به گزارش ایرنا بسیاری از آیین نوروز همچون خانه تکانی عید، سبزه انداختن، خرید سال نو(تهیه مایحتاج، شیرینی و آجیل و...)، برپایی سفره ی هفت سین، دید و بازدید، عیدی دادن و عیدی گرفتن و رفتن به سیزده بدر بین مردم مناطق مختلف ایران مشترک است اما در برخی مناطق آیین ویژه ای نیز در ایام نوروز بر پا می شود که در خوزستان نیز این آیین خاص وجود دارد.
گر چه خوزستان به واسطه صنعتی شدن، بسیاری از عادت ها و رفتارهای اجتماعی ناشی از فرهنگ بومی خود را از دست داد ولی در حال حاضر برخی از این آیین قدیمی همچنان در خوزستان نمود دارد.
** 'چهارشنبه سوری'
در خوزستان مرسوم بوده در غروب آخرین سه شنبه سال به صحرا رفته بوته گیاهان خشک را جمع آوری، آنها را آتش زده و از روی آتش می پریدند و در حال پریدن با صدای بلند تکرار می کردند: «زردی من از تو- سرخی تو از من» در برخی شهرها چون بهبهان مردم به هنگام پریدن می گویند:«غم برو شادی بیا - محنت برو روزی بیا» و بدین وسیله غم را دور و شادی آفرینی می کنند.
این رسم که «چهارشنبه سوری» نام دارد تا به امروز در بسیاری از شهرها و روستاهای خوزستان در بین نسل نوجوان و جوان اجرا می شود.
در میان لرهای بختیاری این رسم را «تَش پَرَک» به معنی(پریدن روی آتش) می نامند و در برخی از روستاها در چنین شبی آش پخته و ساعاتی را بستگان و همسایه ها با هم به شادی سپری می کنند.
در قدیم زنان و دختران بهبهان، چهارشنبه آخر سال به اماکن مقدس همچون امامزاده ها رفته و با خواندن دو رکعت نماز حاجت خود را برای سال نو و ورود به آن آماده می کردند.
** سمنو پزون
پخت سمنوی نذری یکی از آداب مهم نوروزی است که در همه شهرهای ایران اتفاق می افتد. در خوزستان پخت آن در شهرهای شوشتر، دزفول و بهبهان مرسوم است.
حدود 10 تا 15 روز پیش از سال نو جمعی از زنان و دختران همسایه و فامیل دور هم جمع شده و پخت سمنو را تدارک می دهند که به هنگام آماده سازی سمنو به صورت دسته جمعی ادعیه ی مخصوص می خوانند و با صلوات کار را پیش می برند.
سمنو را به حضرت فاطمه(س) نسبت داده و به حق ایشان سال نو و خوشی را آرزو می کنند.
برخی از مردم بر این باور هستند که حضرت فاطمه(س) دست مبارک خود را بر سمنو گذاشته و موجب شیرینی آن می‌گردد. همچنین رسم بر این است که سمنوی پخته شده را بین آشنایان تقسیم می کنند و برای خوش یمنی و مبارکی مقداری بادام یا گردو درسته را با پوسته سخت در دیگ سمنو می ریزند و به هنگام تقسیم درون هر ظرف قرار می دهند.
اعتقاد بر این است که دانه ی بادام و یا گردو خیر و برکت را برای صاحب آن خانه به ارمغان خواهد داشت.
**پخت شیرینی های محلی
درمناطق بختیاری نشین از قدیم شیرینی مخصوصی را به عنوان شیرینی سال نو تدارک می دیدند. این شیرینی که به نوعی نان شیرین سنتی است«نون شیرین» نام دارد.
این نان درگذشته به عنوان شیرینی شب عید پخته می شد و مورد استفاده قرار می گرفت و امروزه پخت آن در برخی روستاها کمابیش مرسوم است که در بهبهان علاوه بر این نان، نان تَبدون نیز تهیه می شود.
در شهرهای شوشتر و دزفول کلوچه مخصوص شکری و خرمایی) شیرینی های مخصوص سال نو هستند.
**برگزاری مراسم عَلَفِه(جشن مردگان)
یکی از رسوم قدیمی که ریشه در تاریخچه باستان دارد و برای مردم بسیار مورد توجه است، برگزاری رسم«عَلَفِه» است که طبق این رسم در آخرین پنجشنبه سال یک خوراکی مخصوص شامل حلوا و ماست تهیه و به نیت اموات خیرات می کنند.
