حملات مستمر به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ، رونق تازه‌ای به شبکه تجاری نوپای آسیای مرکزی موسوم به کریدور میانی داده است.
به گزارش جماران، فلیکس کی چانگ، عضو ارشد موسسه تحقیقات سیاست خارجی در نوشتاری در وب سایت این موسسه درباره گسترش کریدور میانی نوشته است:
حملات مداوم نیروهای حوثی یمن که از نوامبر 2023 به کشتی های تجاری در دریای سرخ انجام می شود، به شبکه تجاری نوپای آسیای مرکزی موسوم به "کریدور میانی" رونق تازه ای بخشیده و فرصتی را برای چین و ایران ایجاد کرده چرا که کشتی ها مجبور شده اند مسیرهای جایگزینی را برای محموله های خود در نظر بگیرند. تنها یک ماه قبل از آن، در اکتبر 2023، نمایندگانی از ایران، قزاقستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان برای تسریع در توسعه دومین کانال بزرگ کریدور میانی به نام «مسیر ترکمنستان - ازبکستان» ملاقات کردند. در همان ماه، یکی از وزرای دولت ایران در مورد مزایای سومین مسیر ترانزیتی - تجارتی صحبت کرد، که محرکی برای اتصال مسیر ترکمنستان - ازبکستان به ایران است. چنین مسیرهای ترانزیتی - تجارتی ارزشمند هستند زیرا جریان کالاها را از مرزهای ملی سرعت بخشیده و در نتیجه رشد اقتصادی را تحریک می کنند.
همانطور که در ابتدا در اواخر دهه 2000 تصور شد، مسیر اصلی ترانزیتی - تجاری کریدور میانه از اروپا از طریق ترکیه، کوه‌های قفقاز، دریای خزر و قزاقستان به چین می‌رفت. کشورهایی که در مسیر این مسیر قرار دارند از آن به عنوان مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر (TITR) یاد می کنند. از آن زمان، آنها تلاش کردند تا آن را جایگزین مناسبی برای دیگر مسیرهای تجاری اصلی شرق به غرب اوراسیا یعنی راه آهن ترانس سیبری در روسیه (یا "کریدور شمالی") و اقیانوس هند (یا "کریدور جنوبی") کنند. اگرچه کارهای بیشتری در مورد TITR باید انجام شود، تهاجم روسیه به اوکراین در سال 2022 توجه بین المللی را متوجه آن کرد. ناگهان اروپا به دنبال یک مسیر تجاری زمینی جدید به شرق آسیا بود که روسیه را دور می زد و کریدور میانی با این شرایط مطابقت داشت.
کشورهای حاضر در کریدور میانی با سرمایه گذاری بر این منافع مشترک، سعی کرده اند توسعه مسیرهای ترانزیتی- تجاری خود را تسریع بخشند. از این میان، مسیر ترکمنستان - ازبکستان بیشترین پیشرفت را داشته است. مطمئناً این امر به توسعه اقتصادی دو کشور و کاهش اتکای آنها به روسیه کمک می کند. اما افزودن بالقوه یک رونق تجارت ترانزیتی از مسیر ترکمنستان-ازبکستان به ایران (و احتمالاً به خلیج فارس) می تواند چین و ایران را به بزرگترین ذینفعان این طرح گسترده تر تبدیل کند. ترکیب این دو مسیر ترانزیتی-تجارتی می تواند به ایران یک راه نجات اقتصادی و پیوند نزدیکتر با چین، مهمترین متحد قدرت بزرگ آن، ارائه دهد. به همین ترتیب، ترکیب این مسیرها می تواند چین را قادر سازد تا ردپای تجاری خود و نفوذ خود را در آفریقا و خاورمیانه گسترش دهد. شاید برای پکن مهم تر، این باشد که این کریدور می تواند به چین کمک کند تا موقعیت بهتری در رقابت با ایالات متحده پیدا کند.
