سمینار علمی عدالت اجتماعی از منظر امام خمینی(س) از سوی پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی برگزار شد و آقایان ایازی، خوش چهره و عبدالسلام کریمی در آن به ایراد سخنرانی پرداختند.
پایگاه خبری جماران: سمینار علمی «عدالت اجتماعی از منظر امام خمینی(س)» بعدازظهر روز چهارشنبه ۱۰ آذر ماه از سوی پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی برگزار شد.
در قرآن کریم به مسأله عدالت توجه زیادی شده است
آیت الله سید محمدعلی ایازی در این سمینار گفت: بحث عدالت اجتماعی از موضوعات و محورهایی است که ما اگر به عنوان مقدمه، یک بررسی جامع در قرآن داشته باشیم می بینیم که در مجموع، دو واژه شناخته شده «عدل» و «قسط» حدود ۴۸ بار تکرار شده اند.
وی افزود: در قرآن کریم به مسأله عدالت توجه زیادی شده است و می توان گفت بحث عدالت در قرآن حداقل در تقسیم بندی هایی که در مسأله عدالت وجود دارد، ۱۱ تقسیم بندی داشته است. از عدالت تکوینی الهی تا عدالت تشریحی، عدالت در قیامت، عدالت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و قضایی و... به هر کدام که نگاه کنیم «هرچند ممکن است که تعبیر به عدالت نشده باشند» ولی معنا و مفهومش «عدالت» است.
مفهوم عدالت در قرآن تعریف نشده است
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: مصادیق عدالت ۲۸ بار در ۲۴ آیه و ۱۱ سوره و واژه قسط ۲۷ بار در ۲۴ آیه و ۱۷ سوره مطرح شده است.
او ادامه داد: مفهوم «عدالت» مفهومی است که در قرآن تعریف نشده است. یعنی جزو مفاهیمی هستند که حقیقت شرعیه ندارند. در نتیجه مفهوم عدالت و قسط مفاهیمی هستند که در طول زمان میل به توسعه دارند. یعنی ممکن است یک مسأله در یک زمانی عدالت باشد و در یک زمان دیگری عدالت نباشد.
امنیت اقتصادی با مقوله «عدالت اجتماعی» گره خورده است
ایازی در ادامه گفت: بسیاری از موضوعات و محورها در این خصوص وجود دارند. به عنوان نمونه، در قرآن کریم بحث امنیت مطرح شده است. روایات فراوانی در باب امنیت آمده است. وقتی درباره امنیت سخن به میان می آید، دو نوع امنیت مطرح است. یکی امنیتی که حکومت برای خود فرض می کند و دیگر امنیتی که برای مردم فرض می شود. امنیت فکری، امنیت اقتصادی، امنیت اجتماعی گرچه شاید در متون ما ربطی به عدالت نداشته باشند، ولی کسی تردید ندارد که امروز امنیت اقتصادی با مقوله «عدالت اجتماعی» گره خورده است. نمی شود در یک جامعه سخن از امنیت اقتصادی کرد و ارتباطی با مسأله عدالت و آنهم مسأله عدالت اجتماعی نداشته باشد. اینجاست که وقتی به مفهوم عدالت اشاره می کنیم، می بینیم که این عدالت باید در حوزه های مختلف وجود داشته باشد.
وی بیان کرد: یکی از محورهایی که در عدالت اجتماعی مطرح است بحث عدالت قضایی است. ما در قرآن کریم آیات زیادی در باب عدالت قضایی داریم. اما مثلا فرض کنید در زمان پیامبر مسأله ای به نام هیأت منصفه و داشتن وکیل مطرح نبوده است. ولی امروز تردیدی نیست که عدالت تحقق پیدا نمی کند مگر اینکه متهم وکیل داشته باشد و هیأت منصفه ای بر دادگاه او نظارت کند.
