پایگاه خبری جماران: آغاز سال تحصیلی حوزه های علمیه بهانه ای شد تا جماران به گفت و گو با چند تن از علما و فضلای حوزه علمیه قم بنشیند و نظر آنان را در خصوص اولویت های حوزه علمیه در زمانه کنونی و مسائل مرتبط با آن جویا شود.
در همین راستا، آیت الله سیدمحمد غروی یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه سراسر کشور معتقد است کلیت حوزه، افراطی‌گری را نمی پسندد و بزرگان نیز نمی پسندند. حتی گاهی اوقات وقتی اتفاقی در این خصوص و به دلیل اشتباه عده ای می افتد، این مساله مورد تایید حوزویان نیست و آنها در نخستین واکنش چنین رفتارهایی را زیر سوال می برند.
شورای عالی حوزه و مدیریت آن همواره ملاقات‌هایی با مراجع عظام و مقام معظم رهبری دارند
با توجه به آغاز سال تحصیلی حوزه، به نظر شما وضعیت امروز حوزه ها تا چه اندازه مورد رضایت علما و مراجع قرار دارد؟
حوزه امروز را اگر بخواهم از نظر ساختاری بررسی کنم. توسط شورای عالی حوزه که نقش سیاستگذاری و نظارت را عهده دار است و مدیریت حوزه که منصوب شورای عالی است با معاونت های مختلف در زیرمجموعه خودش اداره می شود. البته مکانیزم انتخابی شورای عالی این است که قبل از شکل گیری در کمیته ای از کمیته های جامعه مدرسین علمیه قم بررسی می شود و در آنجا تعدادی از اعضای جامعه هر چهارسال یکبار به شورای مرکزی جامعه مدرسین پیشنهاد می شوند.
بعد از اینکه آن افراد رای آوردند به حضرات مراجع عظام و مقام معظم رهبری پیشنهاد می شوند. در صورتی که مورد تایید واقع شدند حکمشان زده می شود و به عنوان اعضای شورای عالی منصوب می شوند. طبیعتا چه شورای عالی چه مدیریت آن همواره ملاقات هایی با مراجع عظام و مقام معظم رهبری دارند. بنابراین مراجع و رهبر معظم انقلاب نقطه نظرات خود را مطرح می کنند و این نظرات در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها مورد توجه قرار می گیرد.
وضعیت فعلی حوزه‌ها مورد تایید علما و مراجع عظام است
تا آنجا که من اطلاع دارم وضعیت فعلی حوزه‌ها مورد تایید علما و مراجع عظام است. البته جلساتی هم گاهی با اساتید و حوزه های مختلف برگزار می شود که در آنها نیز نقطه نظرات گرفته و به شورای منتقل می شود. یعنی در واقع نقطه نظرهای طلاب و فضلا که در شهرستان ها و مراکز استان ها حضور دارند به شورای عالی حوزه منتقل می شود.
برای نمونه خود من به 13 الی 14 استان سفر کردم و تلاش این بوده که طلبه ها در جاهای مختلف جمع شوند و حتی گاهی طلاب محترم دو یا سه حوزه در نقطه ای از یک استان جمع می شوند و نقطه نظرات آنها گرفته می شود و نقش تصمیم سازی را ایفا می کند. البته بی تردید تا آنجا که مقدور مدیریت است چنین برنامه هایی اجرا می شود.
حوزه های علمیه امروز برخلاف تبلیغ عده ای از استقلال خوبی برخوردار است
با توجه به توضیحاتی که ارائه کردید، به نظر شما انتظاراتی که حضرت امام از حوزه های علمیه داشتند، چه بود؟
انتظارات حضرت امام این بود که طلبه ها به خوبی درس بخوانند و تدریس به خوبی انجام گیرد و حضرات تبلیغ داشته باشند و بتوانند نقش خود را در آگاهی دادن نسبت به مسائل معارف اسلامی به خوبی ایفا کنند.