مردم معتقدند که اموات چشم انتظار سهم خوراک نوروزی(شیربرنج، خرما، حلوا خرمایی، حلوا و...) هستند که برای آنها خیرات می شود و برای عزیزان از دست رفته سبزه های نوروزی به هدیه می برند تا نوید بخش آمدن بهار باشد.
**شاهنامه خوانی(هفت لشکر خوانی)
شاهنامه و شاهنامه خوانی از دیرباز در سرزمین لرها و از جمله لرهای بختیاری از جایگاه ویژه و اثرگذاری برخوردار بوده به گونه ای که در تمامی عرصه های زندگی از آن الگو گرفته اند.
آنچنان روح حماسی شاهنامه در روحیه بختیاری ها عجین شده است که به جرأت می توان گفت مردانگی و رشادت های بختیاری متأثر از دلاوری های حماسی کتاب ارزشمند شاهنامه بزرگ فردوسی است.
شاهنامه در سرزمین لرهای بختیاری به نام«هفت لشکر» معروف است و نقالی و شاهنامه خوانی از جایگاه ویژه ای در بین مردم محلی برخوردار است.
سال نو و دید و بازدیدهای ویژه ایام نوروز، مناسبتی بجا برای هفت لشکر خوانی مردم به ویژه بزرگان فامیل و طایفه است.
**برپایی بازار عِیدیا در بهبهان
در شهرستان بهبهان صبح اولین روز سال نو، بازاری برای کودکان به نام «عِیدیا» برپا می شود که فروشنده های دوره گرد شیرینی های سنتی، انواع تنقلات، انواع اسباب بازیها، لباس و... را در این بازار می فروشند و کودکان به همراه بزرگترها پس از گرفتن عیدی، به این بازار آمده و خرید می کنند. از آنجا که این بازار درگذشته در نزدیکی محل امامزاده بی بی خدیجه برپا می شد به اصطلاح بازار«بی بی خِریجِه» نیز نام دارد.
**سیزده بدر
در قدیم مردم بهبهان در این روز نان مخصوص محلی به نام«کُتِلَک» به همراه باقلا پخته و با خود به صحرا می‌بردند تا هنگام جمع شدن خانواده‌ها درکنار هم میل کنند.
**چهارده بدر
در میان مردم دزفول نیز رسم بر این است که علاوه بر روز سیزدهم فروردین، چهاردهمین روز نوروز را نیز به گشت و گذار بپردازند. آنها این روز را سیزده پس از اول(اول نوروز) حساب می کنند. در واقع آنها دو سیزده بدر را سپری می کنند که دومی همان چهارده بدر است.
**بازی های محلی مرسوم در بهار و نوروز
از جمله این بازی های محلی تخم مرغ بازی است ، این بازی از بازی های نوروزی در شهرستان شوشتر است که در هنگام نوروز بویژه قبل از تحویل سال توسط جوانان انجام می شود.
معمول بوده در مراکز و محله های قدیمی شهر این بازی را انجام می دادند که تعدادی تخم مرغ آب پز را به تعداد مشخصی بین دو نفر بازیکن تقسیم می کنند و هرکدام از بازیکنان در این بازی باید با تخم مرغ خود به تخم مرغ های طرف مقابل ضربه بزند.
بدین صورت هر کدام از تخم مرغ ها که شکست صاحب آن بازنده و دیگری برنده خواهد شد. تخم مرغی که همه تخم مرغ ها را بشکند در اصطلاح محلی به«تخم سَرقطار» معروف است.
از دیگر بازی های محلی در این ایام اَلَختور(اَلَختَر) نام دارد، این بازی متشکل از 2 گروه مساوی، از هرگروه یک بازیکن به وسط می‌آید، یک پای خود را بلند می‌کند و با دست، مچ پای خود را می‌گیرد.
سپس هریک از 2 بازیکن سعی می‌کنند با تنه زدن به بازیکن رقیب تعادل دیگری را برهم زنند و امتیاز به دسته ی مقابل تعلق می‌گیرد. به این ترتیب همه ی بازیکنان 2 گروه 2 به 2 مسابقه می‌دهند و امتیازها محاسبه می‌شود. هرگروهی که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده اعلام شده و از گروه مقابل کولی می‌گیرد.
هُوپ هُوپَک نام بازی محلی دیگر است که در این بازی تعدادی بازیکن با انتخاب یک سردسته، به صورت دایره وار کنار هم می‌نشینند و همزمان دهان خود را پر از باد می‌کنند و می‌گویند: «هوپ» و نفس خود را نگه می‌دارند.
