خوف و ضرر در حد آسیب رسیدن به مال برای زیارت امام حسین(ع) ایرادی ندارد و قابل تحمل است؛ یا ضرر و زیان به آبرو و مزاحمت هایی که دولت های جائر برای زائرین امام حسین(ع) تحمیل می کنند قابل تحمل است. اما خطر جانی در هیچ جایی، برای هیچ عبادتی، در هیچ مناسکی، مجوز ندارد.
یک استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه سلامت نفس و جان بر زیارت امام حسین(ع) اولویت دارد، گفت: خوف و ضرر در حد آسیب رسیدن به مال برای زیارت امام حسین(ع) ایرادی ندارد و قابل تحمل است؛ یا ضرر و زیان به آبرو و مزاحمت هایی که دولت های جائر برای زائرین امام حسین(ع) تحمیل می کنند قابل تحمل است. اما خطر جانی در هیچ جایی، برای هیچ عبادتی، در هیچ مناسکی، مجوز ندارد.
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی در مراسم روز اول ماه مبارک رمضان هیأت شفقنا که به صورت مجازی برگزار شد، با موضوع «خطرپذیری و خطرگریزی در انجام مناسک دینی» گفت: ما امسال در شرایط ویژه و خاصی ماه محرم را آغاز می کنیم. شاید در طول تاریخ کمتر اتفاق افتاده باشد که ماه محرم در چنین شرایطی آغاز شود. شیوع بیماری در شکل گیری مجالس و محافل عزاداری تأثیر می گذارد و ما با تجربه جدیدی در این زمینه مواجهیم. این تجربه سؤالات مختلفی را در جامعه ما ایجاد کرده و این سؤالات و دیدگاه های مختلف در هفته های اخیر در رسانه ها انعکاس پیدا کرده است.
این استاد حوزه علمیه قم افزود: یک اصل فقهی وجود دارد که انسان در انجام مراسمات دینی و تکالیف شرعی باید صیانت از نفس و حفاظت از سلامتی خود داشته باشد. حتی اگر انسان در معرض آسیب جسمی قرار دارد تکلیف دینی او به این مناسب تغییر و تخفیف پیدا می کند. مثلا اگر قیام و قعود نماز برای شخص سخت است و یا زیان و ضرری را متوجه او می کند، قهرا تکلیف او از نماز ایستاده به نشسته و از نشسته به خوابیده تغییر پیدا می کند. اگر تکلیف روزه برای فردی موجب بیماری شود و یا نگرانی از بیماری وجود داشته باشد تکلیف از او برداشته می شود.
وی یادآور شد: به نظر بعضی از افراد بین عزاداری امام حسین(ع) و تکالیف دیگر یک تفاوت وجود دارد. همه وظایف و تکالیف شرعی در اثر خوف از ضرر، مرض و بیماری ساقط می شود و یگانه تکلیفی که در هیچ شرایطی ساقط نمی شود و تحمل هر ضرر و خطر برای آن شایسته هست و در هر شرایطی با پرداخت هر هزینه ای باید آن را حفظ کرد و با شکوه به جا آورد، مناسک مربوط به امام حسین(ع) اعم از عزاداری، زیارت و امثال آنها است.
سروش محلاتی با با اشاره به روایاتی از امام باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) در خصوص اهمیت زیارت امام حسین(ع)، اظهار داشت: امام باقر(ع) نفرموده اند هرکس در حال خوف به زیارت امام حسین(ع) برود ثواب و بهره ای نمی برد، بلکه تشویق کرده و فرمودند «او در دنیا وقتی که احساس ترس و خطر می کرد به زیارت نائل شد و در قیامت وقتی همه ترس دارند خداوند او را مشمول امن خود قرار می دهد. ملائکه الهی از او استقبال می کنند و به او می گویند نترس». امام صادق(ع) نیز فرمود «زیارت امام حسین(ع) را ترک نکن. مگر نمی دانی کسی که برای ما ترس و وحشت را تحمل کند خداوند او را در سایه امنیت خود قرار می دهد؟» یعنی تشویق می کنند که زیارت امام حسین(ع) را به خاطر ترس و وحشت ترک نکنید.
وی ادامه داد: این روایات نشان می دهد که اساسا علاقه به اباعبدالله الحسین(ع)، سوگواری برای حسین بن علی(ع) و آنچه که مربوط به حضرت هست، نباید در شرایط ترس و ناامنی هم ترک شود. فشارها نباید شیعه را وادار به عقب نشینی کند. آنها باید بمانند و بایستند و پای این بیرق مقاومت و این بیرق و علم را در تاریخ حفظ کنند. انسان در شرایط خوف و ترس از همه تکالیف مثل نماز، روزه و حق معذور می شود؛ اما یک استثتاء وجود دارد و آن قضیه کربلا و امام حسین(ع) است. اگر بنا بود شیعه در اثر ترس و وحشت و فشار در این موضوع عقب نشینی کند، اساسا از مکتب اباعبدالله الحسین(ع) چیزی باقی نمی ماند و ظالمان و ستمگران در طول تاریخ آن را محو می کردند.
