برای پاسخ به این سؤال به سراغ یکی از استادان و صنعتگران به‌نام این حرفه رفتیم که در کارگاه خود و در میان آثار دستی بی‌شمارش، پذیرایم شد.
محسن یزدان‌شناس متولدسال 1355 در شهر زنجان، فعالیت حرفه‌ای خود را در حوزه کار با نقره ازسال 1370 آغاز کرده است. کسب مقام دوم در نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی که به مناسبت روز جهانی صنایع دستی در شهر تبریز برگزار شد، یکی از اولین افتخارات او در حوزه ملیله کاری به شمار می‌رود.
پس از آن یزدان‌شناس طی دو سال متوالی درسال‌های 1387 و 1389، با ارائه جعبه جواهرات ملیله به مسابقه دریافت نشان اصالت یونسکو، توانست تنها نشان بین المللی را برای استان زنجان به ارمغان بیاورد و درسال 1390 در زمینه ساخت جواهرات با نقره، موفق به دریافت نشان ملی شد.
یزدان‌شناس در این گفت‌وگو و از همان بدو ورودم به کارگاهش چندبار این عبارت را تکرار کرد و تأکیدش بیش از هر چیز روی کلمه «ملی» بود: «شهر ملی ملیله! ملی! نه شهر جهانی و نه شهر بین‌المللی!» این استاد ملیله‌کار در تشریح این موضوع عنوان کرد: پیش از این، شنیده‌ها حاکی از این بود که قرار است شهر زنجان در یونسکو به‌عنوان شهر ملیله ثبت جهانی شود، ولی ظاهراً با تغییر مدیریت، ارتباط با یونسکو قطع شد و پس از آن تصمیم بر این شد که زنجان را شهر ملی ملیله بنامند! اما بی‌تردید یک نام‌گذاریِ صرف اگر بدون هیچ اقدام عملی باشد، نمی‌تواند دردی از ما صنعتگران دوا کند. این استاد ملیله‌کار در ادامه درددل‌های خود (ترجیح دادم نام درددل بر این گفت‌وگو بگذارم!) اظهار داشت: بالارفتن قیمت نقره به کیلویی پنج یا 6 میلیون تومان و وام‌های اندکی که به فعالان این حرفه تعلق می‌گیرد و گاهی تنها چند میلیون تومان است، به‌لحاظ اقتصادی هنرمندان این حرفه را در تنگنا و محدودیت قرار داده است. ضمن اینکه درخصوص وام‌ها قوانینی وجود دارد که براساس آن، به‌ازای یک وام چند 10 میلیون تومانی، خود من موظف به استخدام پنج نفر به‌مدت پنج سال شده‌ام که این امر با توجه به قیمت بالای نقره برایم بسیار دشوار است. ضمن اینکه این حرفه بیش‌از هرچیز به سرمایه در گردش نیاز دارد در حالی که 90 درصد از مبلغ برخی از وام‌هایی که به این حوزه اختصاص یافته، به خرید دستگاه اختصاص می‌یابد. اما همان‌طور که هم‌اکنون شاهد هستید، ملیله‌کاری نیاز به دستگاه خاصی ندارد!
*عدم جذب سرمایه‌گذار، ورود ملیله به کشور!
این استادکار در ادامه عدم جذب سرمایه‌گذار در این حرفه را یکی از بزرگ‌ترین معضلات این حوزه دانست و در این‌باره تصریح کرد: در زنجان،برای حمایت از ملیله‌کاری و نقره‌کاری، سرمایه‌گذار وجود ندارداین در حالی است که در شهری مثل اصفهان و همین‌طور برخی شهرهای دیگر کشور، سرمایه‌گذاران قَدَری وجود دارند که از این هنر-صنعت به‌خوبی حمایت می‌کنند.
وی در ادامه افزود: اما مشکل دیگری در این خصوص وجود دارد؛ متأسفانه در حال حاضر عده زیادی از سرمایه‌گذاران یا حتی تعدادی از متقاضیان وام، ادعا می‌کنند که قصد دارند روی بسته‌بندی محصولات صنایع دستی سرمایه‌گذاری کنند و از این‌رو است که اخیراً این جمله را بسیار می‌شنویم که محصولات دستی ما مشکل بسته‌بندی دارد! اما از نظر من قبل از آنکه اقدامی برای بسته‌بندی صورت گیرد، لازم است که به درددل صنعتگران این هنر گوش داده شود و مشکل اصلی که بر سر راه بالابردن کیفیت و کمّیت این محصولات است، مرتفع شود. ضمن اینکه اغلب بسته‌بندی‌های ارائه‌شده در حوزه صنایع دستی کیفیت لازم را نداشته و گاهی از مواد بسیار بی‌کیفیت به‌عنوان بسته‌بندی محصولات استفاده می‌شود.