در دسامبر 2022، یک قطار باری با کانتینرهای حمل و نقل نود و یک و بیست فوتی، حومه تاشکند را به مقصد بندر ترکمن باشی ترکمنستان ترک کرد. محموله مس آنها اولین محموله ای بود که از مسیر ترکمنستان - ازبکستان عبور کرد. در ترکمن باشی، کانتینرهای حمل و نقل به یک کشتی منتقل شده و از طریق دریای خزر به بندر باکو آذربایجان برده شدند و از آنجا در امتداد TITR در سراسر آذربایجان، گرجستان، ترکیه و در نهایت به اروپا منتقل شدند. این محموله نقطه اوج سال ها تلاش ترکمنستان و ازبکستان بود که زمینه را برای مسیر همنام آنها فراهم کرده بود. مقامات ترکمنستان و ازبکستان با مشاهده اینکه چگونه کریدور میانی به قزاقستان برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تحقق بخشی از راهبرد توسعه اقتصادی مسیر روشن (نورلی ژول) کمک کرد، امیدوار بودند که کریدور میانی همین کار را برای کشورهایشان انجام دهد.
مطمئناً علاقه به شبکه های تجاری برای ترکمنستان چیز جدیدی نیست. این کشور مدتهاست که به دنبال مجاری برای صادرات خود، به ویژه نفت و گاز طبیعی بوده است. بنابراین، جای تعجب نیست که از حامیان اولیه کریدور میانی بوده است. همانطور که یکی از مقامات ترکمن گفت: "ترکمنستان در حال تلاش برای اجرای ترانزیت در چندین مسیر" به طور همزمان است. در واقع، مقامات ترکمنستان در مورد بزرگراه فراملی احتمالی به چین در سال 2023 رایزنی هایی کردند. عشق آباد با نشان دادن تعهد خود به کریدور میانی، 1.5 میلیارد دلار برای توسعه بندر کلیدی خود در ترکمن باشی در طول دهه 2010 سرمایه گذاری کرد. عشق آباد در پیش بینی تجارت بیشتر از طریق دریای خزر، می خواست که تاسیسات بندری ترکمن باشی قادر به جابجایی هفده میلیون تن محموله از جمله 400000 کانتینر در سال باشد.
به طور مشابه، بخش مهمی از استراتژی توسعه اقتصادی ازبکستان ایجاد یک اقتصاد بازار یکپارچه در سطح جهانی بوده است. در نتیجه، تاشکند برای بیش از نیم دهه نه تنها راه‌آهن ملی، بلکه سیستم‌های مالی و حقوقی خود را نیز بازسازی کرده است. ترکمنستان در سال 2017، سخت گیری بر شناور بودن ارز خود را کم کرده و سپس در سال 2019، کنترل سرمایه را حذف کرد. ازبکستان همچنین از اصلاحات مالیاتی و نظارتی برای افزایش بیشتر رقابت پذیری اقتصادی این کشور حمایت کرده است. همه این حرکت ها تجارت را تسهیل می کند و سرمایه گذاری خارجی را تشویق می کند.
فرصتی برای چین و ایران
به موازات تلاش های ترکمنستان و ازبکستان برای پیشبرد مسیر ترانزیتی-تجارتی شرق به غرب، صحبت هایی در مورد مسیری که مسیر ترکمنستان-ازبکستان را به ایران متصل می کند، مطرح شده است. چنین ترکیبی از مسیرها قطعاً فرصت‌هایی را برای چین و ایران ایجاد می‌کند، به‌ویژه اگر مسیر ایران به خلیج فارس یا دریای عرب کشیده شود. به عنوان مثال، این ترکیب به ایران یک مجرای تجاری جدید می دهد، مسیری که ایران مدت هاست با توجه به اینکه 85 درصد تجارت بین المللی اش از طریق دریا انجام می شود، به دنبال آن بوده است. وزیر راه و شهرسازی ایران در مورد ارتباط بالقوه کشورش با کریدور میانی خاطرنشان کرد که کشورش «مزیت‌های جغرافیایی و فرصت‌های ترانزیتی منحصربه‌فردی دارد که می‌توان از آنها برای تقویت تجارت منطقه‌ای استفاده کرد». در واقع، ایران قبلاً به دنبال تبدیل شدن به یک مرکز حمل و نقل برای همسایگان خود بوده است. در اوایل سال 2022، ایران شروع به حمل بار از طریق بنادر و راه آهن خود به ترکیه و امارات کرد.