اینکه گفته می شود حوزه های علمیه باید استقلال داشته باشند تا چه اندازه با واقعیت های امروز هم خوانی دارد؟
حقیقت این است که حوزه های علمیه استقلال داشته و دارند و این گونه نیست که این استقلال مخدوش شده باشد. به این دلیل که تمام برنامه ریزها و کسانی که سیاستگذاری می کنند یا مجری هستند و این گونه نیست که چیزی از بیرون به آنها دیکته شود. بنابراین این گونه نیست که برنامه ها، سیاستگذاری ها یا راهبردها را از بیرون برای آنها مشخص کنند. من می توانم مدعی باشم که حوزه های علمیه امروز برخلاف آنچه عده ای تبلیغ می کنند، از استقلال خوبی برخوردار است.
تحجر اگر هم وجود داشته باشد ضریب نفوذی ندارد
حضرت امام بحث هایی در خصوص تحجرستیزی و مقابله با متحجرین داشتند، حوزه علمیه چه گام هایی در سال های اخیر برای مقابله با تحجر برداشته است؟
به نظر می رسد که امروز زمینه تحجری که امام نسبت به آن هشدار می دادند محدودتر شده باشد. چرا که نفس برنامه های مختلفی که در سطوح مختلف حوزه اجرا می شود، نشان می دهد که عاری از تحجر هستند. امام نیز در صحبت های خود درباره تحجر به مواردی اشاره کردند. بالاخره امروز همان نظام حوزوی امام که ایشان در آن پرورش پیدا کردند به نحوی فراگیرتر و فاخرتر اجرا می شود. تحجرگرایی و امثالهم در حوزه های علمیه امر شایعی نیست و حتی گرایش های این چنینی چون با واقعیت های بیرونی سازگاری ندارند اگر وجود هم داشته باشد دیگر ضریب نفوذی ندارد.
شاید در میان برخی روحانیونی که در گذشته بودند و امروز فوت کرده اند، چنین گرایش هایی حاکم بوده باشد وگرنه آنچه امروز در فرهنگ حوزه ها مسلط و حاکم است عاری از هرگونه تحجرگرایی است. ممکن است واژه تحجر به صورت کلی گفته شود و در زبان عده ای به کار رود اما چنین نیست که جریان حوزه به سمت تحجرگرایی پیش رفته باشد. باید دید اصلا تحجرگرایی یعنی چه؟ با اینکه ممکن است مصادیقی برای تحجرگرایی در میان حوزویان وجود داشته، ولی این گرایش چندان مسلط و قوی نیست.
هیچ ترسی از آفت تحجر در میان حوزویان وجود ندارد
قبل از انقلاب اسلامی نگاه باز و همه جانبه امام به مسائل تمایزهای ایشان با سایر علما را محسوس تر از همیشه می کرد، با توجه به این نگاه حضرت امام، آیا وضع حوزه های علمیه پس از انقلاب با قبل آن تفاوت های فاحشی کرده است؟
در گذشته، تلقی این بود که ما نمی‌توانیم بسیاری از کارها را انجام دهیم اما امام با ورود خود ثابت کرد که می توان کارهای زیادی انجام داد و این تلقی را عوض کرد. امام نیز مانند برخی دیگر از علما از شاگردان آشیخ عبدالکریم حائری بودند و اساتیدی در حوزه های عرفان و حکمت و فلسفه و... داشتند. نوع شخصیت امام و روشن بینی ایشان نقش بسیار مهمی در مسائلی داشت که علما آنها را مهم نمی دانستند. یا اینکه تلقی شان این بود که اگر بخواهد تحقق پیدا کند مشکلات بیشتری به وجود می آورد. اما امام در مقام عمل اثبات کرد که چنین چیزی نیست و دیگر علما و مراجع نیز از ایشان حمایت کردند.
امروز چنین نیست که در حوزه ها تحجرگرایی گرایش حاکمی باشد. بالاخره انظار و افکار مختلفی وجود دارد. الان رشته های تخصصی مختلف در حوزه ها برنامه ریزی شده و در حال اجراست. بنابراین هیچ ترسی از آفت تحجر در میان حوزویان وجود ندارد. با این وجود ممکن است رویکردی در میان برخی حوزیان وجود داشته باشد که چندان نو نباشد ولی بی تردید چنین رویکردهایی غالب و مسلط نیستند و از این رو احساس خطری درباره این مساله وجود ندارد.
