به گزارش ایرنا،مسجد «تاریخانه» درجنوب شرقی دامغان دراستان سمنان ، یکی از نخستین مساجد ایران و جزو قدیمی ترین بناهای پس از اسلام است که قدمت آن بین سال 130 تا 170 هجری قمری دانسته‌اند.
در وجه تسمیه این بنا گفته اند که تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای خانه و عده‌ای بر این باورند که این مسجد قبلاً آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب، آن را ناریخانه خوانده اند و سپس به تاریخانه معروف شده است.
مسجد تاریخانه دامغان، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن، مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده، 6٫5 متر مربع وسعت داشته است.
در کنار این مناره، در دوره سلجوقی، مناره دایره شکل دیگری ساخته و به این مجموفه اضافه شده است.که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی بوده که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ 420 هجری نام گذاری شده است. ارتفاع کنونی این مناره، 26 متر است و 86 پله دارد. محیط آن در پایین 13 متر است که کم کم از آن کاسته می شود و در بالا به 6٫8 متر می رسد.
تاریخانه دامغان، یکی از کهن ترین ساختمان ها در شیوه خراسانی است. بار بنا به شدت تحت تأثیر معماری ساسانی و شبیه ساختمان ها و کاخ های سروستان و فیروز آباد است.
به اعتقاد کارشناسان تاریخانه، با وجود ماهیت نیرومند ساسانی اش، ساسانی نیست؛ چون ساختار آن با دستاورد های اسلامی به طور کامل تغییر یافته است.
درباره تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن، صاحب نظران بسیاری بحث کرده اند. نویسنده مرآه البلدان، دستور ساخت تاریخانه را به امیر المؤمنین علی (ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است. آرتور پوپ، ساخته شدن این مسجد را بین سال های 130 تا 170 هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود 150 هجری می داند.
در زمان بازسازی مسجد در قرن سیزدهم هجری، به جای طاق های مازه دار (بیضوی) اصلی که اغلب فرو ریخته بودند، طاق های نوک تیز جناغی بنا شدند، هر چند که در بخش هایی از بنا، نمونه هایی از طاق های مازه دار اولیه به چشم می خورد.
بنا بر توصیف مؤلف مرآه البلدان، در قرن سیزدهم هجری قمری، تنها چند ستون از این بنا باقی مانده بود. نویسنده تاریخ قومس یادآور می شود که میرزا آقا عاملی، از وعاظ دامغانی، با کمک مالی مردم، طاق های مسجد را بازسازی کرد؛ اما در این بازسازی، حالت اولیه طاق ها را تکرار نکردند و آن ها را به روش معمولی در آن روزگار ساختند. او می گوید که از سوی شمال غربی، سه دهانه رو به جنوب شرقی و پنج دهانه دیگر به شبستان هایی باز می شده که اکنون خراب شده اند.
اگر چه بخشی از ساختمان اصلی بازسازی شده و به طور طبیعی در مدت حدود 900 سال خراب شده، ولی آن قدر دست نخورده باقی مانده که کیفیت خود را نشان می دهد. طرح اصلی آن به سبک صحن مرکزی است. یک صحن بزرگ تقریباً چهار گوش و در گرداگرد آن رواق هایی با طاق ضربی روی ستون های مدور.
ورودی این مسجد، از جناح طولی شرق است. و پوشش مسجد، با طاق های گهواره ای بر روی قوس ها و ستون های مستحکم صورت گرفته است
تاریخانه مربوط به دوره ساسانیان و همچنین سده‌های 2 و 3 و 5 ه.ق است که در شهر دامغان، خیابان ایستگاه راه آهن،جای گرفته‌است. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شمارهٔ ثبت 80 به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
7342/6026
انتهای پیام در وجه تسمیه این بنا گفته اند که تاری به معنای خداست و تاریخانه یعنی خدای خانه و عده‌ای بر این باورند که این مسجد قبلاً آتشکده بوده و پس از تسلط اعراب، آن را ناریخانه خوانده اند و سپس به تاریخانه معروف شده است.
مسجد تاریخانه دامغان، جزء نخستین مساجد ایران است که در آن، مناره ساخته شده است. این مناره که در کنار مسجد بوده، 6٫5 متر مربع وسعت داشته است.
در کنار این مناره، در دوره سلجوقی، مناره دایره شکل دیگری ساخته و به این مجموفه اضافه شده است.که دارای کتیبه ای به خط کوفی مشتمل بر آیات قرآنی بوده که به نام بانی آن، بختیار، فرزند محمد در تاریخ 420 هجری نام گذاری شده است. ارتفاع کنونی این مناره، 26 متر است و 86 پله دارد. محیط آن در پایین 13 متر است که کم کم از آن کاسته می شود و در بالا به 6٫8 متر می رسد.
تاریخانه دامغان، یکی از کهن ترین ساختمان ها در شیوه خراسانی است. بار بنا به شدت تحت تأثیر معماری ساسانی و شبیه ساختمان ها و کاخ های سروستان و فیروز آباد است.
به اعتقاد کارشناسان تاریخانه، با وجود ماهیت نیرومند ساسانی اش، ساسانی نیست؛ چون ساختار آن با دستاورد های اسلامی به طور کامل تغییر یافته است.
درباره تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن، صاحب نظران بسیاری بحث کرده اند. نویسنده مرآه البلدان، دستور ساخت تاریخانه را به امیر المؤمنین علی (ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است. آرتور پوپ، ساخته شدن این مسجد را بین سال های 130 تا 170 هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آن را حدود 150 هجری می داند.
در زمان بازسازی مسجد در قرن سیزدهم هجری، به جای طاق های مازه دار (بیضوی) اصلی که اغلب فرو ریخته بودند، طاق های نوک تیز جناغی بنا شدند، هر چند که در بخش هایی از بنا، نمونه هایی از طاق های مازه دار اولیه به چشم می خورد.
بنا بر توصیف مؤلف مرآه البلدان، در قرن سیزدهم هجری قمری، تنها چند ستون از این بنا باقی مانده بود. نویسنده تاریخ قومس یادآور می شود که میرزا آقا عاملی، از وعاظ دامغانی، با کمک مالی مردم، طاق های مسجد را بازسازی کرد؛ اما در این بازسازی، حالت اولیه طاق ها را تکرار نکردند و آن ها را به روش معمولی در آن روزگار ساختند. او می گوید که از سوی شمال غربی، سه دهانه رو به جنوب شرقی و پنج دهانه دیگر به شبستان هایی باز می شده که اکنون خراب شده اند.
اگر چه بخشی از ساختمان اصلی بازسازی شده و به طور طبیعی در مدت حدود 900 سال خراب شده، ولی آن قدر دست نخورده باقی مانده که کیفیت خود را نشان می دهد. طرح اصلی آن به سبک صحن مرکزی است. یک صحن بزرگ تقریباً چهار گوش و در گرداگرد آن رواق هایی با طاق ضربی روی ستون های مدور.
ورودی این مسجد، از جناح طولی شرق است. و پوشش مسجد، با طاق های گهواره ای بر روی قوس ها و ستون های مستحکم صورت گرفته است
تاریخانه مربوط به دوره ساسانیان و همچنین سده‌های 2 و 3 و 5 ه.ق است که در شهر دامغان، خیابان ایستگاه راه آهن،جای گرفته‌است. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شمارهٔ ثبت 80 به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
7342/6026
کپی شد