این صنعتگر زنجانی در ادامه، ورود ملیله به کشور را یکی از اصلی‌ترین معضلات بر سر راه این حرفه دانست و در این‌باره اظهار داشت: ملیله از هندوستان، اندونزی و چند کشور دیگر، وارد می‌شود و در شهرهای ایران پخش شده و نکته جالب در این باره این است که در اغلب شهرهای کشورمان این ملیله‌ها تحت عنوان ملیله زنجان به فروش می‌رسد! این مسئله نشان می‌دهد که کار دست صنعتگر زنجانی در بین مردم کشور، به‌اندازه کافی پرطرفدار و پذیرفته شده است، اما نیاز به سرمایه‌گذاری و حمایت برای بالابردن تولید این محصولات وجود دارد.
یزدان‌شناس در ادامه از برگزاری نمایشگاه ملی صنایع دستی در تاریخ سوم تا نهم شهریورماه خبر داد و در این‌باره نیز عنوان کرد: اگر به این نمایشگاه سری بزنید مشاهده خواهید کرد که صنایع دستی در اغلب شهرهای کشور دارای اسپانسر و حامی مالی است، اما در زنجان هیچ سرمایه‌گذاری وجود ندارد و اجاره غرفه و طراحی غرفه و کلیه هزینه‌ها بر عهده خود هنرمندان زنجانی است. این استاد ملیله‌کار بار دیگر تأکید کرد: متأسفانه ما در بحث جذب سرمایه‌گذار بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم!
*جای خالی اصالت هنری در بین آثار منتخب!
یزدان‌شناس در ادامه ضمن اظهار تأسف از اینکه برخی از کارهای منتخب در این حوزه کپی‌برداری از نمونه‌های کریستال و.. هستند، تصریح کرد: یکی از دلایل ارزشمندشدن یک هنر داشتن اصالت و ناب‌بودن یک اثر هنری است. اما گاهی آثار منتخب در شرایطی انتخاب می‌شوند که نمونه‌های کریستالی و فلزی آن به وفور در بازار یافت شوند!
*آموزش، مهم‌ترین دغدغه من است!
این استادکاردرادامه گفت‌وگو بحث آموزش ملیله‌کاری را یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خود دانست و در این‌باره اظهار کرد: «شیوه تدریس استاد شاگردی، یکی از قدیمی‌ترین، اصیل‌ترین و کاربردی‌ترین روش آموزش این حرفه و این هنر اصیل ایرانی است. اما ورود بخش‌هایی که گاهی به‌نظر می‌رسد تخصص لازم در آموزش این هنر را ندارند، سبب افت و پایین‌آمدن کیفیت این هنر-صنعت خواهد بود. به‌طوری که گاهی دیده می‌شود از افرادی برای آموزش ملیله‌کاری استفاده می‌شود که تنها یک دوره 6 ماهه را گذرانده‌اند. یا افرادی تحت‌عنوان مربی و مدرسِ این رشته معرفی می‌شوند که حتی دو سال هم از عمر کاریشان نمی‌گذرد. درحالی که ازنظر من بهادادن به آموزش یکی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه برای زنده نگهداشتن این صنعت و انتقال بی‌کم‌وکاست این حرفه به نسل‌های آینده است.»
*از خوبی‌ها بگویید!
(می‌خندد)«سختی‌ها بیشترند! اما خوشحالم که استقبال از این هنر- صنعت در میان جوانان گسترش بیشتری یافته و هنرجویان و علاقه‌مندان جوان این هنر گاهی کارهای ظریف و زیبایی ارائه می‌دهند که قابل تأمل است.»
این استادملیله‌کاردر بخش دیگری از این گفت‌وگو عنوان کرد:«باورکنید که قصد گله وشکایت ندارم اما دوست دارم حرف‌هایم تلنگری باشد برای کسانی که دراین حوزه مسئولیتی دارند. همچنین انتظار ندارم که سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری، به من وامثال من کمک مالی کند، اماتوقع مساعدت‌های معنوی وفرهنگی را دارم.»