اما اتصال به کریدور میانی برای ایران استراتژیک خواهد بود. بیش از یک مسیر ترانزیتی-تجاری دیگر، چنین پیوندی می تواند به ایران در کاهش اثرات تحریم های اقتصادی غرب بر آن کمک کند. این پیوند ایران را قادر می‌سازد تا آزادانه‌تر با چین تجارت کند، کشوری که تهران از سال 2016 با آن "مشارکت راهبردی جامع" داشته و در سال 2021 یک توافقنامه همکاری بیست و پنج ساله با آن امضا کرده است . به علاوه، با توجه به تقاضای فزاینده چین برای مواد خام از آفریقا و خاورمیانه، این پیوند می تواند به عنوان یک مسیر تجاری-ترانزیت سودآور بین مسیر ترکمنستان - ازبکستان و بنادر ایران بندر امام خمینی در خلیج فارس و شهید رجایی در خلیج فارس باشد. دریای عرب، به ایران راه نجات اقتصادی می دهد.
یکی دیگر از ذینفعان چنین مسیر ترانزیتی-تجاری چین خواهد بود. نقش کلیدی این کشور به‌عنوان پایانه شرقی کریدور میانی احتمالاً باعث گسترش نفوذ چین در آسیای مرکزی می‌شود. زمانی، این چیزی بود که مسکو سعی کرد با سازماندهی ابتکارات تحت تسلط روسیه مانند اتحادیه اوراسیا، سازمانی مشابه اتحادیه اروپا برای کشورهای پس از شوروی، آن را کنترل کند. اما نیاز روسیه به حمایت چین پس از تهاجم این کشور به اوکراین در سال 2022، به پکن دست آزادتر برای تغییر شکل جریان های تجاری آسیای مرکزی داده است. تا کنون، چین توجه خود را بر TITR متمرکز کرده است. با این حال، اگر یک مسیر ترانزیتی- تجاری از کریدور میانی از طریق ایران موفقیت آمیز باشد، به راحتی می تواند منافع چین را تامین کند و به تقویت نفوذ آن نه تنها در آسیای مرکزی، بلکه در آفریقا و خاورمیانه کمک کند.
از نظر استراتژیک، ترکیب مسیر ترکمنستان - ازبکستان و رونق تجارت ترانزیتی به ایران می تواند توانایی چین را برای مقابله با حوادث احتمالی بهبود بخشد. چنین ترکیبی می تواند وابستگی چین به حمل و نقل دریایی محموله از طریق اقیانوس هند را کاهش دهد. انجام این کار به کاهش آنچه که هو جین تائو، دبیرکل سابق چین زمانی آن را «معضل مالاکا» می‌نامید کمک می‌کند، بیشتر تجارت چین، به‌ویژه واردات نفت و گاز طبیعی آن، از تنگه مالاکا می‌گذرد و چین این مسئله را یک آسیب پذیری برای خود می داند.
این نگرانی با افزایش تنش‌های پکن با واشنگتن بر سر تایوان و دریای چین جنوبی دوباره ظاهر شد. داشتن مسیرهای تجاری که تنگه مالاکا را دور می زند، اهرم آمریکا بر چین را کاهش می دهد و موقعیت چین را در رقابت با ایالات متحده تقویت می کند. اگرچه تلاش قبلی چین برای ایجاد چنین مسیر تجاری با استفاده از طرح کمربند و جاده برای تامین مالی کریدور اقتصادی چین-پاکستان پایه گذاری شد، ترکیب مسیرهای ترانزیتی-تجارتی از طریق آسیای مرکزی و ایران می تواند فرصتی دوباره به پکن بدهد.
با این وجود یکی از پیامدهای گسترش کریدور میانی، نگرانی ایالات متحده از تقویت رابطه ایران و چین است. مطمئناً، گسترش کریدور میانی که شامل پیوندی بین مسیر ترکمنستان-ازبکستان و ایران باشد، پیوند استراتژیک بین پکن و تهران را بیشتر تقویت خواهد کرد، چیزی که احتمالا واشنگتن را نگران خواهد کرد. آنچه ممکن است به همان اندازه ایالات متحده را نگران کند این است که چنین گسترشی می تواند ترکمنستان و ازبکستان را از بی طرفی استراتژیک سنتی خود دور کند و به مدار چین نزدیکتر کند. حداقل، این پیوند برای هر دو کشور انگیزه اقتصادی برای تضمین جریان تجاری بدون مانع بین چین و ایران فراهم می کند. این البته هر گونه تلاش آمریکا برای اعمال تحریم های اقتصادی علیه چین یا ایران را در آینده پیچیده خواهد کرد.
