سالها قبل وقتی کارخانه‌های روی یکی یکی در شهرک‌های صنعتی زنجان شروع به کار کردند بسیاری از مردم استان خوشحال بودند که خود یا فرزندانشان صاحب شغل و در آمد می شوند. همین طور هم شد اما این خوشی دوام نیاورد و رفته رفته با دپوی مواد باطله روی و افزایش فلزات معدنی سنگین در کنار کارخانه‌ها، جایخود را به نگرانی داد.
به گزارش خبرنگار ایلنا از زنجان، تولید روی در ایران از سال‌های 70 در زنجان شروع شد.اصلی‌ترین منبع و ذخیره موجود در آن زمان نیز معدن سرب و روی انگوران در استان زنجان با ذخیره 25 میلیون تن در سال بود. اکنون27سال از عمر این صنعت در کشور می‌گذرد و از آن زمان تا امروز بسیاری از مردان و زنان زنجانی در این صنعت مشغول به کارند؛ اما این روزها در این منطقه از زنجان اتفاق ناگواری درحال رخ دادن است که در صورت بی‌توجهی مسئولان بزودی شاهد به مخاطره افتادن سلامت و امنیت غذایی مردم استان خواهیم بود. فاجعه‌ای زیست محیطی که تاوانش سنگین خواهد بود.
سال‌های گذشته وقتی این کارخانه‌ها شروع به کار کردند تعدادشان انگشت شمار و تولیداتشان نیز بسیار محدود بود به طوری که تمامی محصولات به مصرف داخلی می‌رسید اما اکنون 85 کارخانه و شرکت تولید روی در استان نزدیک به 170هزار تن در سال شمش روی تولید می کنند که از این میزان تولید نزدیک به 140هزار تن طبق آمار گمرک صادر می‌شود.
جانمایی که به ضرر شهر تمام شد
فعالان این حوزه از صنعت می‌دانند ماده معدنی روی همواره همراه با سرب بوده به همین منظور کارخانجاتی برای جداسازی کنسانتره سرب و روی در کنار کارخانه‌های فرآوری روی ایجاد شد تا مواد باطله ایجاد شده در کنار کارخانجات اصلی انبار شود. اما از آنجاکه حجم این مواد باطله زیاد بود در سال 1382 و به منظور توسعه و تجمیع این صنعت در یک‌جا ، مسئولان وقت تصمیم گرفتند محلی جدید برای احداث کارخانجات روی در نظر بگیرند. این اتفاق اگرچه خوب بود اما در آن زمان جانمایی خوبی برای آن صورت نگرفت و محلی که هم اکنون شهرک تخصصی روی با 65 کارخانه در آن مستقر شده دارای مشکلاتی در خصوص دپوی مواد باطله است.
اگرچه از سال 1384 که این کارخانه‌ها در محل شهرک تخصصی روی راه‌اندازی شدند، تولید روی کشور از 30هزار تن در آن سال به 170 هزارتن در سال‌های اخیر رسید و موجب اشتغالزایی برای 12 هزار نفر شد و علاوه بر آن برای حدود 50 هزار نفر از جمعیت استان نیز مستقیم و غیر مستقیم درآمدزایی به همراه داشت اما مواد باطله ایجاد شده از این محصول و دپوی آنها در کنار کارخانه‌ها مشکلات زیست محیطی را برای مردم به ارمغان آورد.
دپوی 7میلیون تن مواد باطله
متاسفانه حین تولید شمش از ماده معدنی در صنعت تولید فلزات مخصوصا صنعت سرب و روی، مقداری مواد باطله نیز تولید می شود و با توجه به نوع ماده معدنی از هر یک کیلو گرم ماده معدنی حدود 2 کیلوگرم مواد باطله تولید می‌شود که این باطله‌ها در کنار شهرک صنعتی روی و دیگر کارخانجات مثل شرکت کالسمین، مجتمع فرآوری، مجتمع سرب و روی ایران دپو می‌شود. مقدار این مواد باطله نیز به حدی زیاد است که تنها در شهرک تخصصی روی واقع در 6 کیلو متری جاده زنجان -بیجار به حدود 7میلیون تن می رسد.