بدون انتخاب مردم مسأله عدالت تحقق پیدا نمی کند
آیت الله ایازی گفت: ما در حوزه عدالت اجتماعی در طول زمان ممکن است مسائلی را داشته باشیم که در طول زمان های مختلف تغییر کرده باشند. مثلا فرض کنید در زمان پیامبر در ماجرای عقبه ثانیه، وقتی آنها خدمت پیامبر رسیدند و از ایشان درخواست کردند تا ایشان به مدینه بروند، پیامبر فرمودند من وقتی می آیم که شما بیعت کنید. بیعت این بود که آنها دست خود را دراز کرده و رضایت مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان فراهم باشد. اما در آن مقطع تنها روسای قبایل بیعت کردند. امروز دیگر بیعت روسای قبایل نمی تواند به معنای عدالت باشد بلکه آحاد اشخاص می تواند زمینه عدالت را فراهم کنند. به تعبیر امروز، انتخابات و آحاد مردم هستند که این عدالت را برای حاکم تعیین می کنند.
وی ادامه داد: بدون انتخاب مردم مسأله عدالت تحقق پیدا نمی کند، به دلیل اینکه مفهوم عدالت مفهومی است که در طول زمان می تواند تحقق پیدا کند. مرحوم امام در این زمینه یکی در بحث منشور روحانیت این تعبیر را داشتند و همچنین نامه ای هم خطاب به شورای نگهبان دارند.
ایازی یادآور شد: در آن نامه که مربوط به منشور روحانیت است، می گویند زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهاد است. مسأله ای که در قدیم دارای حکمی بوده است، به ظاهر ممکن است همان مسأله در روابط حاکم بر سیاست، اجتماع و اقتصاد یک نظام، حکمی جدید پیدا کند. یعنی ممکن است مسأله ای در گذشته در زمره عدالت بوده ولی امروز دیگر چنین نباشد. یا مسأله ای که در گذشته عادی بوده، امروز دیگر چنین نباشد. به عنوان مثال امروز می گویند اگر می خواهید انتخابات برگزار کنید، باید انتخابات شفاف و با حضور تمام طرف های ذینفع باشد تا زمینه غیرش به وجود نیاید.
امام می فرمود سیره عقلاء امر اعتبار ذاتی دارد
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: با شناخت دقیق روابط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همان موضوع سابق که به ظاهر فرقی نکرده است، موضوع جدیدی شده است. بسیاری از مفاهیم فقهی در فقه ما وجود دارند که دچار تغییر مناسبات شده اند. همچنین بسیاری از مسائل بودند که سابقا در عرف جامعه، خلاف عدالت یا قبیح تلقی نمی شدند. برای نمونه، در سی الی چهل سال گذشته، تنبیه کردن دانش آموز در مدارس امری قبیح نبود و حتی عادی تلقی می شد اما امروز اگر در مدرسه ای این کار تحقق پیدا کند، عقلا آن را تقبیح می کنند و خلاف عدالت می دانند. به این دلیل که شرایط، مفهوم عدالت را به این شکل دگرگون کرده است.
وی ادامه داد: مرحوم آیت الله شیخ محمدحسین اصفهانی در جلد دوم و سوم حاشیه ای بر الکفایه، مسأله ای را درباره «حُسن قبح» مطرح می کنند. اینکه حُسن قبح عقلی، امری اعتباری است. بدین معنا که دایرمدار اعتبار عقلا است و در طول زمان تغییر پیدا می کند. یک چیز ممکن است در گذشته قبیح نبوده و بعد قبیح شده است. یا چیزی که در گذشته حَسن نبوده، اما امروز حَسن شده است. ممکن است چیزی در گذشته حَسن بوده و امروز احسن شده باشد. یا چیزی که در گذشته قبیح بوده و امروز حَسن شده باشد. اعتبارات عقلا که بر اساس آراء مشروعه است، در اینجا مهم است. در این جهت مرحوم امام، در بحث انوار الهدایه خودشان در حاشیه بر الکفایه، از این نکته استفاده می کنند که سیره عقلاء امر اعتبار ذاتی دارد. اگر عقلا امروز در جهان می گویند حقوق بشر، این موضوع حجیت دارد و نیازی نیست ببینیم که آیا این مقوله در زمان پیامبر و ائمه بوده است یا خیر.
