جی پلاس/برگی از تاریخ نهضت امام خمینی؛
روایت صادق طباطبایی از پیش شرط امام برای پذیرش بختیار و حواشی پدیدآمده
قرار بود بختیار برای دیدار با امام به پاریس بیاید اما ایشان، برای پذیرش وی پیش شرطی گذاشته بودند که قرار نبود پیش از رسیدنش به پاریس به گوشش برسد. روایت صادق طباطبایی درباره این ماجرا خواندنی است.
جی پلاس: مرحوم صادق طباطبایی در کتاب خاطرات خود به مساله دیدار بختیار با امام و حاشیه هایی که درباره این موضوع پدید آمده بود، پرداخته و اینگونه گفته است:
در آستانه فروپاشی رژیم بویژه پس از خروج شاه از ایران، طرح های مربوط به نحوه انتقال قدرت مورد بحث و بررسی قرار می گرفت. بدیهی بود در آن شرایط همه دوستان و اطرافیان امام دارای یک فکر و ایده نبودند و ضرورت رعایت پاره ای نکات امنیتی و تاکتیکی و حساسیت اصل غافل‌گیری دشمن نیز ایجاب می کرد که همه در جریان همه مسائل نباشند.
سفر بختیار به پاریس و دیدار با امام نیز از جمله پیشنهاداتی بود تا روال انتقال قدرت طبیعی‌تر اتفاق بیفتد، پس از آنکه بختیار اعلام کرد می خواهم به پاریس بروم برای دیدار آیت الله خمینی و مطالب را با ایشان در میان بگذارم، هم در تهران در شورای انقلاب و هم در پاریس این مساله مطرح شده بود که بهتر است بختیار به پاریس بیاید و از امام درخواست ملاقات کند. این نکته مسجل بود که امام بدون استعفای بختیار او را نمی پذیرفتند، ولی برنامه از این قرار بود که این استعفا در پاریس از او گرفته شود، در واقع امام شرط ملاقات را منوط به استعفای او می کردند.
در این ماجرا میان عده ای از علما و روحانیون از یک طرف و شورای انقلاب از سوی دیگر، اتفاق نظر وجود نداشت و علت اصلی آن هم نداشتن اطلاعات کامل از این برنامه تاکتیکی ما بود، چرا که برملا شدن آن موجب می شد که بختیار از سفر به پاریس خودداری کند، کما اینکه سر آخر نیز همین شد.
به هر حال، در پاریس با مشورت هایی که امام کردند و ما در حضور ایشان بودیم، به این جمع‌بندی رسیدیم که بدون آنکه امام مطلبی بگویند که قول و فعل ایشان متناقض شود، بختیار تشویق شود که به پاریس بیاید. وقتی آمد به او گفته شود تا استعفا ندهی امام تو را نمی پذیرند و به این ترتیب او در مقابل یکی از دو راه قرار می گرفت: یا نمی پذیرفت، که سرشکسته و سرافکنده برمی‌گشت به ایران یا می پذیرفت که مطلوب ما بود. راه پس و پیش نداشت. همچنین قرار بود در ایران غیرمستقیم به او القا شود چنانچه به پاریس رفته و استعفا بدهی ممکن است حتی امام مجدداً تو را به عنوان نخست وزیر منصوب کنند.[1]
به هرحال ما اینگونه برنامه را تدارک دیده بودیم ولی متاسفانه برخی دوستان متوجه ظرافت کار نشدند و چون از شرطی که امام برای پذیرفتن بختیار گذارده بودند اطلاعی نداشتند، درصدد بر آمدند از سفر بختیار جلوگیری کنند. البته این احتمال هم وجود دارد که پاره ای از یاران و علا‌قمندان بختیار که حدس می زدند امام او را نخواهد پذیرفت، برای حفظ آبروی او نقشه بر هم زدن سفر او را به پاریس تدارک دیدند.
وقتی بعد از ظهر قرار گذاشته شد که بختیار به پاریس بیاید، من و پدرم بعد از نماز مغرب و عشا رفتیم به پاریس منزل آقای قطب‌زاده. ساعت حدود 5 / 10ـ10 بود که مرحوم حاج مهدی عراقی تلفن کرد و گفت زود بلند شو بیا اینجا (نوفل لوشاتو). ایشان یک عنایت خاصی به من داشت و گاهی احساس می کردم در مواقعی که مستاصل است یا یک مطلبی به ذهنش می رسد یا یک واقعه ای یا کار خلافی دور از چشم امام در حال وقوع است و خودش به هر دلیلی نمی خواست مستقیم با امام در میان بگذارد، از من کمک می گرفت. این نکته را هم اضافه کنم که اطلاعیه بختیار برای سفر به پاریس و دیدار با امام به اطلاع شورای انقلاب در تهران رسیده و حتی آقایان اصلاحاتی نیز در آن انجام داده بودند. متن اصلاح شده به اطلاع امام رسیده و امام نیز آن را تایید کرده بودند.
