پاسخ 40 سال پیش امام به یک نگرانی زنان مسلمان: هنگام ازدواج، وکالت طلاق را شرط کنید/ دیدگاه اشرف بروجردی، سیاوشی و فاضل میبدی

پایگاه خبری جماران: 40 سال پیش در چنین روزی امام خمینی(س) یکی از مهمترین سخنرانی های خود درباره خانواده را ایراد کردند.

به گزارش جماران، با این حال برخی معتقدند بعد از گذشت 40 سال در این رابطه آموزش های لازم داده نشده است و در نتیجه آن بسیاری از زنان نسبت به حقوق خود در هنگام ازدواج آگاه نیستند.

امام سیزدهم اسفند 57 در مدرسه فیضیه و در جمع گروهی از زنان فرمودند: «زنهایی که می خواهند ازدواج کنند، از همان اول می توانند اختیاراتی برای خودشان قرار بدهند که نه مخالف شرع باشد و نـه مخالف حیثیت خودشان. می توانند از اول شرط کنند کـه اگر چنانچه مرد فساد اخلاق داشت، اگر بد زندگی کرد با زن، اگر بدخلقی کرد با زن، وکیل باشند در طلاق، اسلام برای آن ها حق قرار داده است. اسلام اگر محدودیتی برای مردان و زنان قائل شده است همه به صلاح خودتان بوده است. تمام قوانین اسلام چه آن هایی که توسعه می دهد، چه آن هایی که تحدید می کند، همه بر صلاح خود شماست، برای خود شماست. همان طوری که حق طلاق را با مرد قرار داده است، حق این را قرار داده است که شما در وقت ازدواج شرط کنید با او که اگر چه کردی ... من وکیل باشم در طلاق و اگر این شرط را کرد دیگر نمی‌تواند او را معزول کند. اگر این ... شرط در ضمن عقد واقع شد نمی تواند او را دیگر محدود کند، نمی‌تواند اخلاق بد انجام بدهد. و اگر مردی با زن خودش بدرفتاری کرد، در حکومت اسـلام او را منع می کنند، اگر قبول نکرد تعزیر می کنند، حد می زنند، و [باز] اگر قبول نکرد مجتهد طلاق می دهد». صحیفه امام خمینی، جلد 6 ، صفحه 302

فاضل میبدی: اسلام نظریات مرسوم را امضا کرده بود

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم به خبرنگار جماران می گوید: بر اساس فتاوای سنتی و فقه سنتی حق طلاق با مرد است. به این ترتیب از این موضوع سوء استفاده های زیادی می شد و زنان از بسیاری از حقوق خود محروم می ماندند. بر اساس آداب و رسومی که در صد اسلام وجود داشت حق طلاق با مردان بود. اسلام هم آن نظریات را امضا کرد. اما قرآن بسیار تاکید کرده که حق زنان از بین نرود، مهریه آنها را بپردازید و ... .

نیازمند بررسی تعدد زوجات و سن ازدواج هستیم

استاد دانشگاه مفید قم ادامه می دهد: اگر در این روزگار بخواهیم بر اساس فتاوای قدیم عمل کنیم سوءاستفاده های زیادی به وجود می آید. امام(س) معتقد بود در فتوا و استنباط احکام شرعی باید دو عنصر زمان و مکان را دخالت داد. لذا برای اینکه بتواند در این روزگار جلوی سوءاستفاده را بگیرد حق طلاق را برای زنان در نظر گرفت که آنها بتوانند شرایطی بگذارند که مرد به خاطر داشتن حق طلاق نتواند سوءاستفاده کند. این فتوا، بسیار مهم و حیاتی است و ما باید راجع به فتاوایی که درباره حقوق خانواده هست دو عنصر زمان و مکان را دخالت دهیم. امام(س) فقط درباره طلاق به این موضوع اشاره کرده اند. ما نیازمند بررسی تعدد زوجات و سن ازدواج هستیم که حق زنان از بین نرود.

