شانزدهمین نشست دو سالانه مجمع عمومی انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها/ سخنان محمود صادقی، داود فیرحی، الهه کولایی و...

شانزدهمین نشست دو سالانه مجمع عمومی و دومین کنگره سراسری انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها صبح پنجشنبه 17 بهمن ماه در دانشگاه تهران برگزار شد.

به گزارش خبرنگار جماران، محمود صادقی در ابتدای این مراسم ضمن بیان خیر مقدم و تبریک دهه فجر به مهمانان و شخصیت های سیاسی شرکت کننده در دومین کنگره سراسری انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها، گفت: آرزو می کنیم در اولین سال گام دوم انقلاب بتوانیم با بهره گیری از کوله بار تجارب گذشته در جهت اهداف متعالی انقلاب اسلامی گام های مؤثرتری را برداریم.

دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها با تسلیت حوادث آبان ماه و دی ماه سال جاری، افزود: انقلاب اسلامی با هدف های متعالی در 22 بهمن 57 به پیروزی رسید و با فاصله کوتاهی صاحب قانون اساسی شد و در چهارچوب این قانون نهادسازی های این نظام صورت گرفت. این قانون بر مبنای مشارکت آحاد مردم و اراده عمومی در ساختن حاکمیت نوشته شده است.

قانون اساسی تحقق اهداف جمهوری اسلامی را منوط به مشارکت آحاد مردم کرده است

وی با اشاره به اینکه امروزه در ادبیات سیاسی بحث «حکمرانی خوب» مطرح شده است، یادآور شد: از طرح این ایده دو سه دهه می گذرد. طوری که در پیشینه این ایده گفته می شود، بعد از اینکه برنامه های تعدیل ساختاری تقریبا با شکست مواجه شد، مسأله حکمرانی خوب با شاخص ها و معیارهایی مطرح شد. ورژن های مختلفی از این شاخص ها منتشر شد. رگه های بسیاری از این شاخص ها را در قانون اساسی می توانیم دنبال کنیم. مثلا شاخص مشارکت جویی و اینکه حاکمیت به دنبال جلب مشارکت آحاد مردم باشد هم در مقدمه قانون اساسی مفصل آمده و تحقق اهداف جمهوری اسلامی را منوط به مشارکت آحاد مردم کرده است. اصل ششم قانون اساسی می گوید جمهوری اسلامی به اتکای آراء عمومی است.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: قانون ما هم برگرفته از قوانین دنیای مدرن و هم مبتنی بر آموزه های دینی و اسلامی بوده است. ما در سیره پیامبر(ص) و امام علی(ع) اصول مختلفی که امروز به عنوان شاخص های حکمرانی خوب مطرح است را می بینیم. اصل شفافیت، عدالت محوری و پاسخگویی به نوعی در سیره علوی هم مشاهده می شود.

وی اظهار داشت: این 40 سال با همه فراز و فرودهایی که کشور ما داشته مردم سالاری و حق مشارکت عمومی در سرنوشت خودشان را تمرین کرده ایم و با همه کاستی هایی که دارد ما 10 دوره مجلس شورای اسلامی و 12 دوره ریاست جمهوری را تجربه کردیم و شوراهای شهر و روستا بسیار تجربه گرانسنگی است و اتفاقا همین تجارب یکی از عوامل پایداری جمهوری اسلامی بوده است. به دلیل اینکه آحاد مردم در اقصی نقاط کشور به نحوی خودشان را در اداره امور کشور دخیل می بینند. امیدواریم در گام دوم اصول حکمرانی خوب مورد توجه بیشتری قرار بگیرد.

صادقی تأکید کرد: به نظر من همه گروه های سیاسی، احزاب و اندیشمندان و دانشگاه ها باید بیانیه گام دوم را مورد نقد و بررسی قرار دهند. سال گذشته که این بیانیه صادر شد، فراکسیون شفاف سازی و سالم سازی اقتصاد و انضباط مالی در نامه ای به مقام معظم رهبری خصوص یکی از فرازهای این بیانیه، یعنی آزادی و عدالت، اعلام آمادگی کردیم. در واقع فساد ملازمه با بی عدالتی دارد و خروجی اول مبارزه با فساد، عدالت و مبارزه با فقر است.

