به گزارش ایرنا هیات دولت طرح کوتاه مدت و بلندمدت تثبیت کانون های گرد و غبار در خوزستان را هفته گذشته، در نخستین هفته کاری سال 96 تصویب کرد. این مصوبه در پی توفان شدید گرد و غبار در بهمن سال 95 طرح شده است. توفانی که با سرعت 60 متر برثانیه و آلودگی بیش از 66 برابر حد مجاز، شرایط این استان را بحرانی کرد. اهواز و 11 شهر را چند روز فلج کرد و تاسیسات برق و آب و پنج نیروگاه خوزستان را از کار انداخت.
این توفان کم سابقه باعث شد رئیس جمهوری، معاون اول وی و تعدادی از وزرا برای بررسی موضوع به خوزستان سفر کنند و طرح های فوری را در دستورکار قرار دهند.
بر اساس مطالعات حدود600 هزار هکتار از زمین های خوزستان کانون گرد و غبار اعلام شده اند که 350 هزار هکتار از آنها بحرانی است. کارشناسان بر این باورند که 400 تا 700 هزار هکتار از زمین های این استان نیز تنها یک گام با بیابانی شدن فاصله دارند. به این معنی که حالا علاوه بر ماسه زارها، تالاب ها، زمین های کشاورزی و مراتعی که در سال های اخیر تشنه مانده اند، نیز حالا محل خیزش توفان های گرد و خاک هستند.
برای بررسی عوامل شکل گیری کانون های گرد و خاک در خوزستان، راهکارهای مقابله با آن و مهار کانون ها و برنامه های اجرایی، میزگردی با حضور دکتر احمد لندی عضو گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز، احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست و دبیر کارگروه مقابله با ریزگردها و عبدالرضا دانایی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی خوزستان و مجری طرح های بیابان زدایی در دفتر ایرنا اهواز تشکیل شد که مشروح آن در پی می آید. به اعتقاد این کارشناسان که اثربخشی طرح های مقابله با گرد و غبار را طولانی مدت می دانند، آبگیری تالاب ها و تصویب اعتبارات پایدار برای این طرح باید در اولویت قرار گیرد.
* کانون های بحران آفرین
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز معتقد است: همه 350 هزار هکتار کانون داخلی گرد و غبار در خوزستان به یک اندازه می تواند مشکل ساز باشد.
احمد لندی اظهار کرد: 30 تا 40 هزار هکتار از کانون های داخلی در خوزستان فوق بحرانی اعلام شده، که من موافق این مساله نیستم و معتقدم باید آن را اولویت نخست نامید؛ زیرا همه 350 هزار هکتار کانون داخلی خوزستان، فعال است و بسته به جهت وزش باد همه به یک نسبت می تواند مشکل ساز باشد، اما از آنجا که نقشه های هواشناسی نشان داد که منشاء گرد و غبار اخیر حدود
30 هزار هکتار است و بر همین اساس اولویت نخست به مهار این کانون ها داده شده است.
وی یکی از دلایل وقوع پدیده گرد و غبار را نبود چسبندگی در ذرات خاک دانست و گفت: کاهش بارندگی به دلیل تغییر اقلیم و سوءمدیریت منابع آب، دو دلیل عمده هستند که با کاهش رطوبت خاک، باعث ایجاد گرد و غبار می شوند.
لندی تصریح کرد: اجرای طرح های انتقال آب بین حوضه ای، تامین نشدن حقابه تالاب ها و احداث تاسیسات در مسیر سیلاب ها باعث شده برخی مناطق خوزستان حالت طبیعی خود را از دست بدهند؛ به طور مثال مراتع خوزستان در این مناطق که کم تراکم یا با تراکم متوسط هستند به دنبال خشکسالی و چرای دام بیش از حد، پوشش معمول خود را از دست داده و به طور کامل در معرض فرسایش بادی قرار گرفته که با جریانات مختلف باد فعال شود.
وی افزود: در اهواز بیشتر در ماه بهمن بادهای جنوب و جنوب شرق غالب است که گرد و غبار ناشی از آن شهرهای بزرگ از جمله اهواز را در برمی گیرد و در مواقعی که وزش باد شمال غربی و جنوب غربی باشد کانون های اطراف هورالعظیم فعال می شود.
