راه درمان یائسگی زودرس/ شیوع یک سندرم در میان زنان

به گزارش جی پلاس، دکتر سهیلا انصاری‌پور  با بیان اینکه مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که میزان کمبود ویتامین D در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌سیستیک بالا بوده گفت: مطالعه دیگری انجام شد که نشان داد افزودن ویتامین D به پروتکل دارویی افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌سیستیک منجر به بهبود باروری و کیفیت تخمک‌ها در افراد مبتلا شده است.

وی با بیان اینکه یائسگی زودرس به دلیل عوامل ناشناخته از جمله مواردی است که در سال‌های اخیر بیشتر با آن روبه‌رو شده‌ایم، گفت: بعضی از موارد یائسگی زودرس می‌تواند به علت اختلالات ژنتیکی یا شیمی درمانی باشد؛ اما متأسفانه مواردی از یائسگی زودرس که اخیراً در میان خانم‌ها دیده می‌شود به دلایل گفته شده نیست؛ بلکه به علت برخی فاکتورهای ناشناخته است که ممکن است به دلیل تأثیرگذاری عوامل محیطی مانند استرس یا اختلالات اتوایمن باشد که منشأ این اختلالات هم نامشخص است، اما ضعف سیستم ایمنی می‌تواند عللی مانند غذای ناسالم، استرس و آلاینده‌های محیطی داشته باشد و درنتیجه سیستم ایمنی ممکن است نامانوس عمل کند و آنتی‌بادی‌ها علیه تخمدان و تیروئید عمل کنند و موجب نارسایی تخمدان شود.

این عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه ابن‌سینا افزود: در این مرحله خانم‌ها اختلال عدم تخمک‌گذاری ندارند بلکه به طور کلی تخمدان آن‌ها دچار نارسایی می‌شود و بر همین اساس برای این بیماران، بهترین گزینه درمانی، استفاده از تخمک اهدایی است. اگر خانمی سابقه فامیلی یائسگی زودرس یعنی توقف عادت ماهانه زیر ۴۰ سال را در مادر یا خواهرش، گزارش می‌دهد، می‌تواند سریع‌تر به پزشک مراجعه کند تا روش حفظ باروری برای وی انجام شود.

تحقیق در زمینه استفاده از ویتامین D برای بهبود کیفیت تخمک

این متخصص بیماری‌های زنان افزود: در ایران پژوهش‌هایی درباره علل یائسگی زودرس انجام شده، اما در حال حاضر بهترین درمان پیشنهادی، انجام لقاح آزمایشگاهی با تخمک اهدایی است. مورد دیگری که به دلیل شیوعش سهم قابل توجهی از تحقیقات را به خود اختصاص داده سندرم تخمدان پلی‌سیستیک است. به نظر می‌رسد برخی پلی‌مورفیسم‌های ژنتیکی، عامل سندرم تخمدان پلی‌سیستیک باشند علاوه بر آن، محققان در زمینه استفاده از ترکیبات ویتامین D برای بهبود کیفیت تخمک مطالعاتی انجام داده‌اند.

وی درباره تعریف ناباروری گفت: ناباروری به حالتی گفته می‌شود که پس از یک سال اقدام برای باروری مرتب در زوجین بارداری رخ ندهد؛ البته مدت انتظار برای بررسی علت ناباروری بر اساس سن خانم متفاوت است. مثلاً در خانم‌های زیر ۳۰ سال بعد از یک سال تلاش برای باردارشدن و خانم‌های ۳۰ تا ۴۰ سال پس از شش ماه تلاش ناموفق برای باروری، ارزیابی شروع می‌شود. برای خانم‌های بالای ۴۰ سال نیز به محض مراجعه به پزشک، تست‌های تشخیصی برای ناباروری درخواست می‌شود. علاوه بر این در زوج‌هایی که دارای فاکتور خطر شناخته شده نازایی هستند مانند پریودهای نامرتب، سابقه عمل جراحی بر روی غدد جنسی یا سابقه نازایی در خانواده، بررسی و درمان ناباروری سریع‌تر آغاز می‌شود. قدرت باروری در یک ماه، در خانم‌ها با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند.

