در آستانه صدور پیام تاریخی امام خمینی(س) به سطوح مختلف روحانیت شیعه، که به «منشور روحانیت» معروف شده، نشستی با حضور چند تن از مدرسین حوزه علمیه در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) قم برگزار شد.
در آستانه سوم اسفند سالگرد پیام تاریخی امام خمینی(س) به همه سطوح روحانیت شیعه و درد دل های که کردند، تاریخی که مطرح کردند و افق فکری و اندیشه ای که گشودند و هدایت کردند، نشستی در خصوص منشور روحانیت در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) قم برگزار شد.
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین محمدکاظم تقوی در این نشست گفت: در این پیام با تکریم از شهدای روحانیت و ذکر خدمات علمی و عملی علما و فقهای دین در طول تاریخ، و همچنین بیان گوشه هایی از تاریخ معاصر، می شود ادعا کرد تنها موردی که امام لب به شکوه گشودند و درد دل کردند و اندکی از مشکلات بسیار نهضت امام خمینی(س) را به قلم آوردند. بخش پایانی و مهم افقی را برای حوزه ها گشودند تا فقه مکتب اهل بیت(ع) چگونه پاسخگوی نیازها، پرسش ها و چالش ها باشد.
این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به سخنرانی اخیر یادگار امام در همایش «تبیین اندیشه امام خمینی(س) در حوزه فرهنگ و هنر»، تأکید کرد: یادگار عزیز امام حجت الاسلام و المسلمین سیدحسن خمینی سال های اخیر مطلب مهمی را مطرح کرده اند و آن «اجتهاد در اندیشه های امام خمینی(س) است. یعنی هر صاحب فکر بزرگ و اثرگذاری برای خودش محکمات، متشابهات، اندیشه های مبنایی و نظرات و اظهارات موردی و مصداقی دارد.
وی افزود: سخنرانی اخیر ایشان هم الهامی از منشور روحانیت امام بود و هم اجتهادی روزآمد و پویا از این منشور بود. ایشان در دو محور هم به نگاه تاریخی امام پرداختند و هم پویا سازی فقهی که امام مفصل تر از جاهای دیگر در منشور روحانیت دخالت عنصر زمان و مکان در اجتهاد و تغییر و تحولاتی که در موارد زندگی و طبعا موضوعات احکام به وجود می آید را مطرح کردند.
تقوی اظهار داشت: اگر امام در آغاز نهضت در برابر اتهام غلط شاه که مرتجع و کهنه پرست هستند و می گویند باید به هزار سال قبل برگردیم، به صراحت فرمودند ما با مفاسد تمدن مخالف هستیم، اینجا می بینیم فرزند امام همین بحث را دنبال می کنند. یعنی بنا نیست ما نعوذ بالله در نظامی که امام بنیانگذاری کرده بود حرف غلط شاه را اثبات کنیم. باید در عمل و زندگی مردم محقق شود که دین ما با تمدن جدید که دستاورد عقل و علم بشر هست، سازگار است.
غرویان: حوزه ها به فقه و اصول منحصر شده است
آیت الله محسن غرویان در این نشست گفت: منشور روحانیت ابعاد بسیار گسترده ای دارد. آنچه من انتخاب کرده ام درباره آن قدری صحبت کنم بُعد علمی و مسائل فکری است که حضرت امام در این منشور روی آن تأکید کرده اند که این جهات تفکر، اندیشه و اندیشیدن در حوزه های علمیه قدری کمرنگ شده است.
این مدرس حوزه علمیه افزود: نکته ای که من می خواهم روی آن تأکید کنم، نگاه جامع حضرت امام است. ما می خواهیم حوزه های علمیه طلبه هایی را پرورش بدهند که مثل حضرت امام جامعیت داشته باشند. یکی از ویژگی های حضرت امام نسبت به سایرین جامعیت ایشان است و به نظر من اعلمیت هم با همین جامعیت مشخص می شود. امام فقه، اصول، کلام، فلسفه، تفسیر، رجال و درایه را در کنار هم قرار می دهند.
وی یادآور شد: در گذشته حوزه های علمیه حکمایی پرورش داده اند و بزرگانی مثل ابن سینا، شیخ طوسی، محقق طوسی، خواجه نصیر طوسی و ملاصدرا همه شخصیت های علمی حوزه های علمیه تشیع بوده اند. اینها در کنار بحث های فقهی، تفسیری و اصولی کتاب ریاضیات هم داشته اند. ولی در حوزه های موجود الآن دیگر جایی و اثری از ریاضیات نمی بینیم. طبیعیات، فیزیک و شیمی الآن در حوزه های علمیه ما نیست. در مجموع جامعیت در علوم و درس های حوزوی که مدنظر حضرت امام است را الآن در حوزه ها نمی بینیم و حوزه ها به فقه و اصول منحصر شده است.
