پایگاه خبری جماران: سفیر اسبق ایران در عراق با تأکید بر اینکه منطقه خاورمیانه در آستانه تغییرات بزرگ است، گفت: شرایط آمریکا به گونه ای است که نه فقط از افغانستان، عراق و سوریه بلکه از منطقه حتما جا به جا خواهد شد. من به عنوان یک کارشناس، وضعیت فعلی آمریکا را وضعیت سال 1971 انگلستان در منطقه می دانم. اما جهان عرب دارد خودش را برای تغییرات بزرگ آماده می کند؛ هم در روابط با ایران و هم موضوعات دیگری که در منطقه وجود دارد.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با حسن دانایی فر را در ادامه می خوانید:
آقای دانایی فر! به نظر شما نشست بغداد چه دستاوردهایی برای منطقه و کشور عراق داشت؟
اهداف این نشست نسبت به چیزی که 50 روز قبل در نظر گرفته شده بود تغییرات زیادی داشت. در روزهای آخر این نشست «امنیتی» نامیده شد و عراق دنبال این هست که نقش واسطه همگرایی کشورهای پیرامونی را بازی کند و به عنوان یک واسط به دنبال حل مشکلات کشورهای منطقه مثل ایران با سعودی، ترکیه با سعودی، مصر با ترکیه، قطر با سعودی و قطر با امارات است. تلاش کردند این موضوع مطرح شود و به عنوان کشوری که در سیاست خارجی به جایگاهی رسیده که می تواند به عنوان واسطه حل مشکلات منطقه تبدیل شود. بعد، صحبت از همکاری های منطقه بود؛ در سایه تغییراتی که ممکن است در بعد از خروج آمریکایی ها از افغانستان به وجود آید.
در آخر بیشتر به عنوان یک نشست امنیتی از آن یاد شد و دستاوردهای خاص خودش را هم داشت. مصر، اردن و تا حدودی سعودی بر «امنیت عراق» تأکید داشتند. آقای امیرعبدالهیان هم به صراحت در مورد امنیت عراق و عملکرد جمهوری اسلامی ایران در حوزه امنیت عراق صحبت های قابل توجهی داشتند. البته در کنارش نشست هایی هم انجام گرفت که هدفگذاری نزدیکی رهبران منطقه هم محقق شد. از جمله دیدار سیسی با بعضی از رهبران منطقه دستاورهای این زمینه را هم داشت.
امیرعبداللهیان دیپلمات کهنه کاری است
شما به نقش واسط بود این نشست تأکید دارید اما قرار نگرفتن وزیر خارجه ایران در کنار وزیر خارجه عربستان یکی از حاشیه های این نشست بود.
قرار نگرفتن آقای امیرعبداللهیان در کنار وزیر خارجه عربستان به معنای دوری از مقام سعودی نبود. آقای امیرعبداللهیان دیپلمات کهنه کاری است و از ابتدای استخدام در وزارت خارجه این مسائل را به خوبی می داند. حتی برای دانشگاه و یا در سایه مسائل سیاسی هیچ وقت وزارت خارجه را ترک نکرد.
اگر در این عکس کنار وزیر خارجه عربستان می ایستاد نمی تواند نقش مثبتی در احیای روابط ایران و عربستان داشته باشد؟
عکس یک موضوع است و رابطه ما با عربستان موضوع دیگری. دیشب آقای امیرعبدالهیان به صراحت اعلام کردند که ما با وزیر خارجه سعودی قرار گذاشته ایم. معنایش با هم گفت و گو کرده اند. طرف سعودی اعلام کرده ما منتظر هستیم دولت جدید ایران کاملا مستقر شود و گفت و گوها را با همدیگر شروع کنیم.
پاسخ آقای امیرعبدالهیان در خصوص موضوع عکس این بود که من جایی ایستادم که جمهوری اسلامی ایران باید می ایستاد. معنایش این نبود که می خواهد از عربستان دور شود. حتی با السیسی صحبت کرد. متعارف نیست ما با مصری ها اینقدر صحبت کنیم.