انصاری‌پور با اشاره به تفاوت فاکتورهای خطر در زمینه ناباروری در زنان و مردان گفت: مهم‌ترین فاکتور خطر در ناباروری برای خانم‌ها سن است به همین دلیل است که سن فاکتور مهمی در زمان شروع و نوع درمان در خانم‌ها است. اصولاً بارداری نیازمند سلامت دستگاه تولید مثل زوجین است؛ بنابراین در ارزیابی علل ناباروری، زوجین هر دو با هم و به طور همزمان بایستی مورد بررسی قرار گیرند. نکته مهم در ارزیابی علل ناباروری این است که سیستم تولید مثل خانم و آقا متأثر از سلامت جسمی روانی و سبک زندگی و عادات آن‌هاست.

وی ادامه داد: به طور کلی گفته می‌شود که تولید مثل سالم در جسم و روان سالم اتفاق می‌افتد؛ به همین دلیل است که در بررسی فاکتورهای نازایی علل دیگری که مربوط به سلامت کلی بدن می‌شوند مانند اختلالات تیروئیدی، بیماری‌های مزمن، کم‌خونی، چاقی و عادات مضر مثل مصرف سیگار و غیره مورد توجه قرار می‌گیرند.

این متخصص بیماری‌های زنان و زایمان ادامه داد: در بررسی علل ناباروری خانم‌ها، به طور کلی ارزیابی‌ها بر سه پایه استوار است. این سه پایه عبارتند از: تخمک‌گذاری (سلامت تخمدان‌ها)، باز بودن لوله‌های رحمی و مشکلات رحم و گردنه رحم. مشکلات رحم و گردنه رحم ممکن است مانع از لانه‌گزینی یا حفظ جنین طی بارداری شود. پس برای بارداری سالم بایستی تخمدان، تخمک‌گذاری مرتب داشته باشد تا تخمک آزاد شود، لوله‌های رحمی باید سالم باشد که عبور تخمک از لوله‌های رحمی اتفاق بیفتد و با اسپرم لقاح پیدا کند، رحم هم باید از لحاظ آناتومی سالم باشد که جنینی که تشکیل شده در رحم لانه‌گزینی کند و طی بارداری این جنین پرورش و تکامل پیدا کند تا به مرحله زایمان برسد.

انجام پژوهش‌هایی با هدف بهبود پارامترهای اسپرم

وی درباره موضوعات اغلب پژوهش‌هایی که در حال حاضر در زمینه ناباروری انجام می‌گیرد، گفت: پژوهش‌هایی در زمینه تأثیر ترکیباتی که به صورت آنتی اکسیدان عمل می‌کنند و ممکن است باعث بهبود پارامترهای اسپرم شوند، در حال انجام است.

انصاری‌پور درباره سندرم تخمدان پلی‌سیستیک گفت: مطالعات نشان می‌دهد پیدایش این سندرم نیازمند وجود یک زمینه ارثی است اما عوامل محیطی مثل رژیم غذایی، عادات افراد مثل مصرف سیگار و الکل، زندگی بی‌تحرک، استرس و حتی خواب نامنظم می‌تواند منجر به تشدید علائم این سندرم شود. عوارض این سندرم شامل ناباروری، دیابت، مسمومیت حاملگی یا دیابت در دوران بارداری، سقط و همچنین سرطان مخاط رحم در میانسالی است. البته با چکاپ منظم و پیشگیری از افزایش وزن می‌توان از پیدایش این عوارض تا حد زیادی جلوگیری کرد.