یزدان‌شناس در خاتمه ضمن تشکر از مدیرکل میراث فرهنگ، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان خاطرنشان کرد: «باآمدن مهندس رحمتی اوضاع فرهنگی استان زنجان تااندازه زیادی متحول شده و نمونه‌های این تغییرات مثبت در برگزاری منظم جشنواره آش قابل مشاهده است.» وی در ادامه افزود: «نامگذاری شهر زنجان به‌عنوان شهر ملیله می‌تواند اتفاق بسیار خوبی باشد، به‌شرط اینکه برنامه‌ای برای آن وجود داشته باشد.»
ملیله‌کاری به‌معنای کار با نقره و ساختن ابزاری با ارزش با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره‌ای است. اغلب طرح‌های نوارهای باریک نقره، براساس طرح‌های اسلیمی بوده و حاصل کار از آینه و شمعدان گرفته تا سرویس چای خوری،شکلات‌خوری،گلدان و... کاربر دارد.
ریز نقوش متداول درملیله همانند بیشتر نقش‌های به‌کار رفته درصنایع دستی ذهنی و الهام یافته ازطبیعت وطرح‌های سنتی است. گفته می‌شود که استان زنجان خاستگاه هنرملیله‌کاری در کشور محسوب می‌شود؛ به‌طوری که قدمت ملیله دراین منطقه از هزار سال نیز فراتر رفته است. بااین حال، چنانچه در این گفت‌وگو اشاره شد، گران‌شدن نقره، نبود رونق بازار، کمبودسرمایه ،کمبود سرمایه‌گذار و... مشکلات متعددی را برای این هنر و صنعت پدید آورده است.
از کارگاه که خارج شدم تا مدت‌ها جمله‌های آخر استاد را با خودم تکرار می‌کردم. کسی چه می‌داند؟ شاید فقط برای شنیدن همین چند جمله، دست کائنات مرا امروز، به اینجا کشانده است: «تازمانی که برای نجات،به بیرون ازخودتکیه کنی،بارها و بارها زمین می‌خوری! این قانون هستی است که با شکست‌های مکرر به تو می‌فهماند که باید دست از گدایی بکشی چون تو خودپادشاهی! پس خودت را کشف کن!»
** روزنامه مردم نو، حمیده بلوری، 1397،5،29.
8068/3088
انتهای پیام محسن یزدان‌شناس متولدسال 1355 در شهر زنجان، فعالیت حرفه‌ای خود را در حوزه کار با نقره ازسال 1370 آغاز کرده است. کسب مقام دوم در نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی که به مناسبت روز جهانی صنایع دستی در شهر تبریز برگزار شد، یکی از اولین افتخارات او در حوزه ملیله کاری به شمار می‌رود.
پس از آن یزدان‌شناس طی دو سال متوالی درسال‌های 1387 و 1389، با ارائه جعبه جواهرات ملیله به مسابقه دریافت نشان اصالت یونسکو، توانست تنها نشان بین المللی را برای استان زنجان به ارمغان بیاورد و درسال 1390 در زمینه ساخت جواهرات با نقره، موفق به دریافت نشان ملی شد.
یزدان‌شناس در این گفت‌وگو و از همان بدو ورودم به کارگاهش چندبار این عبارت را تکرار کرد و تأکیدش بیش از هر چیز روی کلمه «ملی» بود: «شهر ملی ملیله! ملی! نه شهر جهانی و نه شهر بین‌المللی!» این استاد ملیله‌کار در تشریح این موضوع عنوان کرد: پیش از این، شنیده‌ها حاکی از این بود که قرار است شهر زنجان در یونسکو به‌عنوان شهر ملیله ثبت جهانی شود، ولی ظاهراً با تغییر مدیریت، ارتباط با یونسکو قطع شد و پس از آن تصمیم بر این شد که زنجان را شهر ملی ملیله بنامند! اما بی‌تردید یک نام‌گذاریِ صرف اگر بدون هیچ اقدام عملی باشد، نمی‌تواند دردی از ما صنعتگران دوا کند. این استاد ملیله‌کار در ادامه درددل‌های خود (ترجیح دادم نام درددل بر این گفت‌وگو بگذارم!) اظهار داشت: بالارفتن قیمت نقره به کیلویی پنج یا 6 میلیون تومان و وام‌های اندکی که به فعالان این حرفه تعلق می‌گیرد و گاهی تنها چند میلیون تومان است، به‌لحاظ اقتصادی هنرمندان این حرفه را در تنگنا و محدودیت قرار داده است. ضمن اینکه درخصوص وام‌ها قوانینی وجود دارد که براساس آن، به‌ازای یک وام چند 10 میلیون تومانی، خود من موظف به استخدام پنج نفر به‌مدت پنج سال شده‌ام که این امر با توجه به قیمت بالای نقره برایم بسیار دشوار است. ضمن اینکه این حرفه بیش‌از هرچیز به سرمایه در گردش نیاز دارد در حالی که 90 درصد از مبلغ برخی از وام‌هایی که به این حوزه اختصاص یافته، به خرید دستگاه اختصاص می‌یابد. اما همان‌طور که هم‌اکنون شاهد هستید، ملیله‌کاری نیاز به دستگاه خاصی ندارد!