کسی حق ندارد بخندد یا حرکتی بکند. آنگاه سردسته حرکتی را شروع می‌کند و بازیکنان بی‌آنکه بخندند یا حرکتی بکنند باید از سردسته تقلید کنند و اگر کسی بخندد یا حرف بزند او را به وسط دایره می‌آورند تا چشم بگذارد و سایرین دست‌ها را بالای سر او بگیرند. سپس از او می‌پرسند:«تَپ تَپو، دست کی بالا دست.»
کسی که چشم هایش را بسته باید درست حدس بزند دراین صورت او را آزاد می‌کنند و اگر اشتباه گفت او را اذیت کرده و همان شعر را برایش می خوانند. مجدد چشم بسته و این قسمت از بازی تکرارمی¬شود تا بازیکن درست حدس بزند. آنگاه برنده شده و دوباره بازی از اول آغاز می‌شود.
بازی کِلِ بَرد(کِل جنگ) نیز از دیگر بازی های محلی است ،«کِل» نمادی از علامت و بَرد به معنی سنگ است. اجرای بازی به این گونه است که ابتدا تعدادی حدود (10 تا 12) قطعه سنگ(بَرد) را در فاصله ی حدود یک متری، در یک ردیف روی یکدیگر قرار می دهند و روی آنها یک قطعه سنگ(بَرد) بزرگتری می گذارند که به آن«پیش جنگ» می گویند.
سنگ های روی هم را اصطلاحاً «کِل» می نامند. به همین ترتیب برای گروه مقابل نیز این صحنه از بازی طراحی می شود. در ادامه ابتدا افراد یکی از دو گروه، اقدام به پرتاب سنگی جهت انداختن کِل یا همان پیش جنگ گروه دیگر می کند.
افراد هردسته که بتوانند کِل را هدف قراردهند و باعث ریزش سنگ ها گردند، برنده مسابقه محسوب می شوند، درضمن هرگروه یک سرگروه یا سردسته دارد که به آن«سَردار» می گویند و باید دستورات او را درحین بازی انجام دهند.
کِل بَرد بازی مخصوص مناطق لرنشین خوزستان است.
استان خوزستان استانی در جنوب غربی ایران است، که در کرانه خلیج فارس قرار دارد و مرکز تولید نفت و گاز ایران به‌شمار می‌آید.
خوزستان با جمعیتی معادل چهار میلیون و 700 هزار نفر به‌عنوان پنجمین استان پرجمعیت ایران محسوب می‌شود.
شهر اهواز مرکز استان خوزستان است.
7158/6064
انتهای پیام گر چه خوزستان به واسطه صنعتی شدن، بسیاری از عادت ها و رفتارهای اجتماعی ناشی از فرهنگ بومی خود را از دست داد ولی در حال حاضر برخی از این آیین قدیمی همچنان در خوزستان نمود دارد.
** 'چهارشنبه سوری'
در خوزستان مرسوم بوده در غروب آخرین سه شنبه سال به صحرا رفته بوته گیاهان خشک را جمع آوری، آنها را آتش زده و از روی آتش می پریدند و در حال پریدن با صدای بلند تکرار می کردند: «زردی من از تو- سرخی تو از من» در برخی شهرها چون بهبهان مردم به هنگام پریدن می گویند:«غم برو شادی بیا - محنت برو روزی بیا» و بدین وسیله غم را دور و شادی آفرینی می کنند.
این رسم که «چهارشنبه سوری» نام دارد تا به امروز در بسیاری از شهرها و روستاهای خوزستان در بین نسل نوجوان و جوان اجرا می شود.
در میان لرهای بختیاری این رسم را «تَش پَرَک» به معنی(پریدن روی آتش) می نامند و در برخی از روستاها در چنین شبی آش پخته و ساعاتی را بستگان و همسایه ها با هم به شادی سپری می کنند.
در قدیم زنان و دختران بهبهان، چهارشنبه آخر سال به اماکن مقدس همچون امامزاده ها رفته و با خواندن دو رکعت نماز حاجت خود را برای سال نو و ورود به آن آماده می کردند.
** سمنو پزون
پخت سمنوی نذری یکی از آداب مهم نوروزی است که در همه شهرهای ایران اتفاق می افتد. در خوزستان پخت آن در شهرهای شوشتر، دزفول و بهبهان مرسوم است.
حدود 10 تا 15 روز پیش از سال نو جمعی از زنان و دختران همسایه و فامیل دور هم جمع شده و پخت سمنو را تدارک می دهند که به هنگام آماده سازی سمنو به صورت دسته جمعی ادعیه ی مخصوص می خوانند و با صلوات کار را پیش می برند.