عضو گروه خاکشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، با اشاره به فعال شدن کانون های داخلی گرد و غبار در خوزستان در سال های اخیر اظهار کرد: در دراز مدت کانون های داخلی حدود 15 درصد گرد و غبارهای خوزستان را به خود اختصاص داده، اما در سال های اخیر 35 درصد از گرد و غبارها ناشی از کانون های داخلی است که آزاردهنده هستند.
وی اضافه کرد: کانون های خارجی عوامل مختلف دارند از جمله مهمترین آنها ساخت سدهای بزرگ در ترکیه است که سوریه و عراق را دچار خشکسالی کرده و باعث شده کانون های زیادی در این دو کشور فعال شود که ریزگردهای آن تا استان های مرکز کشورمان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
*نسخه هایی برای بازگشت به طبیعت
این استاد دانشکده کشاورزی شهید چمران، با بیان اینکه راهکارهای مختلفی برای کمک به احیای طبیعت وجود دارد، مهمترین راهکار مقابله با گرد و غبار خوزستان را بازگرداندن شرایط طبیعی خاک عنوان کرد و افزود: روش های مهار کانون های ریزگرد در کمیته ای بحث و بررسی شده است، این کانون ها باید قطعه بندی شده و متناسب با نوع کانون کار شود.
وی راهکارهای مقابله با گرد و غبار را مختلف دانست و افزود: برای مقابله با گرد و غبار نمی توان یک نسخه پیچید؛ در برخی مناطق درختکاری و یا بوته کاری و در برخی مناطق ایجاد بادشکن مصنوعی و یا مالچ پاشی اجرا کرد، در برخی مناطق باید دولت هزینه تامین علوفه دام ها را بپردازد تا از چرای بی رویه جلوگیری شود و در بعضی جاها تنها راهکار رساندن آب است.
لندی اضافه کرد: با توجه به در دسترس بودن آب، فعلا نهالکاری را شروع کردند که البته آب مورد نیاز باید تا دو سه سال تامین شود.
وی با بیان اینکه درختکاری در کانون های ریزگرد را رد نمی کنیم گفت: کانون های گرد و غبار در بخش های خشک شده تالاب هایی همچون هورالعظیم و شادگان را نمی توان با درختکاری مهار کرد؛ از سوی دیگر درختکاری، تاثیری که آبگیری تالاب ها در کوتاه مدت می تواند داشته باشد، را ندارد زیرا کاشت درخت طول می کشد و حداقل پنج سال لازم است تا یک درخت تاج مناسب را پیدا کند بنابراین درختکاری نمی تواند راهکار کوتاه مدت باشد.
لندی افزود: با توجه به اینکه پیش بینی کشت تعداد زیادی نهال نشده بود، شاید به اندازه کافی گونه های مناسب موجود نباشد اما تا سال آینده می توان گونه های موردنیاز را تامین کرد.
وی با تاکید بر انجام مطالعات مرحله دوم کانون های گرد و غبار خوزستان گفت: در این مرحله نوع پوشش گیاهی و محل هایی که نیاز به درختکاری دارد مشخص می شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه چمران ادامه داد: فصل درختکاری در این کانون ها حداکثر تا نیمه فروردین به پایان می رسد و در مراحل بعدی باید نوع پوشش گیاهی تعیین و برنامه ریزی مدونی برای مهار کانون های ریزگرد انجام شود؛ برخی جاها نیاز با مالچ پاشی دارد و برخی مناطق احتیاج به پوشش گیاهی دارد بنابراین نمی توان برای همه نسخه واحدی پیچید.
وی با تاکید بر حفظ پوشش گیاهی طبیعی کانون های گرد و غبار اظهار کرد: تصاویر منطقه شرق و جنوب شرق اهواز از 30 تا 40 سال گذشته نشان می دهد که در این منطقه درختی نبوده است بنابراین در بعضی نقاط می توان درختکاری کرد اما در کل باید بتوانیم شرایط طبیعی را حفظ کنیم و یا شرایط طبیعی را با احیای مراتع و تالاب های فصلی و بوته کاری بازگردانیم؛ بر همین اساس به نظرم گیاهانی که کشت می شوند باید کوتاه و پوشش دهنده زمین باشند و درخت در مناطق متراکم تر در ردیف های بادشکن می تواند کشت شود.
