عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اینکه وظیفه دولت تعریف هزینه برای مردم نیست، گفت: تقریبا اثبات شده که سیاست های مهم دولت ها بدون اجماع به نتیجه نمی رسند. دولت هایی که اعتقاد دارند خودشان بلد هستند و یا اینکه یک جناح می تواند کار را پیش ببرد و مردم و گروه های اصلی را با خودشان همراه نمی کنند، سیاست هایشان شکست می خورد.
دومین نشست از سلسله نشست های تخصصی «توسعه ایران، چالش های گذشته، امیدهای آینده» عصر روز گذشته(یکشنبه 23 تیر ماه) با عنوان «دولت و توسعه» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار جماران، محمد فاضلی در این نشست با بیان اینکه ما در ایران باید اصلاح دولت و اصلاحات سیاستی انجام دهیم، گفت: من می فهمم که اگر بخواهید یارانه ها را شفاف کنید، با فساد مبارزه کنید، لایحه تعرض منافع را به تصویب برسانید و یا مثلا قانون رسیدگی به اموال مسئولین را اجرا کنید، در هر کدام از آنها عده ای منافع نامشروع دارند. عده ای هم منافع مشروع دارند که وقتی به اینها دست می زنید کم و زیاد می شود. بنابر این اگر می بینید یک وضعیت ناکارآمد به مدت چند دهه ادامه پیدا کرده شک نکنید که در آن منافعی وجود دارد و کسانی که از این وضعیت منافع دارند جلوی شما می ایستند.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اهمیت اقتصاد سیاسی اصلاحات، افزود: وقتی می گویم اصلاحات منظورم یک جریان سیاسی به نام اصلاح طلبی نیست. نظریه من عبارت از «اصلاحات سیاستی، به کمک موفقیت های کوچک، در دولت فروتن» است. دولت فروتن یعنی دولتی که می داند چه چیزی را نمی داند، چه چیزی را نمی تواند، و حاضر است برای تکمیل نادانسته ها و ناتوانی های خود و گام برداشتن، با جامعه مشارکت کند. یعنی در دیالوگ با جامعه مشارکت راهبردی تعریف کند.
معاون پژوهشی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری تأکید کرد: دولتی که می خواهد اصلاح گری سیاستی را در گام های کوچک و با فروتنی انجام دهد، یک اقتصاد سیاسی دارد. من مفهوم دولت و توسعه را از اینجا می فهمم. یعنی دولتی که می خواهد یکسری مولفه ها را اصلاح کند تا به توسعه کمک کند.
وی ادامه داد: ما مقدار زیادی تصمیم های نگرفته و مقدار زیادی هم آیندی بحران ها داریم. بحران آب، بحران بانکی، بحران پولی و بحران سیاست خارجی داریم. همه اینها بحران هایی است که با هم اتفاق افتاده اند. مقدار زیادی هم تصمیمات ناگرفته داریم. از جمله آنها تصمیم در خصوص مالیات ها، بیمه ها و نظام درمان است. اجرای هر کدام از این تصمیمات نیازمند اعمال هزینه بر گروه هایی است که منافع درازمدت و یا کوتاه مدت آنها به خطر می افتد. هر اصلاحی نیازمند این است که منافع اصلاح به صورت منصفانه میان همه ذی نفعان تقسیم شود.
فاضلی با بیان اینکه وظیفه دولت و اصلاح گران تعریف هزینه برای مردم نیست، تصرحی کرد: این طور نیست که اگر می خواهیم کاری را انجام دهیم دولت برای مردم ردیف کند که شما باید این کارها را انجام دهید. یعنی هزینه ها را بپردازید تا یک چیزی اصلاح شود. تقسیم منصفانه هزینه ها و منافع خودش بخشی از اصلاحات است. بنابر این اصلاحات نیازمند تعدیل های پر هزینه در کوتاه مدت و میان مدت برای رسیدن به منافع در درازمدت است. در دراز مدت هم منافع باید به صورت منصفانه تقسیم شود.
