ما دائما درگیر این احساسات هستند.

وی افزود: هرچه سیاستگذاری ما این باشد که منابع را به سمت پاسخگویی نیازها ببریم سرعت پیشرفت ما کاهش پیدا می کند و بلکه صفر می شود. لذا کشوری که توسعه برای آن مهم است باید بتواند این موضوع را تعدیل کند و منابع را به سمت استعدادها و شایستگی ها سوق بدهد. تقریبا 80 سال است که نگاه منفی به کسانی که به جاهایی رسیده اند وجود دارد و این نگاه فرهنگی باید اصلاح شود. بین کسانی که بدون تلاش به ثروت رسیده اند و کسانی که با تلاش به جایی رسیده اند باید فرق بگذاریم که متأسفانه در جامعه ما این طور نیست.