سمنو را به حضرت فاطمه(س) نسبت داده و به حق ایشان سال نو و خوشی را آرزو می کنند.
برخی از مردم بر این باور هستند که حضرت فاطمه(س) دست مبارک خود را بر سمنو گذاشته و موجب شیرینی آن می‌گردد. همچنین رسم بر این است که سمنوی پخته شده را بین آشنایان تقسیم می کنند و برای خوش یمنی و مبارکی مقداری بادام یا گردو درسته را با پوسته سخت در دیگ سمنو می ریزند و به هنگام تقسیم درون هر ظرف قرار می دهند.
اعتقاد بر این است که دانه ی بادام و یا گردو خیر و برکت را برای صاحب آن خانه به ارمغان خواهد داشت.
**پخت شیرینی های محلی
درمناطق بختیاری نشین از قدیم شیرینی مخصوصی را به عنوان شیرینی سال نو تدارک می دیدند. این شیرینی که به نوعی نان شیرین سنتی است«نون شیرین» نام دارد.
این نان درگذشته به عنوان شیرینی شب عید پخته می شد و مورد استفاده قرار می گرفت و امروزه پخت آن در برخی روستاها کمابیش مرسوم است که در بهبهان علاوه بر این نان، نان تَبدون نیز تهیه می شود.
در شهرهای شوشتر و دزفول کلوچه مخصوص شکری و خرمایی) شیرینی های مخصوص سال نو هستند.
**برگزاری مراسم عَلَفِه(جشن مردگان)
یکی از رسوم قدیمی که ریشه در تاریخچه باستان دارد و برای مردم بسیار مورد توجه است، برگزاری رسم«عَلَفِه» است که طبق این رسم در آخرین پنجشنبه سال یک خوراکی مخصوص شامل حلوا و ماست تهیه و به نیت اموات خیرات می کنند.
مردم معتقدند که اموات چشم انتظار سهم خوراک نوروزی(شیربرنج، خرما، حلوا خرمایی، حلوا و...) هستند که برای آنها خیرات می شود و برای عزیزان از دست رفته سبزه های نوروزی به هدیه می برند تا نوید بخش آمدن بهار باشد.
**شاهنامه خوانی(هفت لشکر خوانی)
شاهنامه و شاهنامه خوانی از دیرباز در سرزمین لرها و از جمله لرهای بختیاری از جایگاه ویژه و اثرگذاری برخوردار بوده به گونه ای که در تمامی عرصه های زندگی از آن الگو گرفته اند.
آنچنان روح حماسی شاهنامه در روحیه بختیاری ها عجین شده است که به جرأت می توان گفت مردانگی و رشادت های بختیاری متأثر از دلاوری های حماسی کتاب ارزشمند شاهنامه بزرگ فردوسی است.
شاهنامه در سرزمین لرهای بختیاری به نام«هفت لشکر» معروف است و نقالی و شاهنامه خوانی از جایگاه ویژه ای در بین مردم محلی برخوردار است.
سال نو و دید و بازدیدهای ویژه ایام نوروز، مناسبتی بجا برای هفت لشکر خوانی مردم به ویژه بزرگان فامیل و طایفه است.
**برپایی بازار عِیدیا در بهبهان
در شهرستان بهبهان صبح اولین روز سال نو، بازاری برای کودکان به نام «عِیدیا» برپا می شود که فروشنده های دوره گرد شیرینی های سنتی، انواع تنقلات، انواع اسباب بازیها، لباس و... را در این بازار می فروشند و کودکان به همراه بزرگترها پس از گرفتن عیدی، به این بازار آمده و خرید می کنند. از آنجا که این بازار درگذشته در نزدیکی محل امامزاده بی بی خدیجه برپا می شد به اصطلاح بازار«بی بی خِریجِه» نیز نام دارد.
**سیزده بدر
در قدیم مردم بهبهان در این روز نان مخصوص محلی به نام«کُتِلَک» به همراه باقلا پخته و با خود به صحرا می‌بردند تا هنگام جمع شدن خانواده‌ها درکنار هم میل کنند.
**چهارده بدر
در میان مردم دزفول نیز رسم بر این است که علاوه بر روز سیزدهم فروردین، چهاردهمین روز نوروز را نیز به گشت و گذار بپردازند. آنها این روز را سیزده پس از اول(اول نوروز) حساب می کنند. در واقع آنها دو سیزده بدر را سپری می کنند که دومی همان چهارده بدر است.
