چگونه بفهمیم کمبود ویتامین A داریم؟

ویتامین A نقش مهمی برای سلامتی چشم، بهبود بینایی، سلامت پوست و کمک به مقابله با برخی عفونت‌ها دارد. گاهی به ویتامین A، رتینول نیز گفته می‌شود. 

 

 

ویتامین‌ها گروهی از ترکیبات آلی هستند که بدن به مقادیر کمی از آن‌ها نیاز دارد. ویتامین A به وسیله بدن تولید نمی‌شود و بنابراین باید از طریق مواد غذایی آن را دریافت کرد. اکثر ویتامین‌ها، از جمله ویتامین A در بدن ساخته نمی‌شوند، بنابراین باید در رژیم غذایی گنجانده شوند. به ویتامین A گاهی رتینول نیز گفته می‌شود. 

 

مواد غذایی حاوی ویتامین A شامل جگر، شیر، تخم‌مرغ، جگر و روغن ماهی هستند. ماده دیگری به نام بتاکاروتن که در سبزیجات و میوه‌های بزرگ سبز و نارنجی و زرد وجود دارد که بدن می‌تواند آن را به ویتامین A تبدیل کند. موارد خفیف کمبود ویتامین A معمولا بدون هیچ مشکل دراز مدتی قابل درمان هستند. کمبود ویتامین A در کشور‌های فقیر و توسعه‌نیافته بسیار شایع است که اغلب موجب نابینایی و حتی مرگ می‌شود. 

 

 

کمبود ویتامین A به دلیل نرسیدن مقدار کافی ویتامین A به بدن از طریق مواد غذایی به وجود می‌آید. به مرور زمان، کمبود ویتامین A ممکن است موجب مشکلات چشم و کاهش قابلیت بدن برای مقابله با عفونت‌ها شود. 

 

 

موارد خفیف و شدید کمبود ویتامین A ممکن است موجب افزایش خطر ابتلا به موارد زیر شوند: 

 

-انواع عفونت‌ها از جمله عفونت‌های گلو و ریه، و التهاب معده‌ای روده‌ای

-تاخیر در رشد و رشد غیر طبیعی استخوان در کودکان و نوجوانان 

-ناباروری

-سقط جنین

 

موارد شدیدتر کمبود ویتامین A نیز ممکن است موجب بروز: 

 

مشکلات چشم و بینایی

-ضعف بینایی در شب (شب‌کوری)

-خراشیدگی یا زخم قرنیه (کراتومالاسیا)

-خشکی ملتحمه و قرنیه (خشک‌چشمی یا زروفتالمی)

-لکه‌های کف مانند مثلثی یا نامنظم روی سفیدی چشم (لکه‌های بیتوت)

-سوراخ شدن قرنیه

-افت شدید بینایی (به دلیل آسیب به شبکیه) 

 

مشکلات پوستی و مو

-خشکی پوست

-خشکی مو 

-خارش 

 

 

کمبود ویتامین A ممکن است به دلیل دریافت ناکافی ویتامین A برای مدت طولانی به وجود بیاید. این مشکل به خصوص در مواردی رخ می‌دهد که برنج اصلی‌ترین غذای رژیم غذایی (برنج هیچ بتاکاروتنی ندارد) باشد. کمبود ویتامین A همچنین زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به استفاده از ویتامین A موجود در مواد غذایی نباشد.

 

این مشکل می‌تواند در برخی از انواع بیماری‌ها رخ دهد:

 

-بیماری سلیاک

-بیماری کرون

-ژیاردیازیس (عفونتی در روده کوچک)

-فیبروز سیستیک

-بیماری‌های لوزالمعده (پانکراس)

-سیروز کبدی

-انسداد مجاری انتقال‌دهنده مایع صفرا از کبد و کیسه صفرا به روده

 

 

در صورتی که پزشک مشکوک به کمبود ویتامین A باشد، لازم است آزمایش خون برای بررسی موارد زیر انجام گیرد: 

 

-تایید داشتن کمبود ویتامین A 

-بررسی سایر بیماری‌ها مانند کم‌خونی 

- سایر معاینات شامل آزمایش‌های بینایی، به خصوص نحوه انطباق به تاریکی می‌شود.

 

 

درمان موارد خفیف کمبود ویتامین A شامل خوردن غذا‌های سرشار از ویتامین A مانند جگر، گوشت گاو، روغن ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، شیر غنی‌شده، هویج، انبه، سیب‌زمینی شیرین و سبزیجات سبز برگدار است.

 

 

کمبود ویتامین A در کشور‌های توسعه‌یافته غیر معمول است. با این حال، در کشور‌های فقیر و توسعه‌نیافته اغلب به دلیل وجود انواع ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎی اﻧﮕﻠﯽ و روده‌ای و ﺳﻮءﺗﻐﺬﯾﻪ پروتئین-انرژی، کمبود این ویتامین بسیار شایع است. 

 

کمبود ویتامین A اصلی‌ترین علت قابل پیشگیری نابینایی کودکان در سرتاسر جهان است. همچنین کمبود ویتامین A، شایع‌ترین نوع سوءتغذیه در جهان به شمار می‌رود. 