باید زمینه های مشارکت گسترده مردم در انتخابات فراهم شود

وی با اشاره به دغدغه مقام معظم رهبری در خصوص مبارزه با فساد، گفت: امیدواریم برای تحقق گام دوم انقلاب به زیرساخت هایی آن توجه شود؛ و الا با شعار، فضاسازی و بعضا حذف، به نظرم ما نمی توانیم به آن هدف ها برسیم. خود رهبر انقلاب هم در سخنرانی دیروز خود تشکیل مجلس قوی را منوط به مشارکت گسترده مردم دانستند. طبیعی است که باید زمینه های این مشارکت گسترده فراهم شود. درخواست از مردم برای شرکت در انتخابات کافی نیست؛ باید برای آنها حق شرکت در انتخابات را قائل باشیم.

دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها با تأکید بر اینکه نگاه تکلیفی چاره کار نیست، افزود: آیا مردم فقط تکلیف شرکت در انتخابات را دارند و یا حق دارند شرکت کنند یا نکنند؟ یعنی اگر «شمولیت» که یکی از معیارهای حکمرانی خوب است اتفاق بیفتد مشارکت هم به طور طبیعی رخ می دهد و چندان نیازی به تبلیغات گسترده ندارد. امیدوارم در همه بخش های آن هدف های متعالی به جای استفاده از روش های فوق العاده و غیر عادی از ساختارها و روش های طبیعی که در بسیاری از کشورها آزموده شده، استفاده شود.

در این جلسه پیام حجت الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی به این کنگره نیز توسط علی محمد حاضری قرائت شد.

وی در این پیام ضمن محکوم کردن «معامله قرن» گفت:  خوشبختانه به جز اشغالگران تروریست صهیونیست، افکار عمومی جهان و منطقه و حتی بسیاری از دولت ها آن را محکوم کرده اند. این طرح همچون همه طرح ها و اقدام های ظالمانه دیگر در این منطقه محکوم به شکست است و مطمئنیم که ملت مظلوم فلسطین در جهت احقاق حق خود بیش از پیش مصمم خواهد شد.

خاتمی یادآور شد: پیام انقلاب اسلامی به همه آزادگان و محرومان و مظلومان به خصوص مسلمانان دعوت به بیداری و مقابله با استکبار و استعمار و تلاش برای احقاق بزرگترین حق یعنی حاکمیت بر سرنوشت بوده است. و بر این باوریم که از این حیث انقلاب ما در جهان و منطقه مؤثر بوده است.

در ادامه این نشست نیز حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی در مطلبی با عنوان «اصلاح و مکانیزم های اصلاح» گفت: بعضی از اندیشمندان معتقدند که دولت همیشه در شرایط استثنائی است. یک تعریف هم می گوید شرایط استثنائی مانند شرایط بین المللی و داخلی خاص از جمله تحریم، فقدان اجماع، تهدید خارجی، بیکاری، تورم و یک سری ویژگی های روانی مثل اختلال در امید اجتماعی، پدیده هایی است که یک دولت یا جامعه را در شرایط استثناء قرار می دهد.

فیرحی: اصلاحات در ایران امروز یک ضرورت ناممکن است

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: معمولا متفکران ما چهار معنا برای لغت «اصلاح» در نظر می گیرند: رفع عیب یک سیستم، بهینه سازی سیستم، رفع اختلاف بین نهادها و نیروهای کارگزار و  اصلاح پیش گیرانه.

فیرحی سپس ادامه داد: پژوهشگران می گویند اصلاحات در ایران امروز یک ضرورت ناممکن است؛ یعنی از یک طرف چاره ای جز این ندارد که حتما به سمت اصلاحات برود و از طرف دیگر ویژگی هایی در جامعه پیدا شده که از لحاظ نهادی این امر را ناممکن کرده است.