غرویان افزود: من یادم هست سی چهل سال قبل در جلسه ای در مدرسه فیضیه مقاله ای را خواندم. وقتی کلمه «فلسفه» را ذکر کردم و یکی از مسئولین حوزه به من تذکر دادند که کلمه فلسفه را به کار نبرید؛ اگر می خواهی بگویی فلسفه از «معقول» استفاده کن. یعنی روی لفظ فلسفه آنقدر حساسیت بود. اما امام در منشور روحانیت از علوم مختلف اهل بیت(ع) از جمله فلسفه و عرفان یاد کرده اند. با تلاش های امام الآن کتاب «بدایة الحکمه و نهایة الحکمه» علامه طباطبایی به عنوان کتاب درسی ارائه می شود. البته درس های دیگر فلسفه هست و اساتید بزرگوار مثل آیت الله العظمی جوادی آملی که شاگرد بودند، تأکید دارند و تدریس کرده اند ولی در کلیت حوزه، فلسفه هنوز جدی گرفته نشده است.
وی ادامه داد: هم آثار و هم بیانات حضرت امام نشان دهنده این است که فلسفه های جدید، فلسفه های مضاف، فلسفه فقه و فلسفه اصول باید در کنار هم باشند. الآن مباحث هرمونتیکی که غربی ها مطرح کرده اند ارتباط تنگاتنگی با مباحث اصولی خود ما پیدا کرده است. همین «نهایة الدرایه» مرحوم کمپانی که حاشیه بر کفایه مرحوم آخوند است، پر از مباحث سنگین فلسفی است. در کتاب های فقهی ما و به خصوص کتاب های اصولی مثل «کفایه» پر از مباحث فلسفی است که اگر کسی فلسفه و منطق نخوانده باشد در آن مطالب گیر می کند. اینکه حضرت امام تأکید کرده اند نشان دهنده ارتباط این علوم با یکدیگر است.
عظمت و شکوه امروز روحانیت مرهون مجاهدت های حضرت امام است
این مدرس حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: به نظرم ما هرقدر فکر کنیم امام خمینی(س) چقدر بر گردن ما طلبه ها و حوزویان حق دارند، نمی توانیم به عمق آن برسیم. ما در حوزه های علمیه بر سر سفره ای نشسته ایم که امام خمینی(س) آن را پهن کردند. به هر حال همه این عظمت و شکوه امروز روحانیت مرهون مجاهدت های حضرت امام است و حق ایشان خیلی بیشتر از آن است که ما تصور کنیم.
وی با بیان اینکه کمترین حق ایشان بر حوزه های علمیه این است که آثار ایشان کتاب درسی شود، افزود: مگر ما نمی خواهیم در حوزه های علمیه طلبه های ما خمینی شوند؟! باید آثار، کتب، افکار و اندیشه های ایشان را به طلبه ها تدریس کنیم. در هر جامعه ای وقتی بخواهند نسل جوانشان را با افکار یک دانشمند، فیلسوف، حکیم یا محقق پرورش بدهند آثار او را در مراکز علمی، مدارس و دانشگاه ها تدریس می کنند تا نسل جدید و جوان با آن آثار پرورش پیدا کنند و شخصیت آنها بر اساس آن فلسفه، جهان بینی و تفکر شکل بگیرد.
غرویان تأکید کرد: الآن چه تعداد از کتاب های فقهی و اصولی، فلسفه و عرفان امام متن درسی است؟ اینکه گوشه و کنار حوزه برخی به صورت غیر رسمی تدریس کنند غیر از این است که رسما در متن حوزه کتب حضرت امام را تدریس کنیم؛ استاد پرورش بدهیم که سطر به سطر و کلمه به کلمه فرمایشات حضرت امام و مطالب علمی ایشان را تدریس کنند.