 

خطر کمبود ویتامین A در مواردی افزایش پیدا می‌کند که:

 

-افراد مبتلا به بیماری‌هایی که روی نحوه‌ی هضم و جذب غذا از روده اثر می‌گذارند

-افرادی که جراحی لاغری داشته‌اند.

-افرادی که رژیم وگان (گیاهخواری مطلق) دارند

-مصرف بی‌رویه الکل (اعتیاد حاد به الکل)

-سایر آسیب‌ها و بیماری‌های کبدی، چون ویتامین A در کبد ذخیره می‌شود 

-کودکان خردسال و پیش‌دبستانی که در فقر زندگی می‌کنند 

-کسانی که زیر خط فقر هستند و توانایی تامین غذا در اندازه کیفی استاندارد را ندارند 

 

قابل جذب‌ترین شکل ویتامین A محلول در چربی است که با تجزیه چربی در روده‌ی کوچک جذب بدن می‌شود؛ بنابراین کسانی که رژیم غذایی بسیار کم‌چربی دارند یا برای کاهش جذب چربی و درمان چاقی دارو‌هایی مانند ارلیستات مصرف می‌کنند، ممکن است در معرض خطر کمبود ویتامین A باشند. 

 

چشم‌انداز بهبودی از کمبود ویتامین A

 

در موارد خفیف کمبود ویتامین A که فرد معمولا علائم خاصی ندارد، چسم‌انداز بهبودی بسیار خوب است. با این حال، در موارد شدیدتر کمبود ویتامین A، اگر در همان مراحل اولیه درمان با مکمل‌های ویتامین A انجام نگیرد ممکن است موجب نابینایی دائمی شود. اگر در مراحل اولیه مشکلات چشمی خفیفی داشته باشید، تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند موجب بهبودی کامل بدون مشکلات بینایی دائمی باشد. موارد شدید کمبود ویتامین A به همراه سوءتغذیه در کشور‌های فقیر اغلب به مرگ منتهی می‌شود. 

 

 

مصرف منظم مواد غذایی سرشار از ویتامین A معمولا از کمبود ویتامین A پیشگیری می‌کند، البته به شرطی که فرد بیماری یا مشکلی نداشته باشد که از هضم و جذب ویتامین A جلوگیری کند. غذا‌هایی مانند جگر، گوشت گاو، مرغ، روغن ماهی، تخم‌مرغ، شیر پرچرب، شیر غنی‌شده، هویج، انبه، مرکبات، سیب‌زمینی شیرین، اسفناج، کلم برگ و سایر سبزیجات سبز برگ دار از جمله مواد غذایی سرشار از ویتامین A هستند. 

 

رای افراد در معرض خطر به خصوص کودکان خردسال، مکمل‌های ویتامین A می‌توانند خطر بروز علائم حاد مانند از دست دادن بینایی به صورت دائمی و خطر مرگ را کاهش دهند.

 

 

دو نوع منبع اصلی ویتامین A وجود دارد. گروه اول ویتامین A یا همان رتینول است. این گروه را می‌توان در فرآورده‌های حیوانی به خصوص جگر، ماهی و پنیر یافت. 

 

جگر غنی‌ترین منبع ویتامین A است. تنها یک وعده جگر، مقادیر ویتامین A کافی بدن برای یک هفته را تأمین می‌کند. به همین دلیل مصرف بیش از یک بار در هفته جگر توصیه نمی‌شود. مصرف بیش از حد ویتامین A نیز به همان اندازه‌ی مصرف ناکافی آن خطرناک است. 

 

ماهی‌های روغنی مانند ماهی آزاد، ماهی تن، ساردین، ماهی خال‌مخالی و ماهی قزل‌آلا سرشار از ویتامین A هستند. ماهی تن حاوی ویتامین A (به‌ازای هر ۱۰۰ گرم) سه برابر بیش از سایر ماهی‌ها است. صدف نیز مقادیری ویتامین A دارد. ماهی روغن (کاد) نیز حاوی مقادیر زیادی ویتامین A است؛ بنابراین در صورت مصرف آن به صورت مکمل غذایی، مراقب دریافت بالای ویتامین A باشید. 

 

نیات نیز منبع خوبی از ویتامین A هستند. از آنجایی که ویتامین A یک ویتامین محلول در چربی است، مقادیر ویتامین A در شیر کم‌چرب بسیار پایین‌تر از شیر پرچرب است. در کشور‌های صنعی شیر با انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین A غنی می‌شود. پنیر‌های سفت مانند چدار نسبت به پنیر‌های نرم دارای مقادیر ویتامین A بالاتری هستند.

 

تخم‌مرغ هم حاوی مقادیر بسیار بالایی ویتامین A است. ماده دیگری به نام بتاکاروتن نیز که پیش‌ماده رتینول است، می‌تواند توسط بدن به ویتامین A تبدیل شود. بتاکاروتن در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. با این حال، برای دریافت مقادیر کافی ویتامین A از این منابع غذایی باید مقادیر بالاتری نسبت به فرآورده‌های حیوانی مصرف کنید. 