*عدم جذب سرمایه‌گذار، ورود ملیله به کشور!
این استادکار در ادامه عدم جذب سرمایه‌گذار در این حرفه را یکی از بزرگ‌ترین معضلات این حوزه دانست و در این‌باره تصریح کرد: در زنجان،برای حمایت از ملیله‌کاری و نقره‌کاری، سرمایه‌گذار وجود ندارداین در حالی است که در شهری مثل اصفهان و همین‌طور برخی شهرهای دیگر کشور، سرمایه‌گذاران قَدَری وجود دارند که از این هنر-صنعت به‌خوبی حمایت می‌کنند.
وی در ادامه افزود: اما مشکل دیگری در این خصوص وجود دارد؛ متأسفانه در حال حاضر عده زیادی از سرمایه‌گذاران یا حتی تعدادی از متقاضیان وام، ادعا می‌کنند که قصد دارند روی بسته‌بندی محصولات صنایع دستی سرمایه‌گذاری کنند و از این‌رو است که اخیراً این جمله را بسیار می‌شنویم که محصولات دستی ما مشکل بسته‌بندی دارد! اما از نظر من قبل از آنکه اقدامی برای بسته‌بندی صورت گیرد، لازم است که به درددل صنعتگران این هنر گوش داده شود و مشکل اصلی که بر سر راه بالابردن کیفیت و کمّیت این محصولات است، مرتفع شود. ضمن اینکه اغلب بسته‌بندی‌های ارائه‌شده در حوزه صنایع دستی کیفیت لازم را نداشته و گاهی از مواد بسیار بی‌کیفیت به‌عنوان بسته‌بندی محصولات استفاده می‌شود.
این صنعتگر زنجانی در ادامه، ورود ملیله به کشور را یکی از اصلی‌ترین معضلات بر سر راه این حرفه دانست و در این‌باره اظهار داشت: ملیله از هندوستان، اندونزی و چند کشور دیگر، وارد می‌شود و در شهرهای ایران پخش شده و نکته جالب در این باره این است که در اغلب شهرهای کشورمان این ملیله‌ها تحت عنوان ملیله زنجان به فروش می‌رسد! این مسئله نشان می‌دهد که کار دست صنعتگر زنجانی در بین مردم کشور، به‌اندازه کافی پرطرفدار و پذیرفته شده است، اما نیاز به سرمایه‌گذاری و حمایت برای بالابردن تولید این محصولات وجود دارد.
یزدان‌شناس در ادامه از برگزاری نمایشگاه ملی صنایع دستی در تاریخ سوم تا نهم شهریورماه خبر داد و در این‌باره نیز عنوان کرد: اگر به این نمایشگاه سری بزنید مشاهده خواهید کرد که صنایع دستی در اغلب شهرهای کشور دارای اسپانسر و حامی مالی است، اما در زنجان هیچ سرمایه‌گذاری وجود ندارد و اجاره غرفه و طراحی غرفه و کلیه هزینه‌ها بر عهده خود هنرمندان زنجانی است. این استاد ملیله‌کار بار دیگر تأکید کرد: متأسفانه ما در بحث جذب سرمایه‌گذار بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم!
*جای خالی اصالت هنری در بین آثار منتخب!
یزدان‌شناس در ادامه ضمن اظهار تأسف از اینکه برخی از کارهای منتخب در این حوزه کپی‌برداری از نمونه‌های کریستال و.. هستند، تصریح کرد: یکی از دلایل ارزشمندشدن یک هنر داشتن اصالت و ناب‌بودن یک اثر هنری است. اما گاهی آثار منتخب در شرایطی انتخاب می‌شوند که نمونه‌های کریستالی و فلزی آن به وفور در بازار یافت شوند!