کمترین حق حضرت امام بر گردن شورای عالی حوزه
وی افزود: به نظر من کمترین حق حضرت امام بر گردن شورای عالی حوزه و کتاب های حضرت امام را به عنوان متن درسی قرار بدهند و این امکان پذیر است. ممکن است بعضی از کتاب ها احتیاج به درس بندی جدید داشته باشد. عده ای از محققین می نشینند و درس بندی می کنند. به هر حال من فکر می کنم عزم و تصمیمش نبوده و نیست. اگر عزم و تصمیم و اراده باشد بر اینکه آثار فقهی، اصولی و فلسفی حضرت امام تدریس شود، این کار شدنی است. چطور «بدایة الحکمه» علامه طباطبایی، «لمعه» شهید اول و «شرح لمعه» شهید ثانی کتاب درسی است؟ نمره حضرت امام در فقه، اصول، فلسفه و سایر علوم حوزوی بسیار بالاتر است.
امام خمینی(س) به معارف دینی و اسلامی عینیت بخشیده است
این مدرس حوزه علمیه تأکید کرد: امامی که این همه علوم را در خودش جمع کرده و یک شخصیت جامع اسلامی از خودش ساخته و ثمرات آن این جمهوری و انقلاب است، در کنار شرح عرفان، حکمت نظری و عملی را ترکیب کرده و به معارف دینی و اسلامی عینیت بخشیده کجا و فقهی که یک کتاب از «طهارت» تا« دیات» نوشته کجا؟ کار حضرت امام صدها هزاران برابر او عظمت دارد. حقش نیست که ما آثار این فقیه، حکیم، فیلسوف و متکلم در عصر خودمان را برای طلبه ها متن درسی قرار بدهیم که اینچنین پرورش پیدا کنند؟!
وی ادامه داد: آیت الله جوادی آملی که به نظر من در ویژگی جامعیت شباهت زیادی به حضرت امام دارند در سخنرانی حدود یک سال پیش در دارالقرآن علامه طباطبایی فرمودند فرض کنید امام زمان(عج) فردا ظهور کرد و شما طلبه ها به عنوان سربازان امام زمان(عج) می خواهید به نقاط مختلف جهان بروید. زبان که بلد نیستید و فلسفه هم که بلد نیستید، با آنها چه حرفی برای گفتن دارید؟ این همان فرمایش حضرت امام است که فرمود در کنار فقه و اصول، فلسفه و عرفان بخوانید. هیچ کدام اینها به معنای این نیست که ما فقه و اصول و حدیث و تفسیر را کنار بگذاریم؛ برای توضیح آیات و احادیث باید آنها را بخوانیم.
غرویان یادآور شد: لذت بردم که حاج حسن آقای خمینی فرمودند بعضی ها دوگانه ای درست کرده اند که یا باید سنت را بچسبیم و به علوم و فلسفه های جدید و زمان و مکان جدید اصلا توجه نکنیم و یا باید آنها را کنار بگذاریم و به علوم جدید مثلا اروپایی بچسبیم. ایشان فرمودند این غلط است. معنای اجتهاد این است که ما با حفظ کتاب و سنت، علوم جدید را هم فرا بگیریم تا بتوانیم با ملاحظه مقتضیات زمان و مکان فتاوای جدید و تئوری های نو و کاربردی برای حل مشکلات بشر امروز ارائه کنیم. این راه سوم است؛ همان کاری که خود حضرت امام کردند.
نباید حرف های قرون وسطایی بزنیم
وی تصریح کرد: امام در منشور روحانیت اشاره می کند که وقتی من در مدرسه فیضیه درس می گفتم پسرم در ظرفی آب خورد و عده ای آن ظرف را آب کشیدند. یعنی در عصر امام با کسی که فلسفه می گفته اینچنین برخورد می کرده اند. حالا یادگار امام برگرفته از فرمایشات جدّ بزرگوارشان همین را هشدار می دهند که ما نباید حرف های قرون وسطایی بزنیم؛ نباید در جاهای عمومی، تریبون نماز جمعه و تلویزیون حرف های قرون وسطایی مطرح کنیم. می خواهیم شخصیت سازی کنیم، یک سری چیزهای غیر علمی نگوییم که بعد مجبور شویم عذرخواهی کنیم. چرا حرف های غیر علمی را در تریبون های عمومی و رسانه ها مطرح کنیم که به ما خرافه پرست بگویند.
این مدرس حوزه علمیه ادامه داد: من با یادگار امام جلسات علمی دارم. واقعا جامعیت حضرت امام را ذهنیت و ظرفیت یادگار امام کاملا متجلی می بینم؛ این نعمت الهی است و باید قدر این نعمت را بدانیم. ایشان هم تأکید کردند که اجتهاد مطابق زمان و مکان این را اقتضا می کند که ما با حفظ سنت، مقتضیات زمان و مکان جدید را ببینیم، علوم انسانی و فلسفه های جدید را مطالعه کنیم و بتوانیم یک ترکیب کاربردی برای اداره جامعه امروز مسلمین ارائه کنیم.