لندی افزود: مالچ پاشی و فرهنگسازی نیز از دیگر راهکارها هستند؛ زیرا هنوز برخی از روستائیان اجازه نهالکاری در اطراف زمین های خود را نمی دهند که با اقدامات ترویجی می توانیم از روستائیان برای نگهداری از نهال ها استفاده کنیم.
وی اظهار کرد: چهار مالچ غیرنفتی که توسط محیط زیست تایید شده قرار است به صورت پایلوت اجرا شود و در صورت نتیجه مثبت مورد استفاده قرار می گیرد.
به گفته وی، در برخی مناطق تنها با جلوگیری از دخالت انسان و قرق کردن یک منطقه می توان به احیای طبیعت کمک کرد.
* لزوم انجام تحقیقات تکمیلی
این عضو گروه خاکشناسی دانشگاه شهید چمران همچنین با بیان اینکه کانون های گرد و غبار مرتب در حال تغییر هستند تصریح کرد: این کانون ها باید به صورت مستمر پایش شوند؛ هم اکنون مطالعات کافی درباره کانون های جدید گرد و غبار که سیلتی نوعی از خاک‌های ریزدانه) خاکی هستند وجود ندارد و تاکنون بیشتر مطالعات درباره کانون های شن و ماسه ای بوده است؛ بنابراین تحقیقات جدید نیز در این باره نیاز است.
وی افزود: در مطالعات گام نخست که باهمکاری سازمان زمین شناسی انجام شد، کانون های داخلی گرد و غبار شناسایی شد و اکنون باید مطالعات گام دوم که مطالعات خاکشناسی کانون ها و اثرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن است انجام شود.
لندی تاکید کرد: معتقدم که نمایندگان مجلس شورای اسلامی باید سعی کنند ردیف بودجه مشخص برای مقابله با گرد وغبار تصویب کنند و این پول باید در اختیار خوزستان قرار گرفته و زیر نظر استاندار خرج شود؛ این در حالیست که هم اکنون اعتبارات به وسیله وزارت جهاد کشاورزی هزینه می شود، اگرچه تیم های فنی استان در حال کار هستند.
وی با اشاره به تاسیس مرکز مطالعات منطقه ای ریزگردها در دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: هنوز اعتباری به این مرکز اختصاص داده نشده و با اختصاص اعتبار لازم به این مرکز می توان پایش و نظارت و مطالعات را در کنار عملیات اجرایی انجام داد.
لندی مقابله با گرد و غبار را خواسته به حق مردم خوزستان دانست و تصریح کرد: عملیات مقابله با گرد و غبار و بازگشت و احیای پوشش گیاهی به منطقه، یک کار زمان بر و طولانی مدت است و نباید با یک بارندگی، این عملیات متوقف شود.
وی افزود: مردم خوزستان باید روی این خواسته تاکید کنند که طرح مقابله با گرد وغبار باید ادامه دار، پیوسته، علمی باشد و رویکرد به آن مقطعی و هیجانی نباشد.
لندی تاکید کرد: از سوی دیگر باید بسته های رفاهی در اختیار مردم قرار گیرد تا مردم اقدامات دولت را احساس کنند؛ حق بدی آب و هوا، کاهش هزینه های آب و برق، کمک هزینه برای دو جداره کردن پنجره ها، کمک رایگان به مدارس، تهیه ماسک مناسب، افزایش سهمیه شیر مدارس، اطلاع رسانی به موقع، تجهیز فرودگاه ها و اختصاص دستگاه های تصفیه آب و هوا از جمله این اقدامات است؛ همچنین باید به شهرداری ها برای شستشوی معابر و درختان کمک شود زیرا پس از هر توفان خاک، شهر چهره نازیبایی به خود می گیرد که اثرات روحی و روانی بر شهروندان دارد.