وی ادامه داد: در چنین شرایطی باید یا راهی یافت و یا راهی ساخت؛ راهی غیر از این هم وجود ندارد. چون ما آلترناتیو دیگری در سیستم ها نداریم مگر اینکه آلترناتیوی از روی اجبار به صورت تاریخی پیدا شود. معمولا می گویند که یک اندیشه اصلاحی دو ویژگی «صبر» و «تدریج» را دارا است. در واقع معالجه کردن بیماری است که میل به معالجه ندارد و صبوری زیاد و تدریج می طلبد.

فیرحی در خصوص دلیل اهمیت اصلاح دولت اظهار داشت: دلیل اهمیت اصلاح دولت این است که جامعه ما از جمله جوامع دارای دولت بزرگ است. دولت های بزرگ دولت های به شدت فراگیر هستند؛ همه جا را گرفته اند. خیلی ها گفته اند ماهیت دولت مدرن این گونه است و بعضی ها هم گفته اند از عوارض دولت خاورمیانه ای است که چنین عوارضی در آن پیدا می شود. ولی به هر حال امروز دولت از قبل تولد تا زمان مرگ شهروندان را سیاستگذاری و کنترل می کند. به همین دلیل مقدمه هر اصلاحی در جامعه اصلاح دولت است.

وی تصریح کرد: جامعه ما احتیاج به استقلال ندارد. به طور شهودی یک اجماع در ضرورت اصلاح حکمرانی وجود دارد. در اصولگرایان، اصلاح طلبان و شهروندان خاکستری و ناظرانی که دارند این سیستم را می بینند، اجماع مرکبی در مورد ضرورت اصلاح وجود دارد. اما در مورد مکانیزم و فرآیند اصلاح اختلاف نظر هست. اینجا جای گفت و گو و تصمیم گیری است. معمولا دولت های سنتی و بخشی از جامعه ما معتقد هستند که اصلاح مترتب بر اصلاح کارگزاران است و باید آنها را اصلاح کرد؛ مدام باید در احزار صلاحیت ها سختگیری کرد تا به جای آدم فاسد آدم سالم باشد. این افراد معتقدند نهادها اهمیت چندانی ندارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: معمولا جریان های اصولگرا در ایران بیشتر روی قضیه تأکید می کنند و تمرکزی روی نهادها ندارند و معتقدند که نهادها را نباید نقد کرد و باید افراد را اصلاح کرد. در حوزه اندیشه سیاسی این نظریه ایرادی دارد و آن مبنای انسان شناسی خطای این تئوری است. اینها فکر می کنند وقتی که انسان ها خوب باشند، خوب عمل می کنند. در حالی که هیچ گاه در حوزه سیاست بین خوبی آدم ها و خروجی عمل خوب سیاسی ملازمه دقیقی وجود ندارد و اتفاقا بعضی مواقع ملازمه معکوس هم هست. یعنی باورها و ارزش های انسان عادل او را در تصمیم گیری رادیکال می کند.

وی افزود: دومین نگاه اصلاح نهادهای حکمرانی است. در جامعه ما گروهی این اصلاح را متوجه شده اند اما تعدادی به مشروعیت و ضرورت آن توجه نمی کنند. بعضی از حکومت ها از نظر نهادی خود سامان و خود اصلاح گر هستند. اما یک سری نظام ها دستی هستند و نهادها به گونه ای ساخته شده اند که احتیاج به یک نیروی محرکه بیرونی دارند و خود به خود نه تنها همدیگر را اصلاح نمی کنند بلکه میل به تعارض هم دارند. سیستم سیاسی ما از جنس دوم است. یعنی نمی تواند بحران های خودش را هشدار دهد؛ چه برسد به اینکه آنها را اصلاح کند. به این دلیل نظریه رهبری بسیاری اهمیت دارد.