روی همین کلمه «حوزه علمیه» دقت کنیم
وی تأکید کرد: روی همین کلمه «حوزه علمیه» دقت کنیم. اولا باید تمام اهتمام حوزه های ما روی علم باشد. یکی دو سال پیش در یک مجلس روضه کنار آیت الله العظمی سبحانی نشسته بودم و ایشان فرمودند وضع نشر و نویسندگی در حوزه خیلی پایین آمده و کتاب هایی که از نظر علمی خیلی پایین است از حوزه منتشر می شود. یعنی ایشان به عنوان شاگرد حضرت امام، یک نویسنده بزرگ، فقیه، مجتهد و مرجع گلایه می کنند که در درس و بحث ها به این نکته توجه کنید که سطح قلم ها در حوزه خیلی پایین آمده است.
غرویان ادامه داد: الآن ارزیابی شخصیت ها خیلی روی علمیّت نیست و ملاک های دیگری آمده است. اگر می گوییم فلان شخصیت «مکتب» دارد، مکتب را مجاهدان و شهدای ما از علما فرا می گیرند؛ نباید قاعده برعکس شود و ارزش عالمان را بسنجیم با شخصیت های بسیار برجسته مجاهدی که آنها دنباله رو علما بوده اند. اساس مکتب جهان بینی، تفکر و فلسفه است. این را باید حوزه های علمیه مشخص کنند و باید در دست علما، فقها، حکما و بزرگان باشد و دیگران برای ما مکتب سازی نکنند. البته خود آنها هم چنین ادعایی نداشته اند.
وی تأکید کرد: نظام های فکری متعددی در دنیا هستند و هرکدام برای خودشان جهان بینی و ایدئولوژی دارند و ما هم با نظام اسلامی خودمان را عرضه کرده ایم. در این میدان رقابت نمی شود که ما از نظام های رقیب هیچ اطلاعی نداشته باشیم و بخواهیم در دنیای امروز مدیریت کنیم و برای دنیای امروز نسخه ارائه بدهیم. حضرت امام می فرمایند حوزه های علمیه باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند. چنین فردی چگونه باید درس بخواند؟ این همان است که یادگار حضرت امام فرمودند مجتهد امروز باید علوم انسانی جدید را بخواند.
اباذری: جهت صدور کلام امام مورد بررسی و اهتمام قرار بگیرد
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین عبدالرحیم اباذری نیز در این نشست گفت: من هر موقع منشور روحانیت حضرت امام را مطالعه می کنم دو نکته بیشتر از سایر موضوعات به ذهنم تبادر می کند. همان طور که آقای غرویان هم اشاره داشتند، مقام علمی حضرت امام بر کسی پوشیده نیست و ایشان شخصیتی است که می توان گفت تالی تلو معصومین(ع) هستند. یعنی در تاریخ حوزه و روحانیت چنین شخصیتی ما سراغ نداریم.
این مدرس حوزه علمیه افزود: وقتی با چنین شخصیتی روبرو هستیم، همان چهارچوب هایی که برای احادیث معصومین(ع) وضع کرده ایم برای حضرت امام هم لازم است. یعنی همان طوری که آنجا در خصوص شأن نزول این کلام بحث می کنیم و در مرحله دوم در مورد دلالت و جهت صدور آن بحث می کنیم، در مرود کلام حضرت امام هم همین مطلب باید اجرا شود و مورد بررسی و اهتمام قرار بگیرد.
وی یادآور شد: وقتی منشور روحانیت را دنبال می کنیم، حضرت امام یک سری کلید واژه در آن به کار برده است. واقعا اگر آدم جهت صدور و مخاطبین این کلام را متوجه نشود و تاریخ انقلاب را مطالعه نداشته باشد، تفهیم این مطالب خیلی مشکل است. یعنی درک و لمس این کلید واژه ها خیلی مشکل خواهد شد. یعنی بنده که کم و بیش در مورد تاریخ انقلاب کار کرده ام اگر توجه به مخاطبین حضرت امام نداشته باشم، مشکلی پیش خواهد آمد.