وی یکی دیگر از موارد قابل بررسی در وضعیت باروری خانم‌ها را باز بودن لوله‌های رحمی معرفی کرد و افزود: بعضی از موارد بسته بودن لوله‌های رحمی قابل پیشگیری است چراکه بسته شدن لوله‌های رحمی می‌تواند در اثر عفونت‌های لگنی به وجود بیایند؛ مثل عفونت ناشی از کورتاژهای عمدی و غیر بهداشتی. علاوه بر آن انجام عمل‌های جراحی بر روی تخمدان، لگن و حتی آپاندیس می‌تواند موجب انسداد لوله‌های رحمی شود. تشخیص انسداد و آسیب رحمی توسط هیستروسالپنگوگرافی (نزد مردم تحت عنوان عکس رنگی رحم شناخته شده است) انجام می‌شود. این تست بررسی قطعی نیست و در صورت گزارش انسداد لوله‌ها توسط این تست، تکرار مجدد یا انجام لاپاروسکوپی در صورت صلاحدید پزشک انجام می‌شود.

انصاری‌پور در ادامه در پاسخ به سوالی درباره آمارهای مربوط به ابتلای زنان ایرانی به سندرم تخمدان پلی‌سیستیک گفت: آماری که مرکز غدد درون‌ریز دانشگاه شهید بهشتی در سال ۹۲ منتشر کرده، آمار بالای ۱۴.۱ درصدی را نشان می‌دهد. سندرم تخمدان پلی‌سیستیک قابل درمان‌ترین علت دشوارزایی در میان خانم‌ها محسوب می‌شود البته به شرطی که عوامل ناباروری دیگری مثل درگیری لوله‌های رحمی و فاکتور مردانه وجود نداشته باشد. یکی از مهمترین درمان‌هایی که برای افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌سیستیک توصیه می‌شود، کاهش وزن و اصلاح سبک زندگی است. پیشگیری از این سندرم، حتی قبل از زمان تولد یک نوزاد دختر آغاز می‌شود. سندرم تخمدان پلی سیستیک و فاکتور مردانه از جمله شایع‌ترین علل ناباروری در بین زوجین است. که بعضاً این دو علت ممکن است با هم دیده شوند.

تأثیر افزودنی‌های هورمونی به مواد غذایی در ابتلاء به سندرم تخمدان پلی‌سیستیک 

انصاری‌پور در مورد علل رحمی ناباروری افزود: در سونوگرافی از رحم و تست هیستروسالپنگوگرافی به اختلالات رحمی مانند چسبندگی‌های رحم و آنومالی‌های مادرزادی رحم توجه می‌شود. بعضی از موارد چسبندگی‌های رحم قابل پیشگیری است. برای مثال چسبندگی‌هایی که در اثر عفونت‌های لگنی، کورتاژهای غیرقانونی به وجود می‌آید. اشکالات دیگر مثل رحم دیواره‌دار یا دو شاخ، بیشتر موجب سقط به خصوص در سه ماهه دوم بارداری می‌شوند. البته در بعضی از بیماران، رحم به طور ماکروسکوپی سالم است یعنی نشانه‌ای از چسبندگی رحم یا اختلالات رحم وجود ندارد ولی متأسفانه اختلال در لانه‌گزینی جنین سالم وجود دارد که بیشتر به نظر می‌رسد به علت اختلال در بیان ژن‌های تنظیم‌کننده لانه‌گزینی، ترشح پروتئین‌ها و سایر مولکول‌هایی که لازمه لانه‌گزینی است به وجود می‌آید.

این عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه ابن‌سینا با بیان اینکه به نظر می‌رسد علت ناباروری در جامعه ما به علت عوامل مردانه از سایر کشورها فزونی پیدا کرده است، گفت: این در حالی است که در میان خانم‌ها نیز شیوع سندرم تخمدان پلی‌سیستیک نسبت به سال‌های قبل در حال افزایش است. بنا بر برخی مطالعات ممکن است مواردی چون افزودنی‌های هورمونی به مواد غذایی در ابتلاء به سندرم تخمدان پلی‌سیستیک تأثیرگذار باشد. علاوه بر آن سربی که در هوا وجود دارد می‌تواند باعث اختلالات اسپرم و رزرو تخمک شود. سموم و آلاینده‌های محیطی بر روی کمیت و کیفیت اسپرم تاثیرگذارند. چون اسپرم می‌تواند متأثر از رادیکال‌های آزاد اکسیژنی باشد که در هنگام تولید یا تکامل اسپرم موجب آسیب اسپرم می‌شود.رادیکال‌های آزاد اکسیژن، در اثر تماس آقایان با مواد آلاینده مانند استنشاق سرب موجود در هوا در غدد جنسی افزایش می‌یابد.