خود مردم باید قائم به قسط شوند
ایازی افزود: مقوله های امور اجتماعی، اموری هستند که تغییرپذیرند. در آن عصر چیزی نبوده ولی امروز هست. حتی امروز در آداب اجتماعی خودمان بسیاری از مواردی را داریم که ناشی از این نوع تحولات هستند. می خواهم به پنج مورد از این تحولات اشاره کنم تا دلیل صحبتی را که امام در بحث عدالت به مفهوم «لیقوم الناس بالقسط» مطرح می کنند، روشن کنم. ایشان می خواهند بگویند همه پیامبران به کتاب و میزان می آیند تا مردم بتوانند عدالت را برقرار کنند. این چنین نیست که خدا و پیامبرش بخواهند عدالت را برقرار کنند. بلکه خود مردم باید قائم به قسط شوند.
وی ادامه داد: ۵ عامل وجود دارد که در مسأله عدالت دارای اهمیت است. یک: تغییر در مناسبات اجتماعی و فرهنگی، شیوه حکومت داری، شیوه اطلاع رسانی، استفاده از متخصصین، استفاده از غیرمسلمانان در کارهای تخصصی از مواردی هستند که در مناسبات مختلف تغییر پیدا می کنند و ممکن است در زمانی جزو عدالت باشند و یا در زمان دیگری نباشند.
۱۳ سالگی و حتی ۱۵ سالگی نیز سن مناسبی برای ازدواج نیست
آیت الله ایازی گفت: ممکن است ارتباطی را در زمانی جایز ندانند ولی همان ارتباط در زمان دیگری جایز باشد. ما در روایات هم داریم که امیرالمومنین(ع) در بحث زکات می فرمایند در عهد پیامبر چنین بوده ولی امروز این گونه است. این بدان معناست که تغییر پیدا شده است.
وی در بیان عامل دوم گفت: تغییر در مسائل عدالت و ظلم دومین عامل مهم است. تغییر در مسائل عدالت و ظلم، یعنی چیزی در گذشته مصداق ظلم بوده ولی امروز دیگر چنین نیست. یا چیزی در گذشته مصداق عدل نبوده اما امروز مصداق عدل شده است. گاهی که دعوا و نزاعی میان سنت گرایان و غیرسنت گرایان ایجاد می شود، به همین دلیل است. آنها می گویند حدیث داریم و بسیاری فکر می کنند مقصود از «قضیه فی الواقعه» یعنی شخص، در حالی که ممکن است شخص، زمان یا حتی منطقه باشد. استاد مطهری می فرماید هرجا حکمی تعارضی با عدالت داشت، آن حکم از مسیر خود خارج می شود.
وی گفت: یکی از بحث هایی که درباره آن چالش وجود دارد، کودک همسری است. پرسشی مطرح می شود مبنی بر اینکه سن رشد، برای دختری که می خواهد ازدواج کند چند سال است؟ اینجا برخی از فقها نوشته اند دختران بعد ۹ سالگی می توانند ازدواج کنند. من از همان فقها می پرسم اگر خواستگاری برای دختر شما در ۹سالگی بیاید شما حاضرید او را مزدوج کنید؟ معلوم است که نمی دهید چرا که می دانید او رشد نکرده است. ۱۳ سالگی و حتی ۱۵ سالگی نیز سن مناسبی برای ازدواج نیست. در حالی که ممکن است در گذشته چنین بوده باشد. امروز رشد دختر در این سنین اتفاق نمی افتد. عقلا امروز سن رشد را تعیین کرده اند. از میان ۱۱۰ کشور، ۸۰ کشور گفته اند دختران باید از ۱۸ سالگی ازدواج کنند. و قبل از آن سن اگر کسی زمینه و آمادگی ازدواج را دارد، باید ثابت شود. وگرنه امروز ازدواج کردن یک دختر ۱۳ ساله ظلم است.
امام یک سخنرانی کردند تا بگویند این انقلاب یک طرفش عدالت و طرف دیگرش معنویت است
ایازی گفت: علامه وحید بهبهانی رساله ای به نام نکاح صغیره دارد. ایشان می گوید که نکاح صغیره جایز نیست. مرحوم کمپانی می گوید اعتبارات عقلاء یک پایه حسن و قبح و یک پایه عدل و ظلم هستند. اختلاف سومی که وجود دارد بحث اختلاف در مبانی اعتقادی و نگاه به جهان بینی است.