جهت صدور کلام امام را در نظر نمی گیرند و مخاطب را جا به جا می کنند
اباذری تأکید کرد: نه تنها منشور روحانیت بلکه 21 جلد فرمایشات ایشان و احکامی که صادر کرده اند، اگر جهت صدور آنها مورد تأمل قرار نگیرد، مشکل خواهیم داشت. به همین جهت تنها بعد از 30 سال از فرمایشات ایشان می بینیم که بعضی فرمایشات ایشان مورد سوء استفاده افراد فرصت طلب قرار می گیرد. یعنی جهت صدور را در نظر نمی گیرند و مخاطبین را جا به جا می کنند. این واقعا خطر بزرگی است که آینده انقلاب را تهدید می کند و باید مورد و تأمل قرار بگیرد.
وی تصریح کرد: مثلا حضرت امام در منشور روحانیت «مقدسین روحانی نما که اسلام از آنها ضربه خورد» آورده است؛ یا «ولایتی های دیروز که حسرت دوران ولایت شاه را می خوردند» و یا «مقدس نماهای متحجر که نظام را به حلال کردن حرام و حرام کردن حلال متهم می کنند». اینها چه کسانی هستند؟ باید با مطالعه تاریخ مخاطبین اینها را پیدا کنیم. اگر این جهت صدور مورد توجه قرار نگیرد نسل حاضر و آینده سردرگم خواهند بود.
فرصت طلبان انقلاب را به انحراف می کشانند
این مدرس حوزه علمیه ادامه داد: «اسلام ناب محمدی(ص)» و «اسلام آمریکایی» که حضرت امام هم در منشور روحانیت و هم جاهای دیگر استفاده کرده اند، چه کسانی بودند؟ مصداق اسلام آمریکایی چه کسانی و چه گروه هایی بودند و مصداق اسلام ناب محمدی(ص) چه کسانی بودند؟ اینها باید روشن شود که مورد سوء استفاده افراد فرصت طلبی قرار نگیرد که هیچ نقشی در انقلاب نداشته اند و فرصت طلبانه امورات کشور را صاحب می شوند و جاها و مخاطبین را عوض می کنند و انقلاب را به انحراف می کشانند.
سیره سیاسی حضرت امام که در منشور روحانیت مثل آفتاب می درخشد
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: وقتی ما سیره سیاسی حضرت امام را مرور می کنیم و مورد دقت قرار می دهیم نکته های خوبی به دست ما می آید. از جمله آنها اینکه می بینیم ایشان در مواجهه با مخالفان همیشه تفکر محور بودند و شخصی محور نبودند. یعنی تفکرات مخالفین را مورد نقد قرار می دادند و با شخص کاری نداشتند و بلکه حتی مورد احترام قرار می دادند. تفکیک این دو موضوع خیلی مهم است که حضرت امام دقیقا آن را رعایت می کردند. نمونه های این در منشور روحانیت هم به وضوح دیده می شود. مثلا مرحوم آیت الله شریعتمداری معتقد بودند که شاه بماند و ما از طریق انتخابات آزاد جلو برویم. حضرت امام این را قبول نداشتند ولی به شخص ایشان احترام قائل بودند. حتی به برادرشان آیت الله پسندیده نامه می نویسند که کسانی که به بیت شما می آیند و علیه فلانی صحبت می کنند را راه ندهید. این سیره سیاسی حضرت امام است که در منشور روحانیت هم مثل آفتاب می درخشد.
در 40 سال گذشته برخی از تندروها خلاف سیره سیاسی حضرت امام عمل کردند
اباذری افزود: متأسفانه این سیره سیاسی حضرت امام مراعات نشد. در همین 40 سال گذشته شخصیت های بزرگواری از روحانیت و حوزه را از دست دادیم چون به این سیره عمل نشد. برخی از تندروها و افراطیون بر خلاف این سیره سیاسی حضرت امام عمل کردند و ما خیلی از شخصیت ها را از دست دادیم و خیال می کنیم که مسأله انقلابمان را حل کرده ایم. در صورت که حل نشد و واقعا عقده ای شد و الآن هم آتش زیر خاکستر است. این کارهای انحرافی به اصل نظام و حضرت امام هیچ ربطی ندارد.
به سیره حضرت امام برگردیم
وی تأکید کرد: باید به همین سیره حضرت امام برگردیم که اگر با کسی مخالف هستیم تفکرات او را نقد کنیم نه اینکه خود او را از صحنه خارج کنیم. نمونه های زیادی در زمان خود حضرت امام و بعد از ایشان اتفاق افتاد که مایه تأسف است.