 

میوه‌ها و سبزیجات نارنجی و زرد رنگ مانند سیب‌زمینی شیرین، کدو تنبل، هویج و کدو حاوی بیشترین مقادیر بتاکاروتن هستند. سایر سبزیجات رنگی مانند فلفل قرمز نیز مقادیری از این ماده را دارند. سبزیجات سبز برگ دار مانند اسفناج، کاهو و شاهی نیز مقادیر بالایی بتاکاروتن دارند. با این حال، استفاده از بتاکاروتن حاصل از این مواد برای بدن دشوارتر است. بدن می‌تواند از ویتامین A حاصل از سبزیجات پخته یا فرآوری‌شده راحت‌تر از سبزیجات خام استفاده کند.

 

ویتامین A به راحتی در ذرات چربی روده جذب می‌شود، بنابراین همواره از وجود مقداری چربی در وعده غذایی خود اطمینان حاصل کنید. به عنوان مثال، ریختن کمی روغن در سس سالاد می‌تواند به تأمین بتاکاروتن بدن کمک کند.

 

لازم به ذکر است که یک رژیم غذایی متعادل و سالم ویتامین A مورد نیاز بدن را به خوبی تامین می‌کند. 

 

 

مقدار توصیه شده روزانه برای مصرف ویتامین A بزرگسالان برای مردان ۰،۷ میلی‌گرم و برای زنان ۰،۶ میلی‌گرم است. داشتن رژیم غذایی سالمی که شامل برخی از مواد غذایی که در بالا ذکر شده باشد، برای بزرگسالان سالم کافی است. بنابراین، در غیر این صورت بزرگسالان سالم نیازی به مصرف مکمل‌های ویتامین A نخواهند داشت.

 

زنان باردار باید کمی بیشتر غذا بخورند و زنان در دوران شیردهی هم نیاز به روزانه ۱،۳ میلی‌گرم ویتامین A دارند. شیر مادر تمام ویتامین A مورد نیاز نوزاد را تامین می‌کند. ویتامین A بیش از نیاز نیز در بدن ذخیره می‌شود، بنابراین نیازی به این نیست که هر روز مقدار توصیه شده ویتامین A را مصرف کنید. 

 

 

بسیاری مولتی ویتامین مصرف می‌کنند که حاوی مقادیر توصیه شده روزانه ویتامین A است. در کشور‌های توسعه‌یافته، با وجود دسترسی به رژیم غذایی متعادل، مصرف مکمل غذایی برای تامین ویتامین A ضروری نیست. ویتامین A در مولتی ویتامین کودکان نیز گنجانده شده است. برخی از غذا‌ها با ویتامین A غنی شده‌اند، یعنی ویتامین A به این مواد غذایی افزوده شده است. برخی از این محصولات شامل شیر خشک بدون چربی، غلات صبحانه و مارگارین می‌شود.

 

 

ویتامین A، یک ویتامین ضروری برای رشد و نمو سالم است. این ویتامین به دستگاه ایمنی بدن برای مقابله با انواع عفونت‌ها کمک می‌کند. ویتامین A برای سلامت چشم نیز ضروری است و با ساخت مواد شیمیایی مورد نیاز برای دید رنگی و دید در نور کم به بهبود بینایی کمک می‌کند. ویتامین A همچنین به حفظ سلامت شبکیه، غشا‌های مخاطی و ساختار پروتئینی چشم کمک می‌کند. 

 

ویتامین A برای زنان باردار اهمیت دارد و برای رشد مغز، دست و پا، قلب، چشم و گوش جنین ضروری است. کمبود ویتامین A در زنان باردار بیشتر در هفته‌های پایانی بارداری رخ می‌دهد که بیشترین میزان نیاز جنین به ویتامین A است و می‌تواند موجب افزایش خطر مرگ‌ومیر و شب‌کوری در مادران شود. از سوی دیگر، مصرف زیاد ویتامین A در دوران بارداری نیز می‌تواند موجب بروز نقایص مادرزادی در نوزاد شود. 

 

 

اگر به‌صورت منظم روزانه بیش از ۱،۵ میلی‌گرم ویتامین A مصرف کنید، ممکن است دچار مشکلاتی ناشی از افزایش سطح ویتامین A شوید. مسمومیت ویتامین A در کوتاه‌مدت (به عنوان مثال، مصرف۱۵۰ میلی‌گرم در یک وعده) می‌تواند موجب حالت تهوع و استفراغ، سردرد و برخی مشکلات دستگاه عصبی شود.

 

مقادیر بالای ویتامین A در زنان باردار همچنین ممکن است باعث بروز نقص‌های مادرزادی در نوزاد شود. بنابراین، به خانم‌های باردار (یا آن‌هایی که قصد بارداری دارند) توصیه نمی‌شود از مکمل‌های ویتامین A استفاده کنند. خانم‌های باردار همچنین به دلیل مقادیر بالای ویتامین A در جگر نباید جگر یا غذا‌های حاوی جگر از جمله، پاته جگر یا سوسیس جگر مصرف کنند. تصور می‌شود که این خطرات در چند هفته اول بارداری بیشتر باشد.