به گزارش جماران، « قطب‌نمای سیاست خارجی کشور با تغییر افراد ، تغییر نمی‌کند. سیاست خارجی نظام بر اساس یک عقلانیت راهبردی ترسیم و تدوین شده و وزارت خارجه بر اساس آن چارچوبی که ترسیم شده و چارچوب کلی آن باید در شورای عالی امنیت ملی و توسط رهبر انقلاب تایید نهایی بشود، عمل می‌کند.»
این جملات را علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه در حاشیه مراسم ترحیم حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه فقید جمهوری اسلامی ایران بر زبان راند. پس از سانحه سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور و هیات همراه او، کشور دوباره در فضای انتخاباتی قرار گرفته است. پیش بینی می شود که تا نیمه تیرماه سال جاری هویت رئیس دولت چهاردهم مشخص شده و تلاش ها برای تشکیل کابینه جدید هم به سرعت آغاز شود.
در این بازه زمانی با توجه به تنوع و تعدد پرونده های مربوط به حوزه سیاست خارجی از تحولات منطقه ای تا تلاش برای احیای برجام، دستگاه دیپلماسی چه بایدها و نبایدهایی را باید رعایت کند. اولویت های وزارتخارجه بعدی چیست؟
ساسان کریمی ، مدرس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش جماران می گوید: در بازه زمانی کوتاه مدت پیش رو تا برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در نیمه تیرماه نمی توان انتظار تحول چندانی در حوزه سیاست خارجی داشت. اینکه آیا پس از برگزاری این انتخابات در حوزه سیاست خارجی کشور، در همچنان بر همان پاشنه ای بچرخد که در سه سال دولت مرحوم ابراهیم رئیسی بوده یا خیر را باید به مشخص شدن نتیجه انتخابات موکول کرد. باید دید که چه کسی با چه گرایشی سکانداری دولت و وزارت امور خارجه را بر عهده خواهد گرفت. البته انباشت تجربه در این سه سال موجب ایجاد تصویری واقعی‌تر برای گرایش مستقر شده است.
در پاسخ به این پرسش که دستگاه دیپلماسی ما تا زمان برگزاری انتخابات از چه بایدها و نبایدهایی باید پیروی کند؟ باید بگویم که وزارت خارجه باید تلاش کند به مذاکرات برای احیاء برجام دو موضوع تحمیل نشوند:
نخست آنکه طرف مقابل جمهوری اسلامی ایران در پرونده های مختلف منطقه ای و فرامنطقه ای متوجه وضعیت موقتی که کشور در نتیجه سانحه پیش آمده برای رئیس جمهور در آن قرار گرفته، هست و هرچقدر هم که ما در داخل تلاش کنیم اینگونه القاء کنیم که در همچنان بر همان پاشنه می چرخد، طرف مقابل ترجیح می‌دهد تا مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران صبر کند. این موضع از سوی آنها قابل پیش بینی و درک است؛ بخصوص در کشورهایی مانند ایران و ایالات متحده که در نتیجه انتخابات سیاست خارجی آنها می تواند از نظر خط مشی هم تغییر کند.
موضوع نخستی که باید به آن دقت کرد این است که در فضای انتخاباتی پیش رو که طبیعتا فضای رقابت میان کاندیداهای تایید شده خواهد بود باید تا حد ممکن ساحت سیاست خارجی را از گرفتار شدن در درگیری های جناحی دور نگاه داشت. باید تلاش کرد که بحث های رخ داده در فضای رسانه‌ای و همچنین در مناظره ها بر وضعیت کلان سیاست خارجی کشور تأثیر منفی نگذارد. همزمان دیپلماتها و مذاکره کنندگان ما هم باید تلاش کنند در این دوره و دوره انتقالی چه در فضای عمومی و چه در پشت درهای بسته در هرگونه مذاکره احتمالی با طرف خارجی، وارد حاشیه‌های انتخاباتی و رقابت های جناحی نشوند. چراکه حتما موضع مذاکراتی آنها را تضعیف می‌کند.
هرچند موضوع سیاست خارجی به شکل اصولی به سیاست داخلی متصل است ولی در عرف دیپلماتیک باید خود را از سیاست داخلی مستقل و بی تفاوت نسبت به رقابتهای انتخاباتی نشان دهد. هرچقدر این فاصله گذاری میان سیاست خارجی و داخلی با دقت و حساسیت در این روزها پیگیری شود در آینده نزدیک به نفع مذاکره کننده و اصل مذاکرات خواهد بود.
موضوع دوم این است که دیپلماتها و بخصوص مذاکره کنندگان ما باید مراقب باشند که خود را مشتاق به باقی ماندن در جایگاه های خود در دولت جدید نشان ندهند. اشتها برای امتداد قدرت نباید در کلام و تصویر سازی دیپلماتها منعکس شود.
درباره شخص آقای علی باقری کنی که فعلا سرپرستی وزارت خارجه را برعهده گرفته اند، باید بگویم که تصویر امروز ایشان با تصویر چند سال قبل قدری متفاوت است. ایشان در سه سال اخیر تمایل به همکاری و همگرایی برای حل مسئله تحریم ها را از خود نشان داده است. اکنون نیز باید در این بازه زمانی تصویر مثبت و سازنده ای از خود نشان داده و البته تحرک رسانه ای بیشتری هم داشته باشند. به نظر می رسد که ایشان در موضوعات بیرون از اتاق مذاکره چندان قوی عمل نمی کند و باید پویاتر باشند.
درباره اصل مذاکرات برای احیای برجام و رفع تحریم ها هم به نظر نمی رسد که در این دوره انتقالی اتفاق خاصی رخ بدهد اما در دولت بعد باید مذاکرات را در فضای معطوف به نتیجه پیگیری کرد.
در این دوره زمانی دستگاه دیپلماسی باید برای مردم و طرف مقابل ما شفاف سازی کند که پیگیری اولویت ها را در راس هرم برنامه ای های خود دارد. در صدر اولویت های سیاست خارجی کشور باید توجه به تاریخ اکتبر ۲۰۲۵ و فرارسیدن بند دیگری از بندهای غروب برجام مبنی بر لغو کامل قطعنامه های تحریمی شورای امنیت علیه ایران در سال دهم اجرای برجام باشد. دستگاه دیپلماسی باید مانع از تخریب اجرایی شدن این بند شده و در این بازه زمانی باقیمانده تا تاریخ فوق، از موضع انفعال با مسئله برخورد نکند.
مسأله مهم دیگری که باید مورد توجه وزارت خارجه دولت جدید قرار گیرد ضرورت سیاست سازی است. وزارتخارجه باید خود را برای سناریوهای مختلف در حوزه سیاست خارجی مهیا کند. به عنوان مثال از امروز باید هم برای ریاست جمهوری دوباره دونالد ترامپ آماده باشد و هم برای باقی ماندن جو بایدن در کاخ سفید. مقام های عالی نظام باید بتوانند از میان گزینه های متفاوتی که قابلیت اجرایی هم در میدان واقعیت دارند و از سوی وزارتخارجه مطرح می شوند انتخاب کنند.
