فساد علمی چیست؟

به گزارش جماران؛ رسول جعفریان در یادداشتی با عنوان «از فساد سیاسی تا فساد علمی» در کانال تلگرامی خود نوشت:

در مستی ما چو بوی هشیاری نیست

غافل منشین که وقت بیکاری نیست‌

بیدار شو از خواب که داری در پیش

خوابى که درو امید بیداری نیست

سالهاست با دو مفهوم سروکار داریم و مکرر از آن سخن می گوییم. یکی «توسعه» است که همه می دانیم این اصطلاح ریشه در بیرون دارد و حالا دو سه دهه است که میان ما رواج یافته است. این را برای آن نمی گویم که آن را بی اعتبار کنم که اساسا این نحوه سنجیدن درست نیست، بلکه آن را عرض می کنم تا به عکس، بدانیم خیلی از امور است که ما در علوم پیشین خود نداشتم، اما وقتی آمد صد جور ادعایش کردیم. توسعه، را به اقتصادی و سیاسی تقسیم کردند و بحث بر سر این بود و هست که کدام یک لازم تر است. دعوای حیدری و نعمتی بر سر این اصطلاح نیز آغاز شد و ادامه یافت.  

و اما حالا چند سال است که مفهوم تازه ای با عنوان «فساد» آمده است. اغلب تصور می کنند، این فساد همان فساد سابق است که مثلا اذا فسد العالم فسد العالم؛ بنده این طور فکر نمی کنم. این فساد هم از نظامات سیاسی جدید دنیاست. ما برای این که کارمان را در درک مفاهیم ساده کنیم،‌ اینها را به داشت های قبلی بر می گردانیم. مثلا یکی از مهم ترین مصادیق فساد، رانت است. ممکن است بگوییم قدیم هم نوعی رانت بوده، اما بگذارید عرض کنم، دَور این تطبیق ها گذشته و ما از این خلط ها نتیجه ای جز سردرگمی نگرفتیم. بهتر است اجازه دهیم وقتی مثلا از شفافیت مالی سخن می گوییم، وقتی از انحصار در تولید سخن می گوییم، و همین طور وقتی از فساد مالی می گوییم،‌ تأکید کنیم که اینها ربطی به آن فساد قدیم ندارد. اینها در نظامات اقتصادی امروز دنیا معنا می دهد. بسیاری از قواعد حقوقی هم همین سرنوشت را دارد و ما لاجرم به آنها تن می دهیم و بر حقوق سابق تبصره می زنیم. 

امروز در خبرها از فساد سیاسی هم سخن به میان آمد و این که آن هم باید ریشه کن شود. عزیزانی که با نگرانی های مختصر بنده آشنا هستند،‌ می دانند که بیش از همه به توسعه علمی علاقه مند هستم. بقیه هم برای کسانی مهم است،‌ و باشد،‌ من انکار نمی کنم،  اما من فکر می کنم این یکی از کلیدهای اصلی نجات ماست، اگر نجاتی در کار باشد.  اینجا باید حواسمان جمع باشد که چه اندازه به اسم علم، شبه علم به خورد ما می دهند. به اسم سنت گرایی و بومی گرایی، ‌اندیشه های پوسیده قدیمی را بزک کرده و راهی کتابهای درسی و متن های دانشگاهی و رشته های جعلی می کنند. عده ای ساده نگر،‌ با همان معلومات سابق،‌ می خواهند پنبه همه علوم نوین را که قرنهاست بشر برای آن زحمت کشیده، بر باد فنا دهند.  فهم علمی، هر روز در برابر گردش روزانه خرافات بی اعتبارتر می شود. انواع تبلیغ ها علیه علم می شود، و نتیجه آن که ما از توسعه علمی بی بهره مانده ایم و دقیقا در فساد علمی که شاید بشود نامش را توهمات و خیالات شبه علم نامید، گرفتاریم. فساد علمی همین است که همه مفاهیم را تحریف شده بفهمیم. فساد علمی این است که سعی کنیم دین و مظاهر و شعائر آن مانند عاشورا را هر روز با اصطلاحات برگرفته از اندیشه های بیرونی تفسیر کنیم. فساد علمی این است که علوم انسانی جعل کنیم و به نام علم به مردم عرضه کنیم. تاریخ بسازیم و به اسم تاریخ واقعی، تحویل مردم بدهیم. فساد علمی این است که افرادی با این ویژگی ها هر روز فرصت ظهور در رسانه های عمومی را بیابند و درک علمی مردم را نابود کنند. حیات علمی،‌ به سخت گیری بیشتر علمی و دقت و صبوری در فهم و پرهیز از ساده نگری در علم است. حیات علم،‌ به حفظ نیروهای مستعد در میان دانش آموزان است که گاه یکی از آنها، ممکن است با کارهای علمی خود عالمی را تغییر دهد. حیات علم،‌ به جلوگیری از نگارش دهها هزار پایان نامه بی خاصیت در رشته های من درآوردی است که انبانی از جهل را برابر مردم می گذارد. تا وقتی ما عقلمان را اصلاح نکنیم،‌ تا وقتی به فساد علمی پایان ندهیم،‌ تا وقتی فاتحه شبه علم را نخوانیم، نمی توانیم به توسعه علمی برسیم،‌ توسعه ای که اساس استقلال ماست. اگر قرار بر خود کفایی است این دانش است که ما را خودکفا می کند. اگر بناست وابسته به بیگانگان نباشیم این توسعه علمی است که ما را به آن نقطه خواهد رساند. البته که توسعه علمی، راههای خاص خود را دارد و یکی همین است که بتوانیم از علم بشری یعنی از نتایج کارهای علمی سایر ملت ها نیز استفاده کنیم و این قدر خود را عقل کل نپنداریم.