امام خمینی انتظار فرج را چگونه معنا می کند؟

جی پلاس: برداشت حضرت امام از انتظار فرج، برداشتی زنده و حیات بخش است. امام برداشت های مسئولیت گریزانه از انتظار فرج را نوعی عافیت طلبی دانسته و با آن به شدت مبارزه کرده است. در اینجا به فرازهایی از سخنان امام اشاره می شود: 

بعضی ها گمان می کنند که انتظار فرج به این است که انسان در گوشه ای بنشیند و فقط برای ظهور حضرت دعا کند و تکلیف خود در برابر اسلام و ملت اسلامی را تنها در حد بیان احکام شرعی ادا کند. برخی دیگر انتظار فرج را به این می دانند که ما کاری نداشته باشیم که در جهان و بر ملت های مسلمان چه می گذرد، ما باید خودمان درست عمل کنیم، برای جلوگیری از نابسامانی های فکری، اخلاقی و مانند آن حضرت می آید و اصلاح می کند.

و حتی بعضی گمان می کنند که باید فریضه امر به معروف و نهی از منکر انجام نشود تا جهان فاسد گردد و امام زمان برای اصلاح آن ظهور نماید.(1)

حضرت امام با نقل چندین نمونه از اینگونه برداشت های ناصواب، در مقام نقد آن به تفصیل وارد بحث می شود: 

این منطق اشخاصی است که می خواهند از زیر بار در بروند، اسلام اینها را نمی پذیرد... اینها می خواهند از زیر بار در بروند، یک چیزی درست می کنند، دو تا روایت از این طرف از آن طرف می گردند پیدا می کنند... این خلاف قران است... اگر صد تا همچون روایت هایی بیاید، ضرب به جدار می شود؛ خلاف قران است، خلاف سیره انبیاست؛ با اینکه روایتی نیست... مسلمان اگر بخواهد اهتمام به امور مسلمین نداشته باشد که مسلمان [نیست]. «لیس بمسلم»، «من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم»(2) هی هم بگو: «لا اله الا الله».(3)

ایشان برداشت های یادشده را با روح اسلام ناسازگار می داند، و معتقد است که انتظار فرج یعنی همراهی دعا و عمل، زمینه سازی ظهور حضرت، مسئولیت پذیری و تلاش در جهت رهایی انسان ها از زیر ستم های فرهنگی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و از نظر امام برداشت های ناصواب ناشی از ساده لوحی، تحجرگرایی و بعضا انحرافات فکری است.(4)

گفتنی است در بعضی روایات آمده است:

«کل رایة ترفع قبل قیام القائم صاحبها طاغوت»؛(5) هر پرچمی که پیش از ظهور قائم بلند شود، صاحب آن طاغوت است.

برخی با برداشت های ناروا از اینگونه روایات، گمان می کنند که در زمان غیبت هیچ گونه مسئولیتی در جهت اصلاح فردی و اجتماعی ندارند. حضرت امام با نقد چنین پندارهایی، درباره این روایات می گوید:

یک دسته دیگری بودند که می گفتند که هر حکومتی اگر در زمان غیبت محقق بشود، این حکومت باطل است و بر خلاف اسلام است؛ آنها مغرور بودند...به بعض روایاتی که وارد شده است؛... در صورتی که آن روایات [اشاره دارد] که هر کس علم بلند کند با علم مهدی، به عنوان مهدویت بلند کند [باطل است].(6)

گذشت که در آموزه های دینی، انتظار فرج به عنوان بهترین عبادت دانسته شده و پاداش منتظران، هم ردیف کسانی شمرده شده که در راه خدا در خون خود غلتیده اند. امام خمینی با تکیه بر اینگونه آموزه ها، مساله انتظار را پدیده ای زنده، تحرک بخش، مسئولیت آفرین و امیدوارکننده می داند؛ زیرا منتظر واقعی تلاش می کند خود و جامعه خود و ساحات تحت نفوذ خود را در مسیر اهداف آن حضرت قرار دهد و همواره آمادگی علمی و عملی درک حضور و محضر محبوب را داشته باشد.

همانگونه که اشاره شده، برداشت انحرافی از مساله انتظار معتقد است که مسلمانان در زمان غیبت، وظیفه و تکلیفی در مقابل فسادهای اجتماعی و اخلاقی جامعه ندارند به همین دلیل، از کنار نابسامانی های فردی، اجتماعی و سیاسی جهان اسلام عافیت طلبانه و بی تفاوت می گذرند و حل مشکلات و اصلاح امور را به حضرت مهدی و زمان ظهور ایشان وا می گذارند. این تلقی، بی شباهت به سخن قوم حضرت موسی نیست؛ قران سخن آنان را چنین نقل می کند:

قَالُوا یَا مُوسَىٰ إِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا أَبَدًا مَا دَامُوا فِیهَا ۖ فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّکَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ؛(7) قوم موسی گفتند: ای موسی تا وقتی آنان در آن شهرند ما هرگز پای در آن ننهیم؛ تو و پروردگارت بروید و جنگ کنید که ما همین جا می نشینیم.

1. ر.ک: صحیفه امام؛ ج 21، ص 13-14.

2. حدیث نبوی(ص): هر که صبح کند و به امور مسلمانان همت نگمارد مسلمان نیست. نظیر همین حدیث از امام صادق(ع) نیز روایت شده است. اصول کافی، کتاب الایمان و الکفر، باب الاهتمام بامور المسلمین، ج 2، ص 163.

3. صحیفه امام؛ ج 3، ص 340-341.

4. ر. ک: همان؛ ج 21، ص 14-17.

5. بحارالانوار، ج 25، ص 114، ح 15 و 17.

6. صحیفه امام؛ ج 21، ص 14.

7. مائده/24.

برشی از کتاب سیمای اهل بیت علیهم السلام در عرفان امام خمینی؛ ص 238-241؛ چاپ اول (1387)؛ ناشر: چاپ و نشر عروج.