وی ادامه داد: امروز در فقه ما چنین آمده که میت باید حتما دفن شود اگر چنین نکنید توهین محسوب می شود. اما مثلا در هندوستان معتقدند که اگر جنازه را آتش نزنند روحش سرگردان می شود. این جوامع در مبانی اعتقادی اختلاف دارند. اگر کسی بخواهد تغییرات را نگاه کند باید مبنایش را بر پایه عدالت اجتماعی قرار دهد. چهارم اختلاف در دانش و اطلاعات است. در همین موضوع کرونا، بحث هایی مطرح می شد مبنی بر اینکه ما اصولاً پیشگیری کنیم یا نه، واکسن بزنیم یا نه، این ها مسائلی بود که مطرح می شد. اگر کسانی می گفتند واکسن بخریم و وارد کنیم بر اساس سیره عقلا چنین خواسته ای داشتند.
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: اینکه مرحوم امام می فرمود، «در اینجا سیره عقلا حجیت ذاتی دارد و احتیاجی به امضاء یا تایید و رد ندارد»، به همین خاطر است. پنجم هم اختلاف در آداب اجتماعی و فرهنگ ها است. اختلاف آداب و فرهنگ ها مصادیق زیادی دارد. مقداری مربوط به شرایط تربیتی است. مقداری هم به شرایط فرهنگی مربوط است.
ایازی گغت: می خواهم در جمله آخر خود از حدیثی استفاده کنم که امام بر آن تکیه داشتند. در اوایل انقلاب، یکی از بحث های مطرح این بود که چرا انقلاب رخ داد؟ ما نیز می گفتیم این انقلابی معنوی است و ما آمده ایم مسائل دینی را به انجام برسانیم و کاری با مادیت و رفاه و پیشرفت نداریم. ولی امام یک سخنرانی کردند تا بگویند این انقلاب یک طرفش عدالت و طرف دیگرش معنویت است. ما نمی توانیم معنویت و عدالت اجتماعی را نادیده بگیریم. امام این روایت را در دو جا آورده اند. «اینکه خدا رحمت کند برادر مرا عیسی که چشم راستش کور بود و خدا رحمت کند برادرم موسی که چشم چپش کور بود.» بعد این تعبیر را به کار می بردند که اگر این انقلاب تنها به مسائل مادی توجه کند چشم چپش مشکل دارد و اگر تنها به مسائل معنوی توجه کند و توجهی به رفاه و مسائل مادی و عدالت اجتماعی نداشته باشد، چشم راستش معیوب است. تعبیری امام دارند که می فرمایند اگر مردم ناراضی شدند و انقلاب به اهداف خود نرسد بدانید تا صد سال مسلمانان نمی توانند سر بلند کنند. بنابراین کسانی نگویند ما انقلاب کردیم برای مسائل معنوی، این انقلاب دو جهت داشت هم عدالت اجتماعی و هم بُعد معنوی. این دو بدون هم حل نمی شوند.
وی در پایان گفت: مفهوم عدالت مفهوم القاء به عرف است و حدود شرعی ندارد و ممکن است جابه جا شود و تغییر صورت گیرد. مبنای تطبیق مفاهیم و مصادیقش در طول زمان بر اساس سیره عقلا است. امام نیز روی این مسأله تاکید دارند. باید توجه کنیم وقتی در انقلاب اسلامی از عدالت سخن می گوییم، این گونه نیست که تنها به جنبه های معنوی توجه شود. این انقلاب تنها در صورتی می تواند به معنویت برسد که جنبه های مادی، رشد و رفاه را هم مدنظر داشته باشد. مسأله عدالت جزو اصول اساسی رسالت پیامبر است.