فیرحی تصریح کرد: اگر رهبران اجتماعی، سیاسی و مذهبی متوجه خطاهای سیستم نشوند و برای اصلاح آمادگی نداشته باشند، این سیستم دچار اختلال های سنگینی خواهد شد. در واقع ما چاره ای نداریم که نظام سیاسی را تا جای ممکن توضیح بدهیم و در دانشگاه ها تدریس کنیم که این نظام مجبور است خودکار شود و در یک سری از قوانین اصلاح صورت بگیرد. در نظام های دستی معمولا قانون تابعی از نظر رهبران است و بیشتر تشریفاتی می شود؛ یعنی قوانین خیلی راه به جایی نمی برد. قانون هست ولی مواد قانونی سرانجام به مسیری حرکت می کند که قانون را صوری می کند. اما در نظام های خودگردان قانون خاصیت نهادی دارد و کارگزاران را در قالب های الزام آور نسبی مهار می کند و تا حد زیادی نتایج عمل منسجم تر است.

وی با بیان اینکه یکی از مسائل مهم کشور ما قانون اساسی است، گفت: این قانون اساسی به رغم تمام پارادوکس ها، تعارض ها و عدم انسجام هایی که دارد، یک ویژگی هم دارد که در اصل ششم تأکید می کند همه چیز باید بر اساس انتخابات باشد. اصل 26 از احزاب صحبت می کند. اصل 99 شورای نگهبان را ناظر بر انتخابات کرده است. به صورت منطقی پیشرفت هایی در قانون احزاب هست اما دو عیب خیلی اساسی دارد. یکی اینکه قانون احزاب گره ارگانیک به احزاب نخورده است. بنابر این، شورای نگهبان می تواند تفسیر کند که انتخابات نیازی به احزاب ندارد. به این ترتیب احزاب به جای اینکه به موتور انتخابات تبدیل شوند، به کسانی تبدیل می شوند که باید این انتخابات را هل دهند و پرشور کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: نظام هایی که بعد از یک انقلاب در خاورمیانه تأسیس می شوند، به خصوص آنهایی که تحت تأثیر اندیشه های اسلامی تأسیس می شوند، همیشه دو موضوع سلبی یعنی «استبداد» و «استعمار» را داشته اند و شعارهای آنها هم «استقلال» و «آزادی» است. ولی مشکلی به تدریج در این نظام ها پیدا می شود و آن اولویت استقلال و طبعا امنیت به مفهوم آزادی است و آزادی ئ دموکراسی تا زمانی که استقلال و امنیت تهدید می شود به تأخیر می افتد و چون به دلیل شرایط منطقه هیچ گاه استقلال کامل تضمین نمی شود و امنیت کامل تحقق پیدا نمی کند، هیچ گاه نوبت به مفهوم آزادی نمی رسد. بنابر این احزاب و جریان هایی که بر اصلاح تأکید می کنند به ستون پنجم تبدیل می شوند.

وی تأکید کرد: استبداد هیچ ربطی به شخصیت حاکمان ندارد و یک پدیده و حتی مانند یک بیماری است. در واقع هیچ فرقی نمی کند که کسی خانم یا آقا، پیر یا جوان و یا مؤمن و ماتریالیست باشد. در واقع استبداد از صفات عارضی آدم ها نیست و تهدید ذاتی جوامع است. یک بحث بسیار مهم در نظام های دستی اهمیت مسئولیت رهبران است. در سیستم هایی مثل ما به خصوص رهبری سیاسی و مذهبی بیشترین مسئولیت را دارد که استارت چنین اصلاحاتی را بزند. چون بدون حرکت آنها چنین اقدامی شدنی نیست و اگر هم باشد ضرر و آسیب های اجتماعی آن بیشتر است.

فیرحی در خصوص فساد نیز گفت: فساد صفت ذاتی هر سیستم سیاسی است. ولی هرچقدر فساد از رأس سیستم و ارزش های بنیادین دور و جاهای دیگر فعال شود به نفع است. به همین دلیل می گویند فساد «شرّ لازم» است. چون فساد را از ارزش های بنیادین و نهادهای مهم به سیستم های حزبی و کارگزاری منتقل می کنند. دعواهای پلوسی و ترامپ نشان می دهد که احزاب خالی از فساد نیستند و کسی هم انتظار ندارد که احزاب خالی از فساد باشند. مشکل در سیستم های دستی این است که فساد از کارگزاران میانی بالاتر می رود و خطر را بیشتر می کند.