*آموزش، مهم‌ترین دغدغه من است!
این استادکاردرادامه گفت‌وگو بحث آموزش ملیله‌کاری را یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خود دانست و در این‌باره اظهار کرد: «شیوه تدریس استاد شاگردی، یکی از قدیمی‌ترین، اصیل‌ترین و کاربردی‌ترین روش آموزش این حرفه و این هنر اصیل ایرانی است. اما ورود بخش‌هایی که گاهی به‌نظر می‌رسد تخصص لازم در آموزش این هنر را ندارند، سبب افت و پایین‌آمدن کیفیت این هنر-صنعت خواهد بود. به‌طوری که گاهی دیده می‌شود از افرادی برای آموزش ملیله‌کاری استفاده می‌شود که تنها یک دوره 6 ماهه را گذرانده‌اند. یا افرادی تحت‌عنوان مربی و مدرسِ این رشته معرفی می‌شوند که حتی دو سال هم از عمر کاریشان نمی‌گذرد. درحالی که ازنظر من بهادادن به آموزش یکی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه برای زنده نگهداشتن این صنعت و انتقال بی‌کم‌وکاست این حرفه به نسل‌های آینده است.»
*از خوبی‌ها بگویید!
(می‌خندد)«سختی‌ها بیشترند! اما خوشحالم که استقبال از این هنر- صنعت در میان جوانان گسترش بیشتری یافته و هنرجویان و علاقه‌مندان جوان این هنر گاهی کارهای ظریف و زیبایی ارائه می‌دهند که قابل تأمل است.»
این استادملیله‌کاردر بخش دیگری از این گفت‌وگو عنوان کرد:«باورکنید که قصد گله وشکایت ندارم اما دوست دارم حرف‌هایم تلنگری باشد برای کسانی که دراین حوزه مسئولیتی دارند. همچنین انتظار ندارم که سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری، به من وامثال من کمک مالی کند، اماتوقع مساعدت‌های معنوی وفرهنگی را دارم.»
یزدان‌شناس در خاتمه ضمن تشکر از مدیرکل میراث فرهنگ، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان خاطرنشان کرد: «باآمدن مهندس رحمتی اوضاع فرهنگی استان زنجان تااندازه زیادی متحول شده و نمونه‌های این تغییرات مثبت در برگزاری منظم جشنواره آش قابل مشاهده است.» وی در ادامه افزود: «نامگذاری شهر زنجان به‌عنوان شهر ملیله می‌تواند اتفاق بسیار خوبی باشد، به‌شرط اینکه برنامه‌ای برای آن وجود داشته باشد.»
ملیله‌کاری به‌معنای کار با نقره و ساختن ابزاری با ارزش با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره‌ای است. اغلب طرح‌های نوارهای باریک نقره، براساس طرح‌های اسلیمی بوده و حاصل کار از آینه و شمعدان گرفته تا سرویس چای خوری،شکلات‌خوری،گلدان و... کاربر دارد.
ریز نقوش متداول درملیله همانند بیشتر نقش‌های به‌کار رفته درصنایع دستی ذهنی و الهام یافته ازطبیعت وطرح‌های سنتی است. گفته می‌شود که استان زنجان خاستگاه هنرملیله‌کاری در کشور محسوب می‌شود؛ به‌طوری که قدمت ملیله دراین منطقه از هزار سال نیز فراتر رفته است. بااین حال، چنانچه در این گفت‌وگو اشاره شد، گران‌شدن نقره، نبود رونق بازار، کمبودسرمایه ،کمبود سرمایه‌گذار و... مشکلات متعددی را برای این هنر و صنعت پدید آورده است.
از کارگاه که خارج شدم تا مدت‌ها جمله‌های آخر استاد را با خودم تکرار می‌کردم. کسی چه می‌داند؟ شاید فقط برای شنیدن همین چند جمله، دست کائنات مرا امروز، به اینجا کشانده است: «تازمانی که برای نجات،به بیرون ازخودتکیه کنی،بارها و بارها زمین می‌خوری! این قانون هستی است که با شکست‌های مکرر به تو می‌فهماند که باید دست از گدایی بکشی چون تو خودپادشاهی! پس خودت را کشف کن!»
** روزنامه مردم نو، حمیده بلوری، 1397،5،29.
8068/3088
کپی شد
