گنبد سلطانیه؛ نگین انگشتری معماری ایرانی- اسلامی زنجان میزبان "قیدار نبی" و "مردان نمکی"

استان‌زنجان با جاذبه‌های تاریخی، مذهبی، فرهنگی و طبیعی بسیار غنی در شمال‌غربی ایران قرارگرفته است. شهری که میزبان "قیدار نبی"و گنبد سلطانیه به عنوان نگینی برانگشتری معماری ایرانی- اسلامی است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، «زنگان» یا زنجان امروزی مرکز استان است که از قدیم به سبب قرار داشتن بر سر راه تجاری ری قدیم به آذربایجان دارای اهمیت اساسی بوده است. زنجان با تهران ٣٣٠ کیلومتر فاصله دارد. این شهر در ساحل راست رودخانه ای که به همین نام مشهور است و از چمن سلطانیه واقع در ٤٠ کیلومتری سمت شرقی آن سرچشمه می‌گیرد، ایجاد شده است.

«مسجد و مدرسه جامع زنجان »

مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری (سال 1242) در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته شد.

​

«حسینیه اعظم زنجان»

حسینیه اعظم زنجان، از اماکن مذهبی شیعیان است که در جنوب شهر زنجان واقع شده ‌است. قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش می‌رسد.



«کاروانسرای سنگی»

 کاروانسرای سنگی مربوط به عهد شاه عباس دوم است؛ این بنای تاریخی زنجان درعهد قاجار به دلیل جنگ‌های ایران و روس و واقع شدن زنجان در مسیر رفت و آمدهای مکرر پایتخت‌نشینان و هم‌جواری با تبریز (ولیعهد نشین) و عبور کاروان‌های تجاری و سیاسی، نظامی بوده است که در حال حاضر به صورت سنتی از آن برای مسافران و گردشگران استفاده می شود.

«خانه ذوالفقاری»

خانه ذوالفقاری مربوط به دوره قاجار است و در خیابان طالقانی شهر زنجان واقع شده است. عمارت ذوالفقاری در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محله دالان آلتی در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع قرار دارد. این خانه به سبک بناهای اواخر دورهٔ قاجار ساخته شده‌ است.

سبک ساختمانی آن از بناهای گوتیک اروپایی الهام گرفته شده‌ است.

«بازار زنجان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران

بازار زنجان، که به طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران مشهور است، متشکل از مجموعه‌ای تاریخی است، در مرکز بافت قدیمی این شهر که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق بوده است.

 این بازار که براساس اسناد تاریخی ساخت آن در سال 1205 قمری و در دوران آقامحمد خان قاجار آغاز شده، در سال 1213 قمری در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به بهره برداری رسیده است.

مجموعه بازار قدیمی زنجان در سال 1374 از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 1440 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

«بنای حاج داداش" نمادی باشکوه از معماری ایرانی»

گرمابه "حاج داداش" از بناهای تاریخی ارزشمند در دل بازار تاریخی زنجان است که امروز صاحبان این بنا با تغییر کاربری آن، فضای مفرح و دلنشینی در قالب سفره خانه سنتی پدید آورده اند که آرامش و ذوق هنر ایرانی را نشان می دهد.

گنبد اصلی حمام حاجی داداش که یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر زنجان و تنها حمام ستون سنگی زنجان است بر روی چهار ستون سنگی قرار گرفته که این ستون ها در زمان خود توسط هنرمندان همدانی تراشیده شده است.

«سرای ملک»

سرای ملک، در بازار پایین زنجان قرار دارد. سرای ملک به مساحت 82/2811 متر مربع با داشتن یک حیاط و سه دالان ورودی و یک دالان عمود بردالان ورودی جنوبی که از سمت شرق دارای یک ورودی دیگر است در یک طبقه بنا شده است.

حیاط این سرا دارای معماری چهار ایوانه با پلان مربع است که دور تا دور آن دارای 20 حجره چهار راهی است.

«ائل داغی»

مجموعه تفریحی و کوهستانی ائل داغی زنجان یا مجموعه تفریحی گاوه‌زنگ زنجان در شمالی‌ترین نقطه زنجان و در دامنه کوه گاوازنگ قرار دارد.

آلاچیق‌های چوبی، رستوران، آسیاب، آبشار مصنوعی و غیره از جمله تسهیلات موجود در این مجتمع است.

.

«رخت‌شوی‌خانه»

بنای رخت‌شوی‌خانه یا مجموعه تاریخی رخت‌شوی‌خانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان احداث شده ‌است. مردم شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند. این بنا در حال حاضر به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمین این بنا توسط علی اکبر خان توفیقی اولین شهردار وقت زنجان خریداری شد و در سال ۱۳۴۵ ه. ق توسط او ساخته شده است.

«قلعه بهستان»

قلعه بهستان یا کهن دژ در شهرستان ماهنشان در استان زنجان و در کنار رودخانه قزل اوزن واقع است. به اعتقاد برخی باستان‌شناسان قدمت این دژ به دوره ماد‌ها مرتبط می شود.