این استاد حوزه علمیه قم در خصوص رابطه موضوع زیارت امام حسین(ع) که فرموده اند با ترس هم بروید با قاعده کلی که ضرر و خطر هر حکم شرعی را بر می دارد، گفت: قرآن کریم فرموده خود را به هلاکت نیفکنید. این آیه قاعده ای در سراسر فقه برای همه احکام قرار گرفته است. واقعا سخت و صقیل است که ما بگوییم این اصل همه احکام دینی را فرا می گیرد ولی قصه امام حسین(ع) متفاوت است. چرا در صورت خطر می توان حج را تعطیل کرد اما زیارت امام حسین(ع) را نمی شود تعطیل کرد؟
وی تصریح کرد: پاسخ اول را مرحوم علامه مجلسی می دهد. علامه مجلسی بعد از آوردن این روایات در بحار می گوید درست است که ائمه(ع) فرموده اند در شرایط خوف هم زیارت امام حسین(ع) را ترک نکنید، اما منظور ائمه(ع) ترس جانی نیست. خوف و ضرر در حد آسیب رسیدن به مال برای زیارت امام حسین(ع) ایرادی ندارد و قابل تحمل است؛ یا ضرر و زیان به آبرو و مزاحمت هایی که دولت های جائر برای زائرین امام حسین(ع) تحمیل می کنند قابل تحمل است. اما خطر جانی در هیچ جایی، برای هیچ عبادتی، در هیچ مناسکی، مجوز ندارد.
سروش محلاتی افزود: مرحوم علامه مجلسی نمی تواند بپذیرد که شخصی با وجود خطر جانی به زیارت امام حسین برود؛ با اینکه در روایت هم بوده که در صورت خوف هم بروید، می گوید این خوف خوفی نیست که شخص سلامتی خود را از دست می دهد و احتمال مرگ برای او وجود دارد. ایشان این را نمی پذیرد. من تعجب می کنم از کسانی که استناد به برخی از روایات می کنند، چگونه تحلیل بزرگان ما را نادیده می گیرند؟ چه کسی بهتر از علامه مجلسی که عمر خود را برای روایات صرف کرده می تواند غرض اهل بیت(ع) را در این روایات بفهمد؟ مرحوم علامه می گوید منظور از خوف در اینجا این نیست که جان شخص به خطر بیفتد. خطر جانی، حتی برای زیارت امام حسین(ع)، پذیرفتنی نیست. سلامت نفس و جان بر زیارت امام حسین(ع) اولویت دارد.
وی تأکید کرد: قاعده ای که خدا در قرآن فرموده «جان خود را به خطر نیندازید»، استثناء بردار نیست. زیارت کربلا هم جزو موارد استثنا شده از آن قاعده نیست. هیچ کس، در هیچ شرایطی، حق ندارد برای امام حسین(ع) و به نام امام حسین(ع) و هر برنامه ای که منتسب به امام حسین(ع) است بگوید می خواهم جان خودم را بدهم و از خطر جانی استقبال می کنم. علامه می گوید خطر نفس خط قرمز است. از مال باید صرف نظر کرد و آبرو را هم باید داد اما اگر خطر جانی هست، ایشان می فرمایند خط قرمز را باید رعایت کرد. پس ما باید ابتدا فهم خودمان از روایات را بر اساس معیارهایی که از نظر عقل و قرآن کریم وجود دارد، تأمل کنیم و بشناسیم.
این استاد حوزه علمیه قم اظهار داشت: پاسخ دوم در این زمینه مطلبی است که مرحوم استاد شهید مطهری فرمودند. ایشان هم این مطلب را از مرحوم میرزا مهدی اصفهانی استفاده کرده اند. آن نکته این است که اگر در روایات ما بر زیارت امام حسین(ع) تأکید شده فلسفه خاصی دارد و به این معنی نیست که هرکسی و در هر شرایطی باید این زیارت و عزاداری را به همین شکل حفظ کند. تفاوت این است که یک زمانی می خواستند نام امام حسین(ع) را محو و زیارت امام حسین(ع) را نابود کنند. خود امام حسین(ع) را به شهادت رساندند و مرحله دوم این بود که شخصیت و هدف امام حسین(ع) هم نابود شود. لذا اجازه نمی دادند کسی به زیارت امام حسین(ع) برود یا برای حضرت عزاداری داشته باشد.
وی ادامه داد: در این زمینه قضایایی به خصوص در زمان متوکل عباسی و هارون الرشید اتفاق افتاده بود. اصلا در منطقه کربلا مأمورین و جاسوسانی قرار داده بودند که کسی به قبر امام حسین(ع) نزدیک نشود. چند مرتبه قبر امام حسین(ع) را خراب کردند و حتی شخم زدند تا این آثار را از بین ببرند. در این شرایطی که اصل ماجرای امام حسین(ع) را می خواهند نابود کنند، باید ایستاد، مقاومت، و از خطرات استقبال کرد تا مبادا اصل این نام و نهضت فراموش شود.