**بازی های محلی مرسوم در بهار و نوروز
از جمله این بازی های محلی تخم مرغ بازی است ، این بازی از بازی های نوروزی در شهرستان شوشتر است که در هنگام نوروز بویژه قبل از تحویل سال توسط جوانان انجام می شود.
معمول بوده در مراکز و محله های قدیمی شهر این بازی را انجام می دادند که تعدادی تخم مرغ آب پز را به تعداد مشخصی بین دو نفر بازیکن تقسیم می کنند و هرکدام از بازیکنان در این بازی باید با تخم مرغ خود به تخم مرغ های طرف مقابل ضربه بزند.
بدین صورت هر کدام از تخم مرغ ها که شکست صاحب آن بازنده و دیگری برنده خواهد شد. تخم مرغی که همه تخم مرغ ها را بشکند در اصطلاح محلی به«تخم سَرقطار» معروف است.
از دیگر بازی های محلی در این ایام اَلَختور(اَلَختَر) نام دارد، این بازی متشکل از 2 گروه مساوی، از هرگروه یک بازیکن به وسط می‌آید، یک پای خود را بلند می‌کند و با دست، مچ پای خود را می‌گیرد.
سپس هریک از 2 بازیکن سعی می‌کنند با تنه زدن به بازیکن رقیب تعادل دیگری را برهم زنند و امتیاز به دسته ی مقابل تعلق می‌گیرد. به این ترتیب همه ی بازیکنان 2 گروه 2 به 2 مسابقه می‌دهند و امتیازها محاسبه می‌شود. هرگروهی که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده اعلام شده و از گروه مقابل کولی می‌گیرد.
هُوپ هُوپَک نام بازی محلی دیگر است که در این بازی تعدادی بازیکن با انتخاب یک سردسته، به صورت دایره وار کنار هم می‌نشینند و همزمان دهان خود را پر از باد می‌کنند و می‌گویند: «هوپ» و نفس خود را نگه می‌دارند.
کسی حق ندارد بخندد یا حرکتی بکند. آنگاه سردسته حرکتی را شروع می‌کند و بازیکنان بی‌آنکه بخندند یا حرکتی بکنند باید از سردسته تقلید کنند و اگر کسی بخندد یا حرف بزند او را به وسط دایره می‌آورند تا چشم بگذارد و سایرین دست‌ها را بالای سر او بگیرند. سپس از او می‌پرسند:«تَپ تَپو، دست کی بالا دست.»
کسی که چشم هایش را بسته باید درست حدس بزند دراین صورت او را آزاد می‌کنند و اگر اشتباه گفت او را اذیت کرده و همان شعر را برایش می خوانند. مجدد چشم بسته و این قسمت از بازی تکرارمی¬شود تا بازیکن درست حدس بزند. آنگاه برنده شده و دوباره بازی از اول آغاز می‌شود.
بازی کِلِ بَرد(کِل جنگ) نیز از دیگر بازی های محلی است ،«کِل» نمادی از علامت و بَرد به معنی سنگ است. اجرای بازی به این گونه است که ابتدا تعدادی حدود (10 تا 12) قطعه سنگ(بَرد) را در فاصله ی حدود یک متری، در یک ردیف روی یکدیگر قرار می دهند و روی آنها یک قطعه سنگ(بَرد) بزرگتری می گذارند که به آن«پیش جنگ» می گویند.
سنگ های روی هم را اصطلاحاً «کِل» می نامند. به همین ترتیب برای گروه مقابل نیز این صحنه از بازی طراحی می شود. در ادامه ابتدا افراد یکی از دو گروه، اقدام به پرتاب سنگی جهت انداختن کِل یا همان پیش جنگ گروه دیگر می کند.
افراد هردسته که بتوانند کِل را هدف قراردهند و باعث ریزش سنگ ها گردند، برنده مسابقه محسوب می شوند، درضمن هرگروه یک سرگروه یا سردسته دارد که به آن«سَردار» می گویند و باید دستورات او را درحین بازی انجام دهند.
کِل بَرد بازی مخصوص مناطق لرنشین خوزستان است.
استان خوزستان استانی در جنوب غربی ایران است، که در کرانه خلیج فارس قرار دارد و مرکز تولید نفت و گاز ایران به‌شمار می‌آید.
خوزستان با جمعیتی معادل چهار میلیون و 700 هزار نفر به‌عنوان پنجمین استان پرجمعیت ایران محسوب می‌شود.
شهر اهواز مرکز استان خوزستان است.
7158/6064
کپی شد
