کوه شاهوار با حدود چهار هزار متر ارتفاع ، بزرگترین قله استان سمنان در کوه های البرزشرقی و در حد فاصل مرز 2 استان سمنان و گلستان قرار دارد.
به گفته کارشناسان، موضوع اصلی درباره خطرات معدن بوکسیت تاش در کوه شاهوار نه تنها آلودگی بلکه از بین رفتن بزرگترین تولید کننده آب در منطقه شاهوار و فرسایش خاک به عنوان منبعی تجدیدناپذیر است.
پس از ماه ها تعطیلی موقت معدن بوکسیت تاش، قرار بود درباره فعالیت این معدن نشستی با حضور مدیران شرکت آلومینای ایران، فعالان محیط زیست کشور، شبکه ملی محیط زیست و خبرنگاران در شاهرود برگزار شود. اما فعالان محیط زیست به عنوان بانیان این نشست از لغو برنامه به دلیل برخی مسائل خبر دادند. با این حال نشست دیگری با تعداد محدودی از شرکت کنندگان و این بار بدون حضور اصحاب رسانه برگزار شد. خبرنگار ایرنا برای آگاهی از مهمترین موضوعات مطرح شده درباره خطرات معدن کاوی در شاهوار با برخی از کارشناسان و فعالان محیط زیست حاضر در این نشست به گفت و گو پرداخت.
منابع آب شاهرود در خطر آلودگی و نابودی
استاد زمین شناسی دانشگاه آزاد شاهرود اکسید و هیدروکسید آلومینیوم را مواد اولیه بوکسیت استخراج شده از معدن برشمرد و ابراز کرد: ماده اولیه مورد نیاز کارخانه آلومینیوم است اما هر ماده معدنی علاوه بر مواد اصلی عناصر کمیابی نیز همراه خود دارد که همان فلزات سنگین و خطرناک هستند برای نمونه در بوکسیت شاهوار نیکل، کروم،کبالت، سرب و آرسنیک به میزان کم وجود دارد.
عبدالرضا جعفریان با اشاره به وارد شدن آلومینیوم به آب و آلوده کردن آن در اثر فعالیت معدن، تصریح کرد: چند آزمایش انجام شده توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان میزان بالایی از آلودگی به آلومینیوم را نشان داد و حتی در یک نمونه این میزان حدود هفت هزار میکروگرم در لیتر بود که برای خوراک دام نیز مناسب نیست و از استانداردهای فائو هم خارج می شود چه برسد به مصرف انسان.
وی ادمه داد: اما این بدان معنا نیست که اگر همیشه آب را آزمایش کنیم این میزان از آلودگی را نشان دهد بلکه به فعالیت معدن و حجم بارش ها به ویژه در بهار و پاییز بستگی دارد پس باید به طور متناوب نمونه گیری در تمام طول سال انجام شود.
این استاد زمین شناسی یادآور شد: فلزت سنگین موجود در بوکسیت پس از خرد شدن می توانند در آبراه ها قرار گیرند و پس از حل شدن وارد آب های زیرزمینی شوند که تأثیرخطرات آن برای گیاهان، جانوران و انسان ها در درازمدت مشخص می شود.
جعفریان خطر از دست دادن منابع آب را از آلودگی آن مهمتر دانست و گفت: مخزن آب شاهرود همزمان با معدن کاوی در دل شاهوار در حال انفجار است.
یک فعال محیط زیست نیز در گفت و گو با ایرنا، اخطار درباره آلودگی آب شاهرود را به توصیه پزشکان برای استفاده نکردن از سیگار تشبیه کرد وافزود: تأثیر این مواد بر سلامتی مردم در دراز مدت مشخص می شود و نمی توان در ابتدای کار و با چند آزمایش ساده آن هم در زمان نامناسب اعلام کرد فعالیت این معدن تأثیری بر کیفیت آب ندارد.
علیرضا ولیان اضافه کرد: آزمایش های انجام شده از سوی شرکت آلومینا در فصل تابستان و در زمان تعطیلی معدن و کمترین میزان بارش ها بود همچنین از چشمه های اطراف معدن نمونه برداری شد در حالی که محل ذخیره این چشمه ها بالاتر از معدن قرار گرفته است.
وی به از بین رفتن بستر ذخیره برف در شاهوار بر اثر معدن کاوی اشاره کرد و گفت: معدن بوکسیت در جبهه شمالی این کوه قرار دارد که به دلیل جهت تابش خورشید، برف در آن منطقه ماندگاری بیشتری دارد و به همین دلیل بیشترین برف چاله ها را در خود جای داده و یکی از موثرترین نقاط در تأمین آب های زیرزمینی است.
خاک شاهوار در معرض فرسایش است
ولیان با بیان اینکه در طرح نخستین این معدن رو باز قرار است 2 فروچاله دستکم به عمق 100 متر در ارتفاع متوسط سه هزار و 200 متر بر جای گذاشته شود، افزود: در این طرح که به شیوه معدن مس کرمان اجرایی می شود، یک حوضچه بزرگ به صورت پلکانی می تراشند و اگر بخواهند ادامه دهند می توانند تا صدها متر برای برداشت بوکسیت پایین روند و حتی اگر در نهایت به عمق 100 متر هم اکتفا کنند حفره بزرگ و وحشتناکی در دل کوه باقی می ماند.
یک کارشناس خاک و آب نیز درباره ضرورت توجه به فرسایش خاک به ایرنا گفت: برای دسترسی به معدن بوکسیت جاده ای انحصاری به طول حدود 35 کیلومتر ایجاد شد که با این کار حدود 50 میلیون تن خاک را از بین برد.