بحث واژه شناسی و ترمینولوژی عدالت به شدت مهم است
محمد خوش چهره نیز در این سمینار گفت: ما در جامعه ای حضور داریم که نظام تصمیم گیر، برنامه ریز، سیاستگذار و قانونگذار و... در حقیقت مبتنی بر یک قانون اساسی است که فی الواقع اساس و جهت گیری ها را نشان می دهد و استراتژیست نظام، حضرت امام و متعاقبش مقام معظم رهبری، جهت گیری هایی را برای آن نشان داده اند. بنابراین تلاش می کنم موارد کاربردی و مقایسه ای را در این خصوص تببین کنم.
وی افزود: در دنیا بسیار درباره عدالت اجتماعی حرف می زنند. بحث عدالت از شروع تمدن بشری در ادبیات بوده و در اشتراک لفظی می توانیم ببینیم که در خیلی از مواقع حکومت ها به نام عدالت روی کار آمدند و چه ظلم ها، تعدی ها و تعرض هایی که نکرده اند. بنابراین بحث واژه شناسی و ترمینولوژی عدالت به شدت مهم است. هر چند محور اصلی بحث ما اسلام، آیات قرآنی، معصومین و متعاقبا سیره حضرت امام و جهت گیری های ایشان است.
راه طی شده در بحث عدالت اجتماعی با چالش های اساسی مواجه بوده است
این استاد دانشگاه گفت: در صحیفه نور بیش از ۴۷۴ بار از واژه «عدالت اجتماعی» استفاده شده است. همچنین «عدالت» ۳۸۴ بار به کار رفته شده است. راهی که تاکنون در بحث عدالت اجتماعی طی شده است، با چالش های اساسی مواجه بوده است. اگر برگردیم و به عقب نگاه کنیم باید برش هایی وجود داشته باشندکه بر مبنای آنها بگوییم می خواهیم از این نقطه به آن نقطه برسیم. اما آنچه تا به امروز در ایران وجود داشته است، نگاه به راه طی شده غرب از حیث توسعه و پیشرفت بوده است.
خوش چهره گفت: در راهی که تا امروز طی شده، زندگی بشر به دلیل اختراعات، ابداعات و ابتکارات از نظر مادی آسانتر شده است. اما یک اشکال اساسی این رفاه مادی، بحث عدالت اجتماعی بوده است. اینکه اکثریت مردم نتوانستند از منافع حاصل از این آرامش و آسایش برخوردار شوند.
این استاد دانشگاه افزود: بنابراین، در مطالعات و تحقیقاتی که انجام شده، این نگرانی وجود داشته که انسان هر قدر که پیش می رود با اینکه رفاه مادی اش افزایش یافته، اما آرامش و آسایش وی مختل شود. آمارهای بیمارهایی نظیر وسواس، روانپریشی، استفاده از مسکن ها، مخدرها، خودکشی ها و آمارهای بزهکاری نشان دهنده این هستند که بشر آرامش خود را از دست داده است.
حضرت امام با درکی صحیح، عدالت اجتماعی را مطرح کردند
وی بیان کرد: راه طی شده اشتباه است و با چالش های جدی مواجه شده است. بنابراین اولین نکته، بازگشت صحیح و عالمانه به اهدافی است که بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام گذاشت که اسلام شناسی برجسته، متفکر، عالم ربانی و عارف بودند. امام برای این نظام دوبال را در نظر گرفتند که ارتباطی منسجم میان آن دوبال برقرار بود و اشکالی را که دنیای امروز سلطه با آن مواجه شده است، نداشت.
این استاد دانشگاه گفت: نکاتی که در بحث عدالت اجتماعی حضرت امام وجود دارد، تحت عنوان تامین اجتماعی مطرح می شود. به طور ساده، حضرت امام با درک صحیح و وسیعی که ریشه در اسلام و قدرت لایزال الهی داشتند، عدالت اجتماعی را مطرح کردند و گام به گام پیش بردند. امام در مقابل سایر عواملی که تحت عنوان، عوامل پیش برنده است قرار گرفتند.