این متخصص زنان و زایمان افزود: همیشه در علم پزشکی به این اصل مهم که پیشگیری بهتر از درمان است اشاره شده است. باید در حوزه پیشگیری که مسلماً به افراد دست‌اندرکار سلامت مربوط است، کار بیشتری انجام شود. توجه به شیوع بالای سندرم تخمدان پلی سیستیک در زنان بایستی از اولویت‌های سلامت دختران و مادران قرار گیرد، چرا که متأسفانه این سندرم، سلامت همه جانبه افراد را از زمان بلوغ دختران تا زمان یائسگی بانوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد . شیوع چاقی در بسیاری از دختران سنین دبستان دیده می‌شود و در میان آنها کمبود مواد مغذی مهم مانند ویتامین D یا ید وجود دارد.

وی افزود: در اکثر افرادی که به ما مراجعه می‌کنند کمبود ویتامین D به صورت شایع دیده می‌شود. افراد باید آگاهی خود را نسبت به عواملی که منجر به نازایی می‌شود افزایش دهند. بایستی درباره عواملی مانند عفونت‌های لگنی، اندومتریوز و کورتاژ اطلاعات لازم وجود داشته باشد. بعضی از خانم‌ها درباره تأثیرات عفونت‌های لگنی و سقط بر روی عاقبت بارداریشان اطلاعات کافی ندارند؛ گاهی سقطی که به صورت ایمن هم انجام می‌شود ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی افراد شود و سقط‌های خودبه‌خود و نازایی را به همراه داشته باشد. تأثیر برخورداری از زندگی سالم، سلامت روانی، کاهش استرس‌ها در زندگی مردم، شاد زیستن و انگیزه کافی برای ورزش و ترک عادات غیر سالم در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها ثابت شده است.

این عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه ابن‌سینا با بیان اینکه مهم‌ترین فاکتور در زمینه باروری خانم‌ها سن است گفت: بهترین سن برای بارداری در خانم‌ها بین ۲۷ تا ۳۲ سال است که بعضی آن را بین ۲۵ تا ۳۰ سال عنوان کرده‌اند. بعد از ۳۵ سال قدرت بارداری کاهش و بعد از ۳۷ سال شیب بیشتری می‌یابد. در سنین بالای ۴۰ سال امکان بارداری وجود دارد اما به دلیل کیفیت پایین تخمک احتمال سقط وجود دارد.

انصاری‌پور با اشاره به اینکه به دلیل تحصیل و اشتغال خانم‌ها سن بارورشدن به تعویق افتاده گفت: اگر خانمی می‌خواهد سن باروری خود را به تعویق بیندازد می‌تواند از راه‌هایی مانند فریز تخمک استفاده کنند. خانم‌هایی که به فریز تخمک تمایل دارند باید در سنین بین ۲۹ تا ۳۰ سال مراجعه کنند که امکان به دست آوردن نتایج بهتر در آینده بیشتر است اگرچه فریز تخمک یک بارداری موفق را در سنین بالاتر تضمین نمی‌کند اما در حال حاضر به عنوان بهترین گزینه برای خانم‌هایی که ازدواج نکرده‌اند مطرح می‌شود. ازدواج در سنین زیر ۲۰ سال با مشکلات زیاد جسمی و روحی و اجتماعی برای خانم‌ها همراه است. یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری از ناباروری، اقدام برای باروری در سنین مناسب مانند سنین ۲۷ تا ۳۲ سالگی است.