حنیف رضا گلزار ادامه داد: بدون توجه به از بین رفتن پوشش گیاهی و درختان ارس در این محدوده 200 هکتاری از معدن بوکسیت بین 80 تا 150 و در برخی محاسبات تا 200 میلیون تن خاک را از دست داده و می دهیم و پرسش اینجاست که چگونه می توان این حجم انبوه را جایگزین کرد در حالی که هیچ روش علمی برای بازتولید خاک در طبیعت وجود ندارد؟
وی ایجاد سیلاب را از دیگر خطرات از بین رفتن خاک دانست و تصریح کرد: وقتی خاک از روی سطح زمین با شیب 60 درجه حذف شود یعنی ماده ای که بتواند مانند اسفنج آب را در خود ذخیره و به سفره های زیرزمینی منتقل کند حذف شده است و به همین دلیل با کوچکترین بارندگی سیلاب به راه می افتد و در پایین دست برای مردم خسارت به بار می آورد.
تعطیلی معدن تاش صنعت آلومینیوم را تهدید نمی کند
عضو هیات مدیره جمعیت دیده بان طبیعت همچنین با بیان اینکه با فرافکنی سرنوشت صنعت آلومینیوم کشور را به ضرورت تداوم برداشت بوکسیت از شاهوار گره می زنند، اظهار داشت: سال بهره برداری از کارخانه آلومینای جاجرم بنابر یک روایت 71 و بنابر روایتی دیگر 81 است بنابراین این کارخانه در 2 مرحله و با فاصله زمانی 10 سال افتتاح شده است پس در آن زمان باید خوراک اولیه کارخانه را نیز پیش بینی می کردند.
گلزار در ادامه بیان کرد: معدن تاش 10 سال بعد از افتتاح آلومینای جاجرم و در سال 91 پروانه بهره برداری گرفت و این موضوع نشان می دهد زمانی که کارخانه را طراحی و ایجاد کردند معدن بوکسیت تاش کشف نشده بود.
دبیر جمعیت دیده بان طبیعت نیز با بیان اینکه بهره برداران معدن ادعا می کنند صنعت آلومینیوم کشور به آلومینای جاجرم و معدن بوکسیت تاش وابسته است، ابراز کرد: آمارهای اعلام شده از سوی وزارت صمت نشان می دهد از 750 هزار تن تولید آلومینا در کشور سهم جاجرم حدود 40 هزار تن در سال است.
امیرحسین ولیان با تأکید بر اینکه این شرکت دارای چند معدن بزرگ فعال و یا دست نزده است، افزود: معدن بوکسیت تاش حداکثر 20 درصد خوراک آلومینای جاجرم را تأمین می کندو این ادعای گزافی است که مسئولان را بترسانند و بگویند با تعطیلی این معدن صنعت آلومینیوم تهدید می شود.
وی با طرح این پرسش که ارزش شاهوار برای مردم شاهرود چگونه است؟ بیان کرد: آیا ما چندین کوه بزرگ آبساز داریم که شاهوار یکی از آن ها باشد؟ خیر، تمام شاهرود و دشت بسطام و روستاهای آن و تاریخ و تمدن و حیات کنونی و هوای خوبش وابسته به شاهوار است که توانسته است تنها کانون جمعیتی در این منطقه را به وجود آورد. ما مخالف توسعه نیستیم اما آیا نباید برای زندگی مردم احترام و ارزش قائل شد؟
این فعال محیط زیست اضافه کرد: شرکت آلومینای جاجرم یک معدن بزرگ به اندازه شاهوار و به وسعت 700 هکتار را در میامی از منابع طبیعی و آبخیزداری تحویل گرفته که معدنکاوی در آن پیامدهای شاهوار را ندارد. کوهی با ارتفاع اندک و نزدیک تر به جاجرم است اما می گویند عیار بوکسیت شاهوار 1.5 درصد بیشتر است پس نشان می دهد فقط به فکر سود خودشان هستند.
ولیان با نقل جمله ای از مدیرعامل آلومینای جاجرم مبنی براینکه اگر مضرات معدن برای مردم شاهرود از منافع آن برای کشور بیشتر باشد آن را تعطیل می کنند، یادآور شد: کارشناسان معتقدند این معدن به شاهوار آسیب می زند. اگر در کوه های جنوبی شاهرود بود و کانون آبساز هم نبود امکان ریسک وجود داشت ولی در چنین نقطه حیاتی نمی توان خطر کرد.
با در نظرداشت دیدگاه دوستداران طبیعت و متخصصان محیط زیست ، باید همچنان به این نکته نیز توجه داشت که آلودگی آب و یا از بین رفتن آب و خاک فقط بخشی از مضرات فعالیت این معدن در شاهوار است. کارشناسان تولید ریزگردها، تأثیر منفی بر کشاورزی، از بین رفتن پوشش گیاهی و درختان با ارزش، فراری دادن حیات وحش از منطقه و کشتار آن ها، ایجاد پسماند و از بین رفتن جاذبه گردشگری را از جمله دیگر خطرات فعالیت معدن بوکسیت تاش می دانند.
کوه شاهوار با ارتفاع سه هزار و 945 متر بلندترین قله در قسمت شرقی رشته کوه البرز است، شاهوار در شمال شهرستان شاهرود و در مرز 2 استان گلستان و سمنان واقع شده است.
این کوه علاوه بر آن که از مهمترین تامین کنندگان آب شهرستان شاهرود و روستاهای کوهپایه آن است، یکی از رویشگاه های ارزشمند سرو کوهی یا اُرس نیز محسوب می‌شود، از سوی دیگر، این قله نزد اهالی شاهرود به عنوان یکی از نمادهای طبیعی این شهرستان شناخته می‌شود و همواره مورد توجه است.