امروز فضای حوزه، کسانی را که جریانات اخلاقی بر آنها حاکم نیست پس می زند
اما در موضوع رعایت اخلاق و احترام در حوزه ها، به نظر شما تا چه اندازه می توانیم اخلاق گرایی و احترام به بزرگان را در میان طلبه ها مشهود ببینیم؟
قبل از پاسخ به این سوال لازم است بدانیم که اخلاق معانی وسیع و گسترده ای دارد که یک گوشه آن مساله احترام و تکریم بزرگان است. معنی اخلاق در حوزه این است که فضیلت های اخلاقی در طلاب موج بزند. زیرا این فضیلت ها بیش از دیگران مورد انتظار از آنهاست. برای نمونه، نباید دنیاگرایی و ریاست طلبی بر فعالیت های یک طلبه حاکم باشد. درباره لزوم داشتن فضیلت های اخلاقی همانند گذشته اقداماتی در حوزه ها نظیر ارائه درس های اخلاقی صورت می گیرد.
امروز فضای حوزه، کسانی را که جریانات اخلاقی بر آنها حاکم نیست، پس می زند. یعنی حوزه کسی را که دنیاطلب، ریاست طلب یا به دنبال مقام و موقعیت اجتماعی باشد، نمی پسندد. در حالی که ما این رویکرد را در جاهای دیگر نمی بینیم و این موارد امری عادی تلقی می شوند. بله شاید کسی مسئولیتی را بر مبنای وظیفه شرعی بپذیرد که آن مقوله دیگری است اما جریان کلی حوزه، کسی را که دنبال مقام، جاه یا مال اندوزی است، پس می زند.
بنابر این است که اخلاق مداری بر حوزه ها حاکم باشد
در مورد قسمت دوم این سوال باید گفت که تکریم بزرگان امروز در حوزه وجود دارد و این گونه نیست که نباشد. کمااینکه سیره و خصوصیت حوزیان چنین بوده است که نسبت به اساتید خود احترام گذاشته و برای آنها جایگاه خاصی قائل باشند. امروز نیز چنین است. البته ممکن است برخی طلبه ها تند و تیز بوده و حریم برخی بزرگان را مراعات نکنند. ولی بازهم این مسأله ای نیست که غالب یا مورد پسند مجموعه حوزیان باشد.
ممکن است تند و تیزی هایی باشد که گاهی در شبکه های مجازی هم بازتاب پیدا می کند ولی امر غالبی نیست و بنابر این است که اخلاق مداری بر حوزه ها حاکم باشد.
کلیت حوزه، افراطی‌گری را نمی پسندد و بزرگان نیز نمی‌پسندند
پس با توجه به فرمایشات شما، حوزه های علمیه موضع گیری های تند سیاسی را نمی پذیرد؟
بله. کلیت حوزه، افراطی گری را نمی پسندد و بزرگان نیز نمی پسندند. حتی گاهی اوقات وقتی اتفاقی در این خصوص و به دلیل اشتباه عده ای می افتد، این مساله مورد تایید حوزویان نیست و آنها در نخستین واکنش چنین رفتارهایی را زیر سوال می برند. جریان کلی حوزه بر مبنای «اعتدال» است و تندروی ها از هر ناحیه ای که باشد مورد قبول حوزویان نیست. البته گاهی اوقات انگیزه برخی افراد که مواضع تند و تیزی می گیرند، فضاسازی برای ورود بیشتر به مسائل است اما جو کلی حوزه این چنین نیست.
این بدان معناست که جریان کلی حوزه خود را آلوده به رویکرد جناحی یا مواضعی نمی کند که حاشیه ساز شود؟
بله. در میان حوزویان این اصلا خوب نیست که بخواهد در حوزه ها رفتارها و برخوردهای جناحی صورت گیرد. این امر پسندیده ای تلقی نمی شود. البته این بدان معنا نیست که چنین مسأله ای نداریم. متاسفانه کسانی هم هستند که جناحی رفتار می کنند یا به تعبیری تندتر جناح زده شده اند و گاهی تندروی هایی نیز دارند اما همانطور که گفتم این موضوع غالبی نیست. لذا از نظر انظار عمومی حوزویان، تندروی ها پس زده می شود.