من به سرعت رفتم به نوفل‌لوشاتو دیدم آن دور و اطراف کمی غیرعادی است. از آقای اشراقی پرسیدم چه خبر است؟ گفت اینجا در مورد آمدن بختیار اختلاف‌نظر بروز کرده است و دو دستگی شدیدی است و آقایان علمای تهران می گویند خیلی بد است که بختیار با آقا ملاقات کند. در همان موقع از پاریس خبردار شدیم که عده ای از هواداران جبهه ملی نیز که در آنجا نفوذ داشتند (بدون اطلاع از پیش‌شرط امام و نقشه طراحی شده) تلاش می کردند که بختیار بیاید و با امام ملاقات کند. با اینکه دیروقت بود و امام معمولاً ساعت 5 / 11ـ11 برای استراحت می رفتند به حاج مهدی عراقی که آن شب عهده‌دار کشیک بود گفتم که به داخل می روم ببینم امام چه می گویند. به دیدار امام رفتم متوجه شدم پیام عصبی و شدیداللحن تلفنی آقای خلخالی مبنی بر اعتراض آقایان علما از دیدار بختیار با ایشان توسط آقای فردوسی‌پور به اطلاع امام رسیده است. امام خالی‌الذهن از منظور آقای فردوسی‌پور به ایشان گفته بودند که قرار است بیاید و قبل از ملاقات با من استعفا بدهد و زیاد جوش نکن. البته من نمی دانم که امام به ایشان قید کرده بودند که این را به کسی نگوید یا نه؟ به هرحال آقای فردوسی‌پور آمده بود بیرون و بلافاصله به تهران اطلاع داده بود که تا بختیار استعفا ندهد، امام او را نمی پذیرند.
آقای خلخالی و دوستان دیگر در تهران به این مساله توجه نداشتند که اگر بختیار بداند که قرار است در پاریس قبل از ملاقات با امام استعفا دهد، اصلاً به پاریس نمی آید چون می فهمید می خواهند او را در مقابل یک عمل انجام شده قرار دهند، در ثانی اگر در تهران اعلام می کرد که استعفا می دهم و به ملاقات امام می روم، به هیچ‌وجه سران نظامی ارتش نمی گذاشتند او از مملکت خارج بشود. ضمن این که دیدار او به عنوان یک فرد عادی با امام هیچ معنای خاصی نمی داشت.
به این ترتیب خبر همه جا پیچید و به گوش بختیار هم رسید و سفر او منتفی شد و به این ترتیب یک حالت خیلی زیبایی از انتقال قدرت از بین رفت. به نظر من در آن مقطع این اندازه عنایت و اطمینان از سوی این آقایان به هوشیاری سیاسی امام وجود نداشت که وقتی رهبر انقلاب مطلبی را اعلام کردند، گاه ضرورت اقتضا می کند که نکته ای مکتوم بماند و همه‌چیز را برملا نکنند و به همه‌کس نگویند. باید فکر می کردند که قاعدتاً امام تمام جوانب این مساله را بررسی کرده بودند که آن را پذیرفتند. خوشبختانه این قضیه (لغو سفر بختیار) عامل به عقب انداختن انقلاب نشد.
در رابطه با سفر بختیار ظاهراً آقای فردوسی‌پور نقل کرده که «شب از تهران بیانیه‌ای دادند که من خدمت امام بدهم. من نظر علمای متحصّن در دانشگاه تهران را یادداشت کردم که آمدن بختیار به پاریس صحیح نیست و این مطلب را بردم خدمت امام. وقتی از اتاق خارج می‌شدم، حاج احمد آقا رسید و گفت کجا بودی؟ و چه کار داشتی؟»
در واقع آقای فردوسی‌پور می‌خواهد اینگونه القا کند که حاج احمد آقا همگام با طرفداران بختیار، موافق ملاقات او به عنوان نخست‌وزیر با امام بود (اما به آن شرایط که ذکر کردم اشاره نمی‌کند) ولی همت و هوشیاری او باعث شده است که در آن موقع شب که کسی اجازه ورود به اطاق امام را نداشت، برود و مطلب را به امام برساند و امام تصمیم بگیرند که بختیار را نپذیرند! و به این ترتیب تز کارتر مبنی بر حمایت از بختیار شکست بخورد! این نکته را هم اضافه کنم که هر شب یکی از نزدیکان عهده دار کشیک بود تا اگر مطلبی لازم بود به امام اطلاع داده شود، هماهنگ با دیگران عمل کند. آن شب کشیک به عهده حاج مهدی عراقی بود و ناراحتی حاج مهدی از این جهت بود که چند دقیقه غیبت او ـ به دلیل حمام رفتن ـ باعث شده بود که آقای فردوسی‌پور بر خلاف روال معمول به داخل برود و با امام دیدار کند، لذا خود را مسئول عواقب این حادثه می‌پنداشت و به شدت افسرد‌‌ه بود.
1. بعضی از سیاسیون جبهه ملی در داخل این احتمال را می دانند که اگر بختیار استعفا می کرد و خدمت امام می رفت و می گفت که من این کارها را کردم، امام می گفتند که برو دولت خودت را تشکیل بده تا شرایط دولت انتقالی فراهم بشود. یعنی از امام مهلت می گرفت. منتها این بار مشروعیتش از ناحیه امام بود و برخی از اعضای شورای انقلاب نیز در دولت او شرکت می کردند. احتمالاً همین مطلب باعث مخالفت بعضی از آقایان در تهران با سفر بختیار به پاریس شده بود.
برشی از کتاب خاطرات سیاسی اجتماعی دکتر صادق طباطبایی؛ ج 3، ص 153-157؛ چاپ سوم (1392)؛ ناشر: چاپ و نشر عروج.
دیدگاه تان را بنویسید