* طبیعت خوزستان دیگر طاقت ندارد
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در این میزگرد گفت: بر اساس مطالعات اخیر،50 عامل در ایجاد کانون های ریزگرد در اطراف اهواز نقش دارند.
احمدرضا لاهیجان زاده با اشاره به مفهوم 'تاب آوری در طبیعت' یا 'توان تحمل طبیعت' در مقابل تغییرات، توضیح داد: طبیعت تا حدی می تواند خود را با تغییرات وفق دهد اما اگر تغییرات بیش از آن باشد واکنش های غیرقابل پیش بینی و خسارت گسترده در پی خواهد داشت که در خوزستان اکنون با چنین مساله ای روبه رو هستیم.
وی افزود: وقوع پدیده ریزگردها یکی از شاخص هایی است که نشان می دهد حداقل در این حوضه توان تحمل و تاب آوری خوزستان از دست رفته است، چرا که اکنون بادهای بالای پنج متر برثانیه نیز موجب برخاستن گرد و غبار می شود، این در حالیست که به دلیل بارندگی خوب در سال 94 حتی وقوع باد 15 متربر ثانیه نیز گرد و خاک ایجاد نمی کرد و در این سال گرد و غبار به صورت چشمگیری کاهش یافته بود.
لاهیجان زاده تصریح کرد: کاهش توان تاب آوری طبیعت در خوزستان اکنون به جایی رسیده که معضلات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی به دنبال داشته است.
وی نهالکاری را یکی از راه های افزایش توان تاب آوری طبیعت دانست و اظهار کرد: با نهالکاری می توانیم مقداری از رطوبت منطقه را بازگردانیم، اگر چه اثرگذاری آن پنج سال بعد مشخص می شود.
لاهیجان زاده با اشاره به مطالعات شناسایی کانون های گرد و غبار اضافه کرد: بر اساس این مطالعات در 20 سال گذشته، 70 بند در محدوده آغاجاری، امیدیه و هفتکل احداث شده که این بندها جلوی سیلاب های فصلی که در سال های دور دشت غیزانیه را می پوشاند، می گیرد.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر حداقل 20 سال از سرازیر شدن سیلاب به این منطقه جلوگیری شده است، که این مساله اگر چه در کوتاه مدت مانع وقوع سیلاب در منطقه شده اما حالا معلوم شده که اثرات بندها در درازمدت باعث شکل گیری کانون های گرد و غبار شده است.
لاهیجان زاده تاکید کرد: البته خشکسالی، کاهش آورد رودخانه ها، انتقال آب از سرشاخه ها، سدسازی بیش از ظرفیت رودخانه ها و چرای بی رویه دام در بوجود آمدن این مشکل نقش اساسی داشته اند.
* اولویت نخست، آبگیری تالاب ها
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان تاکید کرد: راهکار نخست ما این است که آبگیری تالاب های خوزستان، در اولویت نخست قرار گیرد.
وی افزود: اگر تالاب شادگان و هورالعظیم به اندازه طبیعی آب داشته باشند، علاوه بر اینکه کانون های گرد و غبار از بین می روند، رطوبت ناشی از آن هشت ماه از سال منطقه را دربرمی گیرد و این مساله باعث کاهش گرد و غبار در این مدت می شود.
لاهیجان زاده نسبت به کاهش شدید رطوبت منطقه در 30 سال گذشته هشدار داد و گفت: بررسی ایستگاه هواشناسی بستان در غرب خوزستان از سال های 60 تا 90 نشان می دهد که میزان رطوبت در این ایستگاه 50 درصد کاهش داشته است که حاصل این کاهش رطوبت در درازمدت از دست رفتن رطوبت خاک است.
وی اضافه کرد: یکی از عوامل کاهش رطوبت خاک زهکش های کشاورزی متعددی است که در سال های گذشته برخی کشت و صنعت ها و طرح های کشاورزی ساخته اند؛ این زهکش های عمیق آب های زیرزمینی را تخلیه می کنند که نمونه آن زهکش 120 کیلومتری طرح نیشکر دهخدا و کانال زهره در