در این زمینه هم نشست بغداد تا حدودی دستاوردهایی داشت. آقای امیر عبدالهیان همان طور که اعلام کردند با السیسی، وزیر خارجه عربستان و شیخ محمد حاکم دبی دیدار داشته و حتی شیخ محمد این دیدار را توئیت کرد. لذا این نشست به محلی برای گفت و گوهای دیپلماتیک هم تبدیل شد.
اما هدف دیگری که سیاستمداران عراقی به دنبال آن بودند، مخاطبین داخل عراق بود. به نظر می رسد نخست وزیر و وزیر خارجه عراق به دنبال این بودند که به مخاطب داخل عراق القاء کنند این کشور در سایه مدیریت فعلی به جایگاه و وضعیتی رسیده که علاوه بر امنیت داخلی به مرزهای پیرامونی هم توجه کرده و توانسته عاملی برای جمع کردن دیگران باشد و در جهت امنیت عمومی منطقه گام بردارد. به نظر من برگزارکنندگان این نشست این پیام را هم خوب به مخاطبین داخلی کشور خودشان منتقل کردند.
منطقه حتما در آستانه تغییرات بزرگ است
این نشست در ایامی برگزار شد که آمریکایی ها به طور کامل افغانستان را ترک کردند. از سویی برخی تلاش داشتند بگویند این نشست برای توجیه ادامه حضور آمریکایی ها در عراق برگزار شده است. برهم صالح در این خصوص توضیح داده است، اما می خواهیم تحلیل شما را از این موضوع بدانیم.
من این دو موضوع را به همدیگر ربط نمی دهم و اعتقاد ندارم که نشست عراق می خواست استمرار حضور آمریکایی ها را توجیه کند. بالعکس، من اعتقاد دارم وضعیت آمریکایی ها به گونه ای است که همان طور که از افغانستان رفتند از عراق هم بیرون خواهند رفت. یعنی عراقی ها به این نتیجه رسیده اند که منطقه در آستانه تغییرات است و نیاز دارد کشورهای منطقه خودشان کنار هم بنشینند و با هم چاره اندیشی کنند. منطقه حتما در آستانه «تغییرات بزرگ» است و این تغییرات بزرگ یا با گفت و گو و یا با واگرایی و درگیری باید حل و فصل شود.
آمریکایی ها توانایی استمرار در منطقه را ندارند
برهم صالح از توافق با آمریکایی ها برای خروج از عراق خبر داده است. به نظر شما در کوتاه مدت آمریکایی ها به این راحتی منطقه را ترک می کنند؟
مطمئن باشید در پایان این سال میلادی، ماجرای 2011 تکرار می شود و آمریکایی ها به دلایل مختلف توانایی استمرار حضور در منطقه را ندارند. رهبران عراقی به خوبی این را درک کرده اند و می دانند، باید کشورهای منطقه در یک فضای جدید منهای حضور نظامی آمریکا به نوعی گفتمان جدید دسترسی پیدا کنند. یعنی آنها معتقدند باید مشکلات بین ایران و سعودی، ترکیه و سعودی، ترکیه و مصر، قطر و مصر و همچنین امارات و قطر حل شود. چون ما پرونده های اختلافی متعددی در منطقه داریم. موضوع فقط یمن نیست. موضوع یمن باید حل شود.
باید با همسایگانمان «همسایگی» کنیم
ما هم به عنوان جمهوری اسلامی ایران به ادامه همکاری با کشورهای منطقه اصرار داریم. دولت قبل «طرح هرمز» را ارائه داد و اصرار کرد که این کار انجام بگیرد. اما با فشار و لابی آمریکایی ها و صهیونیست ها آنها استقبال نکردند. از اولین سخنان آقای رئیسی هم در خصوص توسعه روابط با کشورهای پیرامونی به خصوص کشورهای حوزه خلیج فارس است. این استعداد در ایران وجود دارد و ما انتظار داریم که سعودی ها این شرایط تغییرات در منطقه را کاملا درک و بتوانند با همسایگانشان «همسایگی» کنند و ما هم باید با همسایگانمان همسایگی کنیم.