وی با تأکید بر اینکه باید زمان را در تحلیلمان لحاظ کنیم، افزود: بازنده ها در برابر هر اصلاحی مقاومت می کنند. یعنی بازنده ها اغلب قدرتمند هستند و روند اصلاحات را کند می کنند. مثلا وقتی به واسطه این مدل قیمت گذاری سوخت روزانه چند صد میلیارد تومان رانت قاچاق بنزین، رانت قاچاق سوخت و یا رانت توزیع ارز 4200 تومانی تولید می کنید، زمان اصلاح آن می بینید که از زبان توده ها و فقرا چه حرف ها که بر نمی خیزد و رسانه ها چه وامصیبتا سر نمی دهند. اینها همان کسانی هستند که منافع دارند.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی رانت جویی اقتصادی را یکی از دلایل مقاومت در برابر اصلاحات دانست و تصریح کرد: یعنی مثلا اگر بخواهید ارز را تک نرخی کنید کسانی که سال های سال از ارز چند نرخی سود برده اند با شما مخالفت می کنند؛ حتی اگر این را در قالب های عدال جویانه بگویند. البته همه کسانی که تحلیل می کنند رانت جو نیستند. این می تواند گفتمان غالب باشد و عده ای هم از روی دلسوزی این حرف ها را می زنند.
وی یکی دیگر از دلایل ممانعت از اصلاح را حفظ قدرت سیاسی دانست و گفت: یک عده رانت اقتصادی ندارند، ولی می خواهند قدرت سیاسی خود را حفظ کنند. عده ای هم به دلیل اینکه ریسک های موجود در اصلاحات را ناشناخته می دانند مخالفت می کنند. بخشی هم مقاومت های ایدئولوژیک است؛ یعنی به دلایل ذهنی و ناشی از آرمان ها و مسائل این چنینی مخالفت می کنند.
این جامعه شناس تصریح کرد: اگر ردّ پای خیلی از رانت ها را بگیرید، از ستادهای انتخاباتی بیرون می آید؛ یعنی اسپانسری آشکاری از طریق همین رانت ها به دست آمده است. به این ترتیب، وقتی شما رانت ها را حذف می کنید اسپانسرهای سیاسی را تحت تأثیر قرار می دهید و قدرت های سیاسی تغییر می کنند.
فاضلی یادآور شد: خیلی مواقع مقاومت ناشی از طراحی نهادی موجود دولت است. مثلا ما وزارت نیرو داریم که وظیفه آن پایدار سازی آب است. وزارت جهاد کشاورزی هم داریم که قرار است تولید را بالا ببرد و هیچ وظیفه ای در خصوص حفظ آب برای آن تعریف نشده است. تا حالا دیده اید وزیر جهاد کشاورزی را بابت ضربه خوردن آبخوان استیضاح کنند؟! ولی اگر سیب زمینی هزار تومان گران شود وزیر در مجلس است. به این ترتیب وظیفه وزارت جهاد کشاورزی دارای تعارض نهادی با وظیفه وزارت نیرو است. بنابر این وقتی شما می خواهید اصلاح الگوی آب انجام دهید بخشی از افراد به هر قیمتی در برابر آن مقاومت می کنند. بنابر این سیاست اقتضائی می شود و هر زمان به سراغ یکی از آنها می روند.
وی افزود: شما یک تحلیل نیاز دارید از اینکه چطور «نفع برندگان مشروع» را در برابر «نفع برندگان نامشروع» بسیج کنید. یعنی مثلا وقتی می خواهید با قاچاق بنزین مقابله کنید یک سری نفع برنده نامشروع و یک سری زیان دیده مشروع دارید. بیچاره ملت ایران از طریق آلودگی، پولی که هدر می رود، قاچاق، پولشویی و موارد دیگر دارند زیان این مورد را می دهند. شما نیاز دارید به اینکه چگونه نفع برندگان دراز مدت را علیه نفع برندگان کوتاه مدت بسیج کنید. این فرآیند، یک فرآینده اندیشه ورزی در سیاست گذاری است.
معاون پژوهشی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری ادامه داد: یکی از ظرفیت های دولت که به توسعه کمک می کند، ظرفیت «تولید اجماع» است. دولت با ظرفیت، دولتی است که وقتی می خواهد اصلاحی انجام دهد می داند که برنده و بازنده هر اصلاحی کیست، چه کسی مشروع و چه کسی غیر مشروع است، چه کسی را می توان یارگیری کرد و به علاوه اینکه زمانبندی را هم در نظر دارد. سیاستگذار بیش از همه از هزینه سیاسی می ترسد. تقریبا اثبات شده که سیاست های مهم دولت ها بدون اجماع به نتیجه نمی رسند. دولت هایی که اعتقاد دارند خودشان بلد هستند و یا اینکه یک جناح می تواند کار را پیش ببرد و مردم و گروه های اصلی را با خودشان همراه نمی کنند، سیاست هایشان شکست می خورد.