مفهوم امروز حق با گذشته متفاوت است

فاضل میبدی می گوید: مفهوم امروزین «حق» با گذشته متفاوت است. در فتاوای قدیم گفته می شد دختر 9 ساله را می توان شوهر داد، اما عرف این روزگار چنین چیزی را برنمی تابد. دختر 9 ساله امروز رشد جسمی دارد، رشد جنسی و بلوغ فکری ندارد. پیداست که در اینجا سوءاستفاده می شود. بنابراین اگر فتوای امام درباره طلاق ذکر شده است باید در سایر مواردی هم که به حقوق خانواده مربوط است دو عنصر زمان و مکان را در نظر داشته باشیم.

فتوای امام می تواند ملاک عمل متدینین باشد

اشرف بروجردی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز به جماران می گوید: سخن امام هم سخن یک مرجع تقلید و هم سخن حاکم جامعه است. ایشان می خواستند این مساله را از دیدگاه فقهی برای جامعه تبیین کنند که زن ها به حقوق خود آشنا شوند، و قبل از هر نوع عقدی شروطی را ذکر کنند که می تواند بعد از عقد اجرا شود. به همین دلیل بعد از انقلاب در عقدنامه ها شروطی ذکر کرده است که بر اساس آن زن می تواند حق طلاق داشته باشد. علت این موضوع رعایت نشدن بسیاری از حقوق زنان در محاکم قضایی ما بوده است.

وی ادامه می دهد: همین فتوای حضرت امام(س) می تواند ملاک عمل کسانی باشد که می خواهند از حق طلاق استفاده کنند. اگر در حین عقد اختیاراتی برای زن در نظر گرفته شود بعد از اجرای عقد اگر مشکلی ایجاد شود زن این اختیار را دارد که بتواند از حق خود استفاده کند. برای اجرایی شدن اگر در حین عقد امضا شود و آن موقع مقررات مربوط به طلاق اجرایی شود، قاعدتا بعد از اجرای عقد اگر مشکلی پیش بیاید زن این اختیار را دارد که بتواند از حق خود استفاده کند. برای متدینین و کسانی که می خواهند مبانی دینی ملاک زندگی آنها باشد، فتوای امام(س) که بر مبنای شریعت و استنباط فقهی است می تواند به عنوان مرجع مورد استناد قرار بگیرد.

خیلی اوقات عقدنامه ها نخوانده امضا می شوند

بروجردی تاکید می کند: برای اجرای حق طلاق زن در جامعه باید طرفین نسبت به قانون آشنایی کامل داشته باشند. متاسفانه این موارد در عقدنامه ها ذکر شده است اما بسیاری از زن و شوهرها بدون داشتن اطلاع آنها را امضا می کنند و بعدا دچار مشکل می شوند.

او ادامه می دهد: ملاک عمل ما یکی آیات قرآن و دیگری دستورالعمل های روزانه ای است که معمولا بر اساس فتوای مراجع از آنها بهره برداری می شود. اگر فتوای امام(س) اجرایی نمی شد قاعدتا حق طلاق با مرد بود، اما وقتی این موضوع در عقدنامه ها ذکر شده می تواند ملاک عمل باشد. با این حال معتقدم نسبت به این موضوع آگاهی و آشنایی کاملی وجود ندارد. خیلی از اوقات افراد جامعه نمی دانند چه چیزی را امضا می کنند و پیش از امضای عقد، عقدنامه ها را نمی خوانند. در حالی که صحت عمل زمانی است که طرفین به آنچه امضا می کنند آگاه باشند. 

تاکید امام بر شروط ضمن عقد آغاز مهمی در دولت های بعد از انقلاب بود

طیبه سیاوشی، نماینده مجلس در گفت و گو با خبرنگار جماران می گوید: امام(س) معتقد بودند زنان باید در همه مقدرات دخالت  کنند. یکی از مقدرات نیز زندگی زنان است. ایشان می گویند زن هم می تواند از این حقوق برخوردار باشد. تاکید ایشان بر شروط ضمن عقد آغاز بسیار مهمی در دولتهای بعد از انقلاب بود. مبحثی که حضرت امام در سال 57 مطرح کردند مبحث بسیاری مهمی است اما متاسفانه در بحث فرهنگ سازی و آموزش توجه زیادی به آن نشده و در نتیجه افراد کمی که سواد حقوقی دارند می توانند از آن بهره مند شوند.