«دودکش جن»

دودکش جن که در اصلاح زمین‌شناسی “هودو” (Hoodoo) نامیده می‌شود در حقیقت به نوعی از فرسایش گفته می‌شود که بر اثر آن مناره‌های طویلی از رسوبات و سنگ‌ها از لایه‌های ابتدایی باقی می‌مانند. نمونه‌ای از این پدیده طبیعی در زنجان وجود دارد.

«مردان نمکی»

مردان نمکی نامی است که به شش مومیایی کشف‌شده در زمستان سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳ میلادی) در معدن نمک چهرآباد استان زنجان داده شده‌ است. در میان آن‌ها جسد یک زن و یک پسر نوجوان نیز وجود دارد. تعدادی از مردان نمکی بر اثر ادامه کار معدن، به‌شدت آسیب دیده‌اند.

از میان مردان نمکی یافت شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان (حدود ۴۰۰ پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی (حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلادی) هستند.

«پل میر بهاء الدین»

پل میربهاء الدین که با نام‌های پل کهنه و پل اژدهاتو نیز شهرت دارد، در محور جنوبی حومه شهر زنجان در مسیر استان‌های زنجان به کردستان ساخته شده است.

«آبشار شارشار»

آبشار شارشار از نقاط دیدنی استان زنجان است این آبشار در منطقه تهم، در شمال باختری شهر زنجان قرار دارد این آبشار در میان سنگ‌های صخره‌ای قرارگرفته و حدود ۵ کیلومتر با دریاچه مصنوعی سد تهم فاصله دارد.

« گنبد سلطانیه – زنجان»

گنبد سلطانیه، در شهرسلطانیه در استان زنجان قرار دارد و یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی است.

این گنبد درحد فاصل سال‌های 704 تا 712 قمری، به دستور اولجایتو پادشاه مغول، معروف به سلطان محمد خدابنده و با تولیت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شده است.

سلطانیه، زمانی پایتخت و مسکن شهریاران ایران بوده و امروزه نیز آرامگاه سلطان محمد خدابنده است.

این گنبد نخستین گنبد دو جداره در جهان است که نمی‌توان نمونه‌ای قدیمی‌تر از آن در جهان یافت. گنبد و شهر سلطانیه در سال 2005 میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

«معبد داش کشن معماری بی نظیر در دل صخره های زنجان»

معبد داش کسن بنایی صخره‌ای است که در حاشیه روستای ویر در حدود ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر تاریخی سلطانیه (زنجان) واقع شده است.

معبد سنگی داش کسن در ایران بی نظیر است؛ معبدی با طرح اژدها که وقتی گردشگران آن را می‌بینند تصورمی کنند با معبدی چینی روبرو هستند (چین ایران) اما این اثر تاریخی یادگاری از دوره ایلخانیان است. 

بنای داش کسن به دو نقش برجسته اژدها و چند محراب اسلامی در دو سمت آن و به قرینه یکدیگر مزین است. نمونه‌های مشابه نقش‌های اژدهای آن در جای دیگری از ایران دیده نمی‌شود.

داش کسن از نظر نقشه و نقوش تزیینی یکی از با ارزش ترین نمونه‌های معماری صخره‌ای در تاریخ معماری ایران به شمار می‌رود. داش کسن  در میان گردشگران به «معبد اژدها» هم مشهور است.

« غار کتله خور»

غار کتله‌خور،نام غاری است خشکی - آبی که در استان زنجان شهرستان خدابنده و در ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری  تهران و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع است. در بعضی مناطق غربی ایران به کوه کم ارتفاع "کَتَله" می‌گویند و احتمالاً  وجه تسمیه این غار نیز همین است که در یکی از این کوه‌ها قرار گرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و به جای کتله خورشید به آن کتله خور می گویند.

.

«شهر سهرورد​»

شهر سهرورد پیشینه‌ای تاریخی داشته و زادگاه بزرگانی همچون شیخ شهاب‌الدین سهروردی است، ابن حوقل درباره این شهر می‌نویسد: «از جانب سلطان امیر یا عاملی جهت رسیدگی به اموال در آنجا نیست و فراخی معیشت و ارزانی وبه عنوان یک جاذبه گردشگری در شهرستان خدابنده استان زنجان کشور ایران ثبت شده است.

سهرورد تا قرن هفتم هجری قمری یکی از شهرهای آباد منطقه زنجان بوده که با حمله مغولان آسیب فراوان دیده است.

.

« بقعه قیدار نبی»

بقعه قیدار نبی در شهر قیدار است که بعنوان یکی از آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. قیدار نبی یا قیدار بن ابراهیم بنا به شواهد بحار الانوار جد سی ام پیامبر اسلام و به نقل تاریخ یعقوبی، اسماعیل نبی دوازده پسر داشته که قیدار بزرگترین پسر او و پس از او جانشین پدر و پیامبری را به عهده داشته است. قیدار در لغت یعنی سیاه پوست که در زمان‌های بعد نیز افرادی نسبت به مرمت آن اقدام کردند. 

 تهیه و تنظیم: زهرا ملابابایی