در ادامه این نشست الهه کولایی نیز با اشاره به حوادث آبان ماه و دی ماه سال جاری گفت: این حوادث نمونه هایی از انزوای دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی در مدیریت کشور است. طبیعی است که ما انزوای دانشگاه ها را به معنی انزوای نخبگان، کارشناسان و کسانی که امکان دسترسی به تجربه های موفق از یک سو و ناکامی ها و شکست های جوامع دیگر را در رشته های مختلف داشتند و این توان و وظیفه را دارند که به کاهش آسیب ها، آلام و مصیبت هایی که بر مردم ما می رود کمک کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه کارکرد دانشگاه ها فقط دادن مدرک دکتری نیست، افزود: متأسفانه این شبهه برای بسیاری از مدیران دستگاه های اجرایی و کسانی که در مدریت کشور نقش دارند ایجاد شده که گویا با گذراندن دوره ها و به دست آوردن این مدرک به جمع نخبگان علمی پیوسته اند و البته در این زمینه می توان به گزینه هایی هم اشاره کرد.

وی تأکید کرد: در آستانه چهل و یکمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی درک نسبت جایگاه و موقعیت ایران با تحولات منطقه ای و بین المللی چگونه می تواند به ما کمک کند که از تلاش های همه جانبه، فداکاری ها و ایثارهای گوناگون پاسداری کنیم و به ایجاد شرایط مناسبی که امکان برآورده کردن آرمان ها و آرزوهایی که به این انقلاب شکل داد از همین مسیر برای ما فراهم شود و بتوانیم سهم خودمان را به عنوان دانشگاهیان در مسیر پاسداری از ارزش های انقلاب اسلامی و اجرایی، عملیاتی و زمینی کردن آرمان انقلاب اسلامی به درستی ایفا کنیم.

کولایی افزود: کسانی که با نیت خیر برای بهبود شرایط مردم و دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی تلاش می کنند، این نیت خیر باید در ظرف واقعیت ها قرار بگیرد و زمانی می تواند نتیجه بخش باشد که بر اساس یک درک واقعی از آنچه وجود دارد و گزینه های ما را محدود می کند، آرزوهای ما را به خواسته تبدیل و اجرایی کند. در واقع باید بتوانیم یک تصویر واقعی از جامعه، منطقه و جهان داشته باشیم تا بتوانیم در این مسیر وظیفه خودمان را به درستی انجام دهیم.

وی اظهار داشت: تاریخ ما تاریخ رفت و آمدها و نفوذهای مکرر بیرونی بوده است؛ به گونه ای که ما «چهارراه حوادث» نام گرفته ایم. در ادبیات جدید به موقعیت ویژه ژئوپولتیکی ایران اشاره می شود و اینکه تاریخ و جغرافیا به ما ظرفیت هایی داده اند که دارایی های بی نظیر ملت ایران است. مدیران در سطوح مختلف باید بتوانند شرایطی را فراهم کنند که ملت ایران بتوانند از این دارایی ها به درستی استفاده کنند. باز هم به دلیل انزوای دانشگاه ها و نخبگان علمی در عرصه سیاست ما شاهد هستیم که مردم ایران به درستی نتوانسته اند از این امکانات و فرصت ها بهره بگیرند و فقر و عقب ماندگی که امروز در نقاط مختلف کشور به درد و آلام مردم ایران دامن زده ناشی از این مسأله است که درک درست، واقعی و مبتنی بر آنچه که پیرامون ما هست متأسفانه وجود نداشته و ما همواره در برآورد غیر واقعی مثبت یا منفی بوده ایم؛ که هر دو آسیب زا است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: وقتی مسأله ای مثل انتقال آب دریای خزر مطرح می شود، واقعا کدام کار کارشناسی پشتوانه چنین رفتاری را فراهم کرده است؟ و منافع مردم ایران چطور در این بررسی ها و مطالعات علمی دیده شده است؟ کار کارشناسی، علمی و بررسی منطبق بر واقعیت ها در فرآیند تصمیم گیری در کشور ما در سطوح مختلف کجا است؟ کاری به زینت ها ندارم و بلکه تأثیرگذاری مدنظر من است.