این باطله‌های حاصل از تولید روی آلوده به اسید سولفوریک هستند و در ترکیبات آن فلزاتی مثل روی، سرب، کادمیم، نیکل، کبالت و آهن وجود دارد. این فلزات به صورت فعال و قابل حل در مواد باطله‌ها وجود دارند، این فلزات بخصوص سرب، کادمیم و نیکل به حدی خطرناکند که می‌توانند سلامت مردم را به خطر بیندازند در بررسی‌های زیست محیطی انجام شده در شهرک تخصصی روی و اطراف کارخانجاتی مثل سرب و روی کالسمین نیز وجود این عناصر خطرناک بالاتر از حد استاندارد تایید شده است.
انتقالی که هرگز صورت نگرفت
البته 4 سال پیش و با فشار سازمان محیط زیست و تلاش دولت مقرر شد که محلی در خارج از شهر زنجان حدود 60کیلومتری جاده اتوبان زنجان-تبریز برای انتقال فیلتر کیک های باطله‌ها تعیین شود. مطالعات زیست محیطی آن نیز انجام شد؛ ولی متاسفانه تا اکنون بازوی اجرایی که بتواند این مورد مهم را ممکن سازد وجود نداشته است، حتی دولت در مقطعی مالکیت فیلتر کیکها را از آن خود کرد تا طرح جامعی ارائه دهد؛ ولی این نیز مقدور نشد و کارها برای انتقال فیلتر کیکها به دلایل نامعلوم متوقف شد.
افزایش سالانه فیلتر کیکها در کنار کارخانه‌ها
افزایش سالانه حدود 1 میلیون تن مواد باطله و فیلتر کیکها در کنار این کارخانه‌ها باعث می شود که در آینده فاجعه‌ای زیست محیطی درشهر و استان زنجان روی دهد اما هنوز هیچ نشانه‌ای حاکی از عزم مسئولان مربوط برای حل مشکل مردم منطقه دید‌ه نمی شود. به نظر می رسد سازمان محیط زیست به عنوان متولی اصلی این موضوع باید با قدرت اجرایی خود دیگر بخش‌های متولی را مجبور به حرکت موثر دراین زمینه کند، کاری که تا کنون اتفاق نیفتاده است.
این موارد درحالی است که بنا به گزارش برخی از کارکنان شهرک تخصصی روی به عنوان منبع موثق هم اکنون با بالا رفتن قیمت مواد معدنی روی اکثر تولید کنندگان باطله را درمحوطه کارخانه خود ذخیره می کنند که این امر خلاف قانون بوده و با مجموعه قوانین محیط زیست منافات دارد .صاحبان صنایع مواد باطله را ذخیره می کنند که این انبار با مجموعه قوانین محیط زیست مناقات دارد و خلاف قانون است. در صورتی که طبق قانون باید باطله‌ها در محل سرپوشیده و با پوشش مناسب ذخیره شوند که متاسفانه نه تنها این موضوع به هیچ وجه رعایت نمی شود که وزش بادهای محلی همراه با مواد باطله خشک شده که حاوی عناصر خطرناک کادمیم، سرب و روی است باعث شده تا این ضایعات به سمت شهر زنجان و روستاهای اطراف پراکنده شده و به نوعی با زندگی مردم عجین شود.
بسیاری از کارشناسان زیست محیطی معتقدند هزینه ابتلا به بیماری‌های ناشی از این مواد خطرناک حاوی فلزات معلق در هوا و رسوب آن در زمین و حل شدن آنها در آب و خاک مردم منطقه از مقدار تولید سرمایه و اشتغال این افراد در این استان بسیار بیشتر خواهد شد.
کار انتقال 5تا 7 سال زمان می‌برد
چندی پیش فتح الله حقیقی استاندار زنجان، با تاکید بر تعیین تکلیف مکان تخلیه پسماندهای ویژه که روزانه 3000 تن بوسیله شرکت سرب و روی تولید می شود، در این باره به رسانه‌ها گفت: به دلیل اهمیت این موضوع، یکی از کارهای مهم و اساسی در استان پیگیری سریع تخلیه پسماندهای شرکت سرب و روی است.
ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت و معدن و تجارت استان نیز از صدور مجوز ایجاد یک واحد تولیدی بازیافت پسماندهای ویژه به استثنای پسماندهای شرکت روی برای بخش خصوصی که خواستار فعالیت در بازیافت زباله هست خبر داد.
علی اسدی، معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان زنجان، در این خصوص با بیان اینکه در حال حاضر حدود 10میلیون تن پسماند در شهرک تخصصی روی زنجان وجود دارد، که مهم‌ترین اولویت در استان پوشش و بازیافت این مواد برای جلوگیری از انتشار پسماندهای حاوی فلزات سنگین بوسیله باد و رسوب آن در آب است، گفت: طبق رایزنی ها ی انجام گرفته با مسئولان دولتی و سازمان صنعت معدن و تجارت، اگر روزی 300 ماشین حمل این مواد پسماند ها فیلترها کیک ها را حمل کنند حدود 7-5سال انتقال این پسماندهای خطر ناک زمان خواهد برد.
به گفته اسدی، با توجه به محدودیتهای حمل و نقل جاده‌ای و حمل این پسماندهای خطرناک با مجوز رسمی از سازمان محیط زیست که این مواد اجازه حمل در روز را خواهند داشت، گفت: اقدامات خوبی در این زمینه با برای انتقال و ارزیابی زیست محیطی توسط مشاور طرح ، انجام گرفته است که طراحی فنی مهندسی در این بحث با آماده سازی ، زیر‌سازی و مدیریت زیست محیطی (جاده دندی-زنجان) انجام گرفته است و اولویت اصلی در حمل این مواد بازیافت فیلتر کیکهای خطرناک در محوطه واحد‌های تولیدی است تا با رعایت مسائل زیست محیطی به جای جدید حمل شوند.
این مسئول زیست محیطی در استان زنجان، اجرای این طرح را منوط به تملک و زیر سازی مناسب این منطقه در دو فاز، مهم ارزیابی کرد و گفت: تاییدیه‌های فاز اول این طرح برای 4-3 ماه آتی نهایی می شود.
اسدی، با اشاره به اینکه واحد هایی که در زمینه استحصال روی فعالیت دارند باید از سازمان محیط زیست مجوز داشته باشند تا بتوانند این مواد پسماندی و فیلتر کیکها را به فروش برسانند،گفت: مسئولیت اصلی این موارد با شرکت بهین فرآور با همکاری دولت است که با مصوبه وزیران این کیکها و پسماند‌ها را می توانند بفروشند و همچنین با فروش مدیریت این مواد می‌توانند پوشش مناسب برای جلوگیری از آلایندگی بیشتراین مواد اقدام کنند.
ناامیدی صنعتگران از معدن انگوران
اینها همه در حالی است که بررسی عملکرد صنعت روی در این سالها نشان می‌دهد که تلاش بخش خصوصی برای پیشرفت این صنعت قابل توجه بوده است. این در حالی است که با کم شدن ذخیره معدن انگوران به حدود 6 میلیون تن در سال ، صنعتگران روی کشور دیگر چندان امیدی به ذخیره مواد معدنی از معدن انگوران دراستان زنجان ندارند، زیرا در سال‌های گذشته مقرر شده بود که معدن مهدی آباد یزد تا تمام شدن معدن انگوران راه اندازی شود، ولی گویا بخش دولتی با کم کاری‌های متعدد هنوز نتوانسته حتی قسمتی از ماده اولیه این صنعت را در کشور تامین کند. دراین شرایط صنعتگران روی مجبور به واردات روی از کشورهای همسایه مثل ترکیه شدند و سرمایه‌گذاران این صنعت سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در کشور ترکیه برای تامین مواد معدنی مورد نیاز صنعت خود انجام داده‌اند، در صورتی که با توجه به شرایط امروز کشور این سرمایه گذاری‌های کلان می توانست در داخل کشور برای به راه اندازی معدن روی مهدی آباد یزد انجام شود.
گزارش : زهرا ملابابایی