امام، موجد سرمایه ای به نام «مردم» بود
وی بیان کرد: واژه «عدالت» چالش های کلامی جدی ای در مکاتب دارد. حضرت امام در راستای این بحث، موجد سرمایه ای به نام مردم بود که ریشه در اعتقادات و اسلام داشت. سرمایه و دیدگاه امام خیلی فراتر از سرمایه اجتماعی بود. سرمایه اجتماعی مواردی نظیر مناسبات، کارکردها و هنجارها، انضباط، قانون گرایی و تعاون و... را در برمی گیرد. امام موجد سرمایه ای به نام «مردم» بود و توانست نظام ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی کاملا مورد حمایت دنیای سلطه را با دست خالی و با شعار خون بر شمشیر پیروز است که (خون نشانه اراده مردم و شمشیر همان لجستیک بود) ، شکست دهد.
خوش چهره گفت: از آن به بعد در ادبیات خیلی ها آمدند و گفتند از این سرمایه ها مهم تر، سرمایه اجتماعی است. یکی از جنبه های سرمایه اجتماعی حضور مردم در صحنه، یعنی مشارکت است. بنابراین امام توانستند با حضور مردم در صحنه و با دستان خالی رژیم شاه را ساقط کنند. لازمه مشارکت، داشتن باور، اعتماد و اعتقاد است. اگر مردم باور و اعتماد و اعتقاد داشته باشند خودشان را در صحنه های سیاسی و... نشان می دهند. این اعتقاد و باور زمانی ایجاد می شود که حقانیت حاکمیت را باور داشته باشند. شخصیت کاریزماتیک حضرت امام این موارد را ایجاد کرد.
بعد از رحلت حضرت امام درصد مشارکت کاهش پیدا کرد
او بیان کرد: بعد از رحلت حضرت امام درصد مشارکت کاهش پیدا کرد و رسید به جایی که ما در تحقق عدالت اجتماعی که باید حضور و مشارکت مردم را داشته باشیم، دچار چالش هایی شدیم. در بحث عدالت اجتماعی، بحثی در خصوص نیازهای کف و پایه ای مردم وجود دارد که امام به آن اهتمام جدی داشتند. امام در همان ابتدا به نیازهای مادی که از وجوه برجسته عدالت اجتماعی است، اهتمام داشتند. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و حساب صد امام و مشارکت مردم در ساخت مسکن، کار را به جایی رساندند که آمار ساخت و ساز در اول انقلاب به ۲۹۴ هزار واحد مسکونی برسد. این درحالی است که بالاترین آمار ساخت و ساز در رژیم گذشته ۲۶۵ هزار واحد بود.
وی ادامه داد: نهضت تنظیم کننده مسکن که یکی از شاخص های قضاوت کارایی یک حکومت است در زمان حضرت امام خود را نشان داد. متاسفانه وقوع جنگ و سایر اتفاقات باعث شد این فعل مغفول بیفتد و فاجعه اصلی بعد از جنگ در غفلت دولت ها از موضوع مسکن رقم بخورد. امروز مسکن که باید تامین شود و جلوه ای از عدالت را نشان دهد، به عنوان یک چالش شدید امنیتی و عدالتی درآمده است.
ریشه مسائل امروز، نافرمانی و بی تقوایی است
خوش چهره گفت: یادم است در دوره ریاست آقای یزدی به جمع خبرگان رهبری دعوت شدم. در آنجا نزدیک به دوساعت درباره ریشه های مسائل کشور صحبت کردم. در میانه حرف هایم از من پرسیدند به نظر شما ریشه این مسائل چیست؟ در پاسخ به این سوال گفتم از نظر من ریشه مسائل امروز، نافرمانی و بی تقوایی است. یکی از مهم ترین جنبه های نافرمانی در قرآن کریم که با سیره حضرت امام تفاوت معنادار دارد، این آیه شریفه است: «اِنَّ اللهَ یَأمُرُکُم اَن تُؤَدُّوا الاَمانٰتِ اِلىٰ اَهلِها». مولا امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه می فرماید، «مسئولیت امانت است باید آن را به اهلش بسپارید»
وی در بخش پایانی اظهارات خود گفت: ما امروز به شدت به بازشناسی سیره حضرت امام و بازبینی حوزه های عدالت اجتماعی نیاز داریم.