وی تأکید کرد: واقعیت این است که زمانی که ما پیروزی انقلاب اسلامی را تجربه کردیم جهان دیگری وجود داشت. در همه کشورهای جهان همواره عامل بین المللی در فرآیندهای گذار و دموکراتیک شدن بسیار مهم بوده است. به ویژه در عصر جهانی شدن که امروز به سر می بریم. ولو اینکه جهانی شدن را دوست نداشته باشیم و آن را جهانی سازی بدانیم. واقعیت این است که جهان سال 1398 با جهان سال 1357 کاملا متفاوت است. یعنی بازیگران اثرگذار و تعیین کننده، فضای بازی، قواعد حاکم بر بازی متفاوت است. چقدر در تدوین راهبردها و طراحی سیاست ها به این تحولات توجه داریم؟

کولایی افزود: من فکر می کنم ما هم مثل روس ها یک ملت آرمان خواه هستیم و همیشه با آرزوهایمان زندگی کرده ایم. ما در قرن بیستم، چهار جنبش اجتماعی را تجربه می کنیم؛ با مشروطه شروع و با جنبش اصلاحات تمام می کنیم. همه اینها منطقه را تکان داد و همه متوجه شدند اتفاقی در ایران دارد می افتد برای اینکه مردم بر سرنوشتشان حاکم شوند. نخبگان این حرکت ها را مدیریت می کنند. بعد از مجلس ششم برآورد من این بود که مشکل ما نخبگان هستند که درک درستی از مشکلات جامعه و واقعیت های قابل دسترسی ندارند؛ برای همین متأسفانه جنبش های اجتماعی ما دائم در مسیر افول قرار می گیرد. با امید فراوان می آید و ناامید می نشینند؛ تا دفعه بعد که با هزینه های گزاف تر و خسارت های بیشتر، دوباره برای جبران می آیند. متأسفانه این ماجرا همواره تکرار شده است.

وی با بیان اینکه ما همیشه آرزوهایمان را جای واقعیت می نشانیم، تصریح کرد: وقتی شما بخش خصوصی قدرتمند ندارید حزب قوی هم ندارید. وقتی تنه سنگین دولت بر همه ابعاد اجتماعی سایه انداخته، حزب مستقل چطور می تواند فعالیت کند؟ ما همه اینها را می دانیم ولی ارتباط فکر خوب با واقعیت ها چیست؟ چقدر در احزاب در مورد این واقعیت ها صحبت می کنیم؟ چقدر از نظر کارشناسان در این جلسات استفاده می کنیم؟ چقدر خودمان را برای ایفای نقشی که بر عهده ما گذاشته شده آماده کرده ایم؟

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: این آرزوی ما است که مردم به جای رعیت، شهروند تلقی شوند؛ آیا زیربنای آن هم فراهم شده است؟ آیا آموزش لازم هم داده شده؟ آیا نهادهای لازم هم ایجاد شده است؟ من فکر می کنم اینها سؤالاتی است که باید به آنها جواب دهیم. ما فرصت های بعد از فروپاشی شوروی را به دلیل به کار نگرفتن دانشگاه ها، متخصصان، خبرگان، نخبگان علمی و آموزشی و نشنیدن صدای پژوهشگران و دانشگاهیان از دست دادیم. فقط استادی دعوت می شود که تعریف کند؛ نه استادی که بخواهد انتقاد کند و خلاف نظر تصمیم گیرندگان نظری ارائه دهد.

وی در پایان تأکید کرد: ما نمی توانیم جنس و سرشت حاکم بر روابط بین الملل را در جهان امروز نادیده بگیریم و دغدغه هایی که از درون باید شکل بگیرد را احزاب و جریان های سیاسی می توانند نقش داشته باشند. برای هیچ دولتی افتخار نیست که فرصت های خودش را به دیگران واگذار کند. سهم مردم ایران از بازی های انرژی در حوزه دریای خزر چه بوده است؟ حتی یک خط لوله در این سال ها برای انتقال نفت و گاز از ایران ساخته نشد.