وی تأکید کرد: بخش مهمی از فساد و رانت در جاهایی اتفاق می افتد که فکرش را هم نمی کنید. مردم از چه زمانی فهمیدند که ارز ارزان تولید رانت می کند؟ وقتی فهمیدند عده ای یک میلیون دلار می گیرند که با آن گوشت وارد کنند و 100 هزار دلار آن را گوشت می آورند و 900 هزار دلار آن را در بازار می فروشند. قدمت ارز ترجیحی به اوایل دهه 50 بر می گردد. یعنی 50 سال است در این کشور ارز ترجیحی می دهند. یکی از اقتصاددانان محاسبه کرده بود که ما با این ارز ترجیحی چقدر کارخانه اضافه ساخته ایم. بنابر این کسی محاسبه تقاضا نمی کرده است. مقصود گرفتن ارز بوده است. پس آشکارسازی مبادی رانت جویی
فاضلی گفت: من جایی پیشنهاد دادم «ویکی فساد» درست کنید. ویکی فساد یعنی هر کسی در جامعه بتواند بنویسد در فضایی که هست چطور فساد رخ می دهد؛ حتی اگر آن فساد گرفتن هزار تومان رشوه باشد. یعنی برای مقابله با فساد باید تمام راهکارهای محلی وقوع فساد را شناسایی و طبقه بندی کنید تا بتوانید با آنها مقابله کنید.
وی با بیان اینکه ارتباط گیری بخشی از فرآیند اصلاحات است، افزود: وقتی می گویند ساز و کار ارتباطی دولتی قطع است، یعنی قادر نیست هیچ کس را قانع کند. قانع کردن بخشی از فرآیند اصلاحات سیاستی است. اما من در سیاستمداران ایران کسی را نمی شناسم که در این بخش قوی باشد. اوباما در کمپین بیمه به میان مردم رفت و یک نفر به او گفت که نمی خواهد کشورش سوسیالیستی باشد و اوباما هم با او بحث می کرد و تلویزیون این حرف ها را پوشش می داد. مدل حرف زدن و جملات آن فوق العاده است. یعنی از پایین ترین سطح تا بالاترین سطح سیاستمداران باید قادر به ارتباط گیری باشند. سیاستمداری که ارتباط گیری نمی کند یک چهارم کارش را انجام نمی دهد.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه بخشی از سیاست یارگیری است، تصریح کرد: سیاستمداران خوب شومن های خوبی هم هستند. سیاستمدارانی که قادر نیستند یارگیری کنند و دیگران را متقاعد کنند به درد سیاستمداری نمی خورند. مثلا اگر خواستید در قانون کار اصلاحی انجام دهید باید حمایت کارگران و خانه کارگر را جذب کنید. وظیفه سیاستگذار تولید اطلاعات و یا شفاف سازی اطلاعاتی است که مولد ترس هستند. جامعه ایران ترسیده است. سیاستگذار باید بتواند جلوی ترس جامعه را بگیرد. یعنی به قدری تولید اطلاعات کند که بتواند جامعه را آرامش دهد.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین مبانی دولت سنجش است. دولتی که نمی سنجد دولت نیست. وقتی می سنجیم که از هر سیاستی چه چیزی به دست می آید، عدم قطعیت پایین می آید. پس اگر سیاستگذار نظام سنجشش را درست طراحی کرده باشد می تواند به کسانی که می ترسند بگوید من اینها را سنجیده ام و نترس.
فاضلی افزود: اگر بازندگان بپذیرند که در فردای اصلاحات هزینه آنها جبران خواهد شد، بخت پذیرش اصلاح را بالا می برید. اگر جبران نکنید برای همیشه اعتماد را نابوده کرده اید و سال ها باید تلاش کنید تا این اعتماد را برگردانید. بنابر این یک اصلاح کوچک که می توانید هزینه آن را جبران و مقداری اعتماد درست کنید، خیلی بهتر از یک اصلاح بزرگ است. باید به قدری اصلاحات خود را کوچک کنید که بتوانید به اندازه کافی پشت آن نیرو جمع کنید و به اندازه کافی نتایج آن را قابل پیش بینی و به اندازه کافی بتوانید هزینه اصلاحات را برای بازندگان مشروع جبران کنید.
وی در پایان تأکید کرد: اصلاحات نیازمند ائتلافی از اصلاحگران است. اینجا است که افراد دارای سرمایه اجتماعی مهم می شوند. کسی که بتواند ائتلاف بسازد بخشی از بازی است. به دلیل همین تحلیل سیاستی و اجتماعی بودن است که به طور مثال وقتی می خواهید یارانه ها را اصلاح کنید لازم است که با دو نفر هنرپیشه ائتلاف کنید. آن وقت می توانید آرام آرام تغییراتی بدهید. بر این اساس من معتقدم که با این مدل تحلیل می توان «اصلاحگری سیاستی» ایجاد کرد.