سروش محلاتی افزود: مرحوم آقای مطهری به تبع میرزا مهدی اصفهانی می فرمایند این روایات به هر شرایطی مطلق نیست. آنها از خطرات استقبال کردند، ایستادند و توانستند با فداکاری خودشان زیارت و نام امام حسین(ع) را حفظ کنند. این مربوط به هر شرایطی نیست. در شرایط عادی که خطر محو نام امام حسین(ع) وجود ندارد، آیا باز هم این عمل از همان اهمیت، ارزش و اهتمام برخوردار است؟! با تغییر شرایط کاملا موضوع تغییر پیدا می کند.
وی گفت: در شرایط موجود از یک سو باید توجه داشت که ما می خواهیم عزاداری امام حسین(ع) بماند و از سوی دیگر عقلا و شرعا موظف هستیم به گونه ای عزاداری را برگزار کنیم تا خطراتی که در اثر بیماری و اجتماع افراد هست به حداقل کاهش پیدا کند و مجالس امام حسین(ع) زمینه برای ظهور و بروز این خطر نباشد. این یک سخن منطقی است. فقهای ما که عمر خودشان را در تحلیل این روایات و امثال اینها صرف کرده اند، گزاف سخن نمی گویند. وقتی مراجع این مسأله را مطرح می کنند که هرگونه عزاداری که موجب سرایت بیماری و خطر باشد باید ترک شود، سخنی کاملا سنجیده است.
این استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: عزاداری اشکال مختلفی دارد که در بیانیه آیت الله سیستانی هم آمده بود. می شود عزاداری را داشت ولی به شکلی که عوارض و تهدید برای سلامت هم وجود نداشته باشد. به شکل محدود در خانه و با استفاده از فضای مجازی می شود این کار را کرد. تعطیلی اتفاق نمی افتد. حتی در امر حج که نمی شود از فضای مجازی استفاده کرد و عملی است که شخص حاجی باید انجام دهد و حضور فیزیکی هم لازم است، امسال به جای میلیون ها نفر، چند هزار نفر حضور پیدا کردند. بر اساس همین مبنا توانستند حج را تعطیل کنند و هیچ اشکالی هم نداشت. در حالی که امیرالمؤمنین(ع) فرموده اگر خانه خدا را تنها بگذارید عذاب الهی می رسد.
وی ادامه داد: آیه قرآن اهمیت مسأله را می گوید و روایات اهمیت مسأله را بازگو می کند که هرگز نباید حج تعطیل شود اما ملاحظه کردید که امسال ما در شرایط خاص بودیم و در این شرایط فقهای ما هم پذیرفتند و برای حفظ سلامت حجاج ناچار شدند برنامه حج تقلیل پیدا کرد تا حدی که شبه تعطیل و به شکل نمادین با حضور چند نفر برگزار شود.
سروش محلاتی تأکید کرد: شگفت آور است که افرادی خود را متدین، مسلمان و شیعه بدانند اما در این موضوعات بدون تأمل اظهار نظر کنند و نظراتی که بر خلاف نظرات اهل بیت(ع) و موازین قرآنی هست، ابراز کنند. نمونه های آن را در هفته های اخیر کم و بیش از طریق رسانه ها در جریان قرار گرفتید. شگفت آور هست وقتی که همین مسأله ضرر و خطر جانی در مسأله حج مطرح می شود، برای این آقایان تعطیل شدنش هیچ مشکلی ندارد و جزع و فزع هم نمی کنند؛ می پذیرند. اما وقتی که می گویند مراسم امام حسین(ع) به شکل محدودی برگزار شود جزع و فزع اینها بلند می شود.
وی ادامه داد: اگر دین است و غصه دینداری وجود دارد، وقتی هم که موسم حج در اطراف کعبه افراد اندکی حضور دارند باید غصه بخوریم، ناراحت شویم، داد بزنیم و بگوییم با استقبال از خطر نباید اجازه داد مسجدالحرام خلوت شود. چرا این آقایان آنجا ساکت هستند و اینجا ادعا و اظهار دینداری می کنند؟ چه تفاوتی وجود دارد؟ همه اینها بخش های مختلف یک آیین و شریعت هست و از یک منطق پیروی می کند.
این استاد حوزه علمیه قم در پایان گفت: «خوف»ی که در روایات آمده خوف سیاسی است؛ نه اینکه یک بیماری همه گیر که جامعه بشری را تهدید می کند و روزی هزاران نفر در شهرهای مختلف تلف می شوند. ما چطور می توانیم برای چنین مسأله ای از نظر روایات توجیه داشته باشیم و بگوییم روایت گفته در هیچ شرایطی نباید ترک کرد؟! کدام روایت؟ در چه شرایطی؟ با چه خوفی؟ چنین مسأله ای وجود دارد. یکی از افتخارات ما پیروان مکتب اهل بیت(ع) همین است که ما به دلیل اینکه اسلام را از زبان اهل بیت(ع) اخذ کرده ایم، بسیاری از توهمات، جهل ها و خرافاتی که در فرق مختلف، ولو به نام اسلام، وجود دارد اینجا وجود ندارد.