بر هم زدن سخنرانی‌ها مورد حمایت حوزویان نیست
طی ماه های اخیر یا سالیان گذشته اخباری وجود داشته که برخی افرادی که اقدام به سخنرانی در جمع طلاب کردند یا با برهم خوردن سخنرانی هایشان مواجه شدند یا با اقداماتی مشابه، به نظر شما در چه صورت می توان آستانه تحمل را در میان طلبه ها افزایش داد؟
ما نمی‌گوییم چنین اقداماتی نبوده و نیست یا نخواهد بود. ولی بدون شک چنین اقدامات تندی مقبول کلیت حوزه نبوده و حوزیان چنین رفتارهایی را نمی پسندند. وگرنه همانطور که شما اشاره کردید ممکن است تعدادی افراد با برهم زدن برخی سخنرانی ها نظم جلسات را مختل کرده باشند ولی این قبیل تحرکات به گونه ای نیست که مورد تشویق یا حمایت حوزویان باشد. بی تردید بزرگان حوزه نه تنها چنین مواردی را قبول نمی کنند بلکه صراحتا نهی می کنند.
وحدت حوزه و دانشگاه عملا در سطح مطلوب اتفاق نیفتاده است
اما در مورد وحدت حوزه و دانشگاه که بسیاری از علما و چهره های دانشگاهی تلاش کردند تا این اتفاق بیفتد، به نظر شما امروز حوزه و دانشگاه چه تعامل و ارتباطی باهم دارد؟
ببینید. این طور که طرفین راضی باشند که از ظرفیت طرف مقابل نهایت استفاده را کرده باشد و از نقاط مثبت یکدیگر استفاده شده باشد، عملا در سطح مطلوب خود اتفاق نیفتاده. ولی همواره این امر مورد توجه حوزویان و دانشگاهیان بوده است. بخشی از این مسأله مربوط به بازسازی علوم انسانی در دانشگاه هاست که پژوهشگاه ها و مراکز مختلفی با کمک خود دانشگاهیان در حال انجام دادن این کار هستند. همچنین جلسات و نشست های مشترکی میان دانشگاهیان و حوزویان تشکیل می شود. بنابراین توجه به این امر در سطوح نسبتا بالا بیشتر دیده می شود.
درس هایی هم که توسط فضلا و حوزویان در دانشگاه ها ارائه می شود، در سطح قابل قبولی هستند. از سوی دیگر کم نیستند کسانی که از دانشگاه ها فارغ التحصیل شده و به حوزه ورود پیدا کردند یا بالعکس حوزویانی هم هستند که علاقه دارند در کنار تحصیلات حوزوی، تحصیلات دانشگاهی داشته باشند. بنابراین تعامل های این چنینی وجود داشته و دارد. اما ظرفیت ها بیش از این است. زیرا حوزه ها از گذشته استقلال داشته و این استقلال را تاکنون حفظ کرده اند. از این رو، دارای یک نظام آموزشی برای خود و جنبه هایی هستند که می توانند تجارب را منتقل کنند.
شکافی میان حوزه و دانشگاه ایجاد نشده است
کمااینکه دانشگاه ها نیز نظام و شاکله ای دارند که دارای جنبه های مثبتی هستند. در نتیجه خصوصیات اخلاقی و منشی هر کدام می تواند به دیگری منتقل و یک سبک زندگی متناسب تر با آنچه امروز می بینیم ایجاد شود. وحدت میان حوزه و دانشگاه می تواند فکری، انگیزشی و وحدت عقیده ای باشد. البته الان نیز وحدت خوبی را شاهد هستیم و این گونه نیست که شکافی ایجاد شده باشد.
اگر بخواهید مشکلات حوزه های علمیه را به طور کلی بررسی کنید، در چه مواردی بیان می کنید؟
اصولا باید سعی شود تا از ظرفیت های اشخاصی که وارد حوزه ها می شوند نهایت استفاده صورت گیرد. و افراد به گونه ای ساخته شوند که بتوانند متناسب با شرایط روز نقش خود را ایفا کرده و قادر باشند از نظر فکری، اعتقادی و اخلاقی تاثیرگذار شوند. اگر چنین وضعیتی حاکم شود که خروجی های تاثیرگذارتری به وجود آید و معنویت و اخلاق و ارزش های معنوی به مردم منتقل و در راستای آگاه سازی آنها تلاش شود، به نظر می رسد که توفیق بیشتری نصیب حوزویان و غیرحوزویان خواهد شد.