نظرات امام در طول آیات قرآنی و فرامین نبوی است
ماموستا عبدالسلام کریمی هم در این سمینار گفت: عدالت یکی از مهم ترین دغدغه های بشر و از جمله مفاهیم اصلی، بنیادین و محوری همه پژوهشگران، نخبگان، فیلسوفان، علما و دانشمندان در حوزه های علوم اجتماعی و سیاسی است. و تحقق این عدل و عدالت و استقرار دائمی آن نیاز همه انسان ها در تمامی ادوار و در تمامی فرهنگ و در تمامی مکاتب الهی و غیرالهی بوده است. چون این حقیقتی است که ریشه در وجود انسان دارد و فطری انسان ها است.
وی افزود: تحقق عدالت اجتماعی در همه ابعاد آن، نیاز فطری مخلوقات است. خداپرستی و توحید محقق نخواهد شد مگر اینکه عدالت اجتماعی در جامعه محقق شود. حیات ما در گروی احیای عدالت است. همه انسان ها چه مسلمان و غیرمسلمان، دارای حق هستند و حرمت دارند. حتی غیر انسان ها نیز از درجه ای از حق و حرمت برخوردارند.
وی گفت: نظرات امام نیز در طول همین آیات قرآنی و فرامین نبوی است. «عدل» اصلی بنیادین است و امر خداست. خداوند حتی در سوره مائده می فرمایند در حق دشمنان نیز بدون عدل برخورد نکنید. حتی توصیه شده که کینه و حس انتقام جویی نسبت به دشمن نداشته باشید. حکومت های دینی باید پشتیبان مردم برای اقامه قسط باشند. هر حکومتی که برحق باشد، موجودیت و حیثیت خود را از مردم می داند. تمام تلاش انبیاء هم همین بوده که اگر حکومتی هم تشکیل می دهند نه به این خاطر که قدرتی در دست بگیرند. به تعبیر حضرت علی(ع)حکومت فی الذاته هیچ ارزشی ندارد مگر آنکه در پرتوی آن نخست جلوگیری از ظلم و دوم اقامه حق بشود. پس عدالت اجتماعی می تواند احیاگر باشد.
یکی از عوامل تجلی عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی است
وی اظهار داشت: مشهور است که می گویند مُلک با کفر باقی می ماند ولی با ظلم باقی نمی ماند. یکی از عوامل تجلی عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی است. یعنی تبلور حکومت عدالت محور را باید در بخش اقتصاد و معیشت مردم حستجو کنیم که این خود جزیی از عدالت اجتماعی است. عدالت اقتصادی قائم به دو عنصر است یکی رفاه عمومی و دیگری تعدیل ثروت.
عبدالسلام کریمی در پایان گفت: امام هم عدالت را از مهم ترین ارزش های جامعه بشری در همه اعصار می دانست. ما دنیا و آخرت را در مقابل هم نمی دانیم بلکه در یک راستا هستند. طبق ارزش های آسمانی کسی آخرت خوبی دارد که در دنیا نیز زندگی خوبی داشته باشد. مرحوم حاج سیداحمد خمینی می فرمودند، «من یاد ندارم امام حرفی زده باشد و از مردم نگوید». ایشان می فرمودند، همه چیز ما از مردم است؛ آنها ولی نعمت ما هستند و به خاطر این مردم است که به اینجا رسیده ایم.
راه خدا از میان مردم می گذرد
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: تا دیروز در جبهه ها می گفتیم راه قدس از کربلا می گذرد حالا باید بگوییم راه خدا از میان مردم می گذرد. اگر مردم راضی نباشند خدا هم راضی نیست چون آنها ولی نعمتان ما هستند. امام به این موضوع توجه داشتند و حملات تند و گزنده ای علیه ظلم و ظالم داشتند.
او گفت: امام عدالت اجتماعی را از اهداف و مقاصد نهضت اسلامی معرفی می کنند. بعد از رأی مردم به جمهوری اسلامی، فرمودند مبارک باد که با رأی قاطع به جمهوری اسلامی، حکومت عدل الهی را اعلام نمودید. حکومتی که در آن جمیع اقشار ملت با یک چشم نگاه شوند.