دعوت نشدن سوریه نقص جدی نشست بغداد بود
به این اشاره داشتید که عراقی ها سعی دارند مشکلات منطقه را حل کنند. به نظر شما دلیل دعوت نشدن سوریه به این نشست چه بود؟
این هم یک نقص جدی نشست بود و نشان داد که این نشست بی طرفی را رعایت نکرده است. این نشست هدفگذاری های درستی داشت و ما هم تأیید می کنیم. ولی نقص هایی هم داشت که یکی از آنها عدم دعوت سوریه بود. نقص دیگر این بود که مکانیزمی برای حل اختلافات در آن وجود نداشت. به طور مثال سعودی ها علاقه مند هستند فقط در بحث یمن با ایران گفت و گو کنند. در صورتی که بحث یمن یک موضوع و روابط بین ایران و سعودی موضوع دیگری است. هرچند یمن، سوریه و لبنان متأثر در روابط است، اما اگر به اساس روابط بین ایران و سعودی به طور جامع و کامل پرداخته نشود، به صورت مصداقی نمی توانیم به نتیجه برسیم و یا به نتیجه ضعیف می رسیم.
یکی از رسانه ها با استناد به نتایج یک پژوهش نوشته است که بایدن قصد آرام کردن منطقه را دارد و به همین دلیل جهان عرب دارد مهیای خروج آمریکا از سوریه می شود. نظر شما در این خصوص چیست؟
اشاره کردم که ما در منطقه شاهد تغییرات بزرگی خواهیم بود. شرایط آمریکا به گونه ای است که نه فقط از افغانستان، عراق و سوریه بلکه از منطقه حتما جا به جا خواهد شد. من به عنوان یک کارشناس، وضعیت فعلی آمریکا را وضعیت سال 1971 انگلستان در منطقه می دانم. اما جهان عرب دارد خودش را برای تغییرات بزرگ آماده می کند؛ هم در روابط با ایران و هم موضوعات دیگری که در منطقه وجود دارد.
این یک واقعیت است که امروز ترکیه دارد نقشی فراتر از ترکیه سنتی بعد از 1920 بازی می کند. همه اینها قرائن و نشانه هایی از آن تغییرات بزرگ است. حملات نظامی که توسط ترکیه در شمال عراق و سوریه صورت می گیرد، حضور ترکیه در افغانستان و خطه قفقاز موضوعات مختلفی هستند که نشان می دهد منطقه دارد با شرایط جدیدی مواجه می شود.
راه خروج آمریکایی ها از خاورمیانه «گفتمان منطقه ای» است
یعنی آمریکایی ها زودتر از منطقه خاورمیانه می روند.
خروج آمریکایی ها تبعات خاص خودش را دارد، اما راهش «گفتمان منطقه ای» است.
یعنی باید گفت و گوهای دو یا چند جانبه بین کشورهای منطقه شکل بگیرد و بر اساس سه فاکتور مهم عزت، حکمت و مصحلت به حل چالش های فعلی خاورمیانه بپردازند. البته طبیعتا غربی ها هیچ نقش و جایگاهی نباید در این گفت و گو داشته باشند و صرفا کشورهای منطقه در این گفت و گوها شرکت کنند تا بتوانند به دور از حاشیه های غیر ضروری به تأمین مصالح ملی و منطقه ای کشورهای خود بپردازند.
نشست بغداد، الگو و شروع خوبی برای این نوع نشست ها بود تا در آینده نشست های دیگری با موضوعات و محورهای جدی تر در سایر کشورهای منطقه برگزار شود. این نشست های منطقه ای می تواند به حل اختلافاتی که به آنها اشاره کردم منجر شود و کشورهای خاورمیانه بدون حضور استعماری دولت های غربی و در فضایی به دور از خشونت روابط خود را بهبود ببخشند.