نماینده مردم تهران ادامه می دهد: شروط ضمن عقد در بخشنامه ای  توسط شورای عالی قضایی به دفاتر ازدواج اعلام شده است. یعنی به لحاظ اداری و حقوقی اقدامات انجام شده اما مشکل در جای دیگری است. اکثریت مردم از این موضوع بهره نمی برند. این در حالی است که چهار دهه از این سخنان امام(س) می گذرد و اگر ما در هر دهه یکی از قدم ها را برداشته بودیم به تحکیم خانواده از نظر فرهنگی، آموزشی، اخلاقی، قضایی و حقوقی خدمت شایانی کرده بودیم.

درباره مهارت های ضروری ازدواج به جوانان آموزش داده نمی شود

سیاوشی در ادامه با بیان اینکه ازدواج قراردادی است که با توافق طرفین حاصل می شود، یادآور شد: این طرفین قرارداد هستند که بر اساس آن چه حضرت امام به آن اشاره کرده اند برای زن حقوقی مثل حق طلاق، اذن خروج، حق حضانت، مسکن و اشتغال قائل می شوند؛ مهریه هم همینطور است. یعنی بر اساس توافق طرفین میزان مهریه مشخص می شود و به آنها چیزی از طرف کسی تحمیل نمی شود. اما متأسفانه نسل جوان ما آشنایی لازم را در مدارس و دانشگاه ها پیدا نکرده است. جوانان چیزهایی را در مدارس آموزش دیده اند که بسیاری از آنها به درد هیچ جای زندگی آنها نخورده است، اما به عنوان مثال  آموزش نمی بینند که در ازدواج چه حقوقی می توانند برای خود قائل شوند. به آنها این مهارت داده نشده است که در صورت جدایی آسیب های کمتری به آنها وارد شود که بتوانند در آینده برای خود زندگی بهتری بنا کنند.

بعد از مصاحبه درباره مهریه بارها توضیح دادیم اما نمی پذیرفتند

نماینده مردم تهران ادامه می دهد: یک ماه و اندی پیش من درباره مهریه مصاحبه ای کردم که منجر به این شد که بارها با دفتر من تماس بگیرند و ما درباره مهریه توضیح دهیم اما ظاهرا نمی خواستند بپذیرند. چرا که وضعیت اقتصادی سختی حاکم است و مردم هم آموش را ندیده اند. چیزی که اتفاق افتاده خلاف آن چیزی است که در ذهن آنها وجود داشته؛ به این ترتیب مردم نمی توانند واقعیت را بپذیرند و دائما میگویند نباید برای این توافق ضمانت اجرایی وجود داشته باشد. در حالی که ازدواج هم یک قرارداد است. مثل قراردادهایی خرید خانه یا ماشین با این تفاوت که ازدواج مهمترین قرارداد زندگی آدم است. نمی دانم چرا عده ای چشمشان را روی این موضوع می بندند و احساسی تصمیم می گیرند و امضا می کنند.

بعضی جوانان هیچ آگاهی ندارند

سیاوشی می گوید: ما از یک زندگی سنتی وارد دنیا جدید می شویم، اما آمادگی لازم برای ورود به دنیای مدرن را پیدا نکرده ایم. به همین دلیل هم جوانان ما توانمند نشده اند. وقتی نظرات برخی از جوانان در اینستاگرام را می خوانم شوکه می شوم و احساس می کنم هیچ گونه آگاهی ندارند. اما اشکال به مسئولین برمی گردد و نه به آنها. چون به جوان آموزش داده نشده است که چه مهارتی را باید به کار بگیرد. ما اقداماتی قانونی و حقوقی انجام داده ایم. اما در همه جای دنیا آموزش وظیفه مهم سیاستگذاران در راستای این اقدامات قانونی است که متاسفانه بخش آموزش کشورمان را خیلی ضعیف می بینیم. آموزش حلقه مفقوده محور خانواده است.