غنای «ریز نقوش» و استفاده از نقره خالص، وجه تمایز ملیله زنجان با سایر مناطق است. زیبایی و ظرافت ملیله این دیار مرهون ذوق و عشق هنرمندانی است که آن را سینه به سینه از دل تاریخ و از پدران و اجداد خود به ارث برده اند. درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست، اما در کتاب‌های تاریخی که اشاراتی به زنجان دارند از میان صنایع این دیار بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری و از جمله ملیله کاری سخن گفته شده است. به گزارش ایرنا، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در این باره می‌گوید: قدمت ملیله در زنجان به بیش از 2 هزار و 300 سال می‌رسد. «محمود علیمحمدی» می‌افزاید: شاهد این ادعا، ادواتی است که در نتیجه کشف مردان نمکی در معدن چهره آباد به دست آمده است برخی از آن ادوات چوبی، شکل و فرم‌هایی دارند که امروز نیز همان اشکال در صنعت ملیله کاری در زنجان کاربرد دارد. علیمحمدی می‌گوید: دوره صفویه اوج فعالیت هنرمندان ملیله کار در زنجان بوده و پس از آن در دوره قاجاریه و پهلوی ادامه داشته و به زمان کنونی رسیده است.
وی با بیان این‌که اکنون بالغ بر 470 هنرمند ملیله کار در استان در این حوزه فعالیت دارند، ادامه می‌دهد: برخی از هنرمندان توانمند و چیره دست این دیار، سبک‌های منحصر به فرد و خاصی را در صنعت ملیله کاری از پدران و اجداد خود به ارث برده اند.
علیمحمدی عنوان می‌کند: اشاعه و گسترش ملیله کاری در زنجان که در واقع مهد این هنر محسوب می‌شود، در گرو تربیت جوانان و علاقه مندان به این هنر است، ولی گاهی احساس می‌شود استادان بنام این رشته که دارای سبک‌های خاصی هستند، تمایل دارند داشته‌ها و یافته هایشان را نزد خود نگه دارند. در حالی که با چنین رویه ای، مسیر تعالی و رشد این هنر اصیل در زنجان با مشکلات مواجه می‌شود.
فعالان هنر ملیله کاری
اکنون تولیدات ملیله در زنجان در3 بخش ظروف، زیور آلات و در مواردی نیز کارهای سفارشی روی احجام بزرگی همچون آینه و شمعدان انجام می‌شود.
«علیرضا لطفی رضایی» که حدود 30 سال در ملیله کاری سابقه فعالیت دارد، پیرامون وضعیت این هنر در زنجان می‌گوید: برخی از مسئولان در استان چنان که باید ملیله را نمی‌شناسند و به طور کلی به علت معرفی نشدن این هنر، شناخت و اطلاعات کافی و لازم در مورد آن وجود ندارد.
وی ضرورت حمایت از فعالان هنر ملیله‌کاری تأکید می‌کند و می‌افزاید: به دلیل بالا بودن هزینه‌ها در تامین مواد اولیه در ملیله کاری، این هنر نیاز به حمایت بیشتری همچون اعطای تسهیلات کم بهره و مدت‌دار دارد.
لطفی رضایی عنوان می‌کند: اگر از هنرمندان این عرصه حمایت نشود، جوانان هم انگیزه‌ای برای فعالیت در آن پیدا نمی‌کنند.
وی می‌گوید: احداث بازارچه‌های صنایع دستی در مناطق و معابر در دسترس و پرتردد می‌تواند تاثیر قابل توجهی در معرفی و نیز عرضه محصولات صنایع دستی به ویژه تولیدات ملیله داشته باشد، ولی اکنون این شرایط چنان که باید در زنجان فراهم نیست و ملیله کاران به جای تمرکز در یک محل مشخص، در شهر و بازار پراکنده هستند.
«جلال پرداختی» با 40 سال سابقه فعالیت در ملیله کاری معتقد است که اکنون بازار ملیله‌کاری سنتی، رونق مورد انتظار را ندارد و این موضوع ناشی از ناشناخته بودن این هنر است که بخشی از مردم هیچ آشنایی با آن ندارند. وی به سختی‌ها و مشقت‌های موجود در تولید یک محصول ملیله اشاره می‌کند و می‌گوید: کار با آتش و اسید در ملیله کاری، سختی‌ها و آسیب‌های خودش را دارد، ولی با این وجود این حرفه جزو مشاغل سخت و زیان آور قلمداد نمی‌شود. «عباس همامی» نیز که بیش از 30 سال سابقه فعالیت در ملیله کاری دارد و به گفته خود این هنر را از خاندانش به ارث برده است، اظهار می‌کند: ملیله یک کالای لوکس و فاخر است. به همین دلیل مشتری‌های خاص خود را دارد. وی با بیان این‌که ملیله جزو هنرهای اصیل و خاص زنجان است و شیوه تولید و ظرافت آن منحصر به فرد است، اظهار می‌کند: در مناطق و جاهای دیگر هم که این هنر وجود دارد آن را به نحوی از زنجان فراگرفته اند.
همامی می‌گوید: ملیله کاری هنوز در زنجان زنده است، ولی رونقی ندارد.
تهدید ملیله کاری صنعتی برای تولید آثار دستی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به ملیله کاری در دیگر مناطق کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: تهدیدی که اکنون متوجه صنعت ملیله کاری در زنجان است، آن است که در برخی استان‌ها برای افزایش میزان تولید، به تولید صنعتی آثار ملیله کاری روی آورده اند و این آثار صنعتی، به واسطه ارزان بودن، اندک اندک جای تولیدات اصیل و دستی را در ویترین‌ها تنگ می‌کند. «محمود علیمحمدی» می‌افزاید: در تولید صنعتی، فرم‌ها و اشکال، همان فرم‌های ملیله است ولی در آنها از فلزات دیگری به غیر از نقره و یا نقره با عیار پایین استفاده می‌شود به همین دلیل نیز محصول تولید شده قیمت بسیار پایینی نسبت به ملیله اصیل و دستی دارد. وی می‌گوید: ظرفیت پایین تولید در شیوه دستی خود یک آسیب است، چرا که بازار کوچک‌تری نسبت به ملیله کاری‌های صنعتی دارد. علیمحمدی با بیان این‌که در زنجان به هیچ عنوان تولید ملیله صنعتی نداریم، اظهار می‌کند: ملیله کاران سنتی باید برای بالا بردن میزان تولید خود اقداماتی را انجام دهند که از جمله آن بهره گیری از هنرمندان و علاقه مندانی است که داخل منازل کار می‌کنند. به این نحو که پس از فرآیند آتش کاری، مرحله چیدمان ملیله را به هنرمندانی واگذار کنند که داخل منازل می‌توانند این فعالیت را که ظریف ترین و زمان برترین بخش تولید ملیله است، انجام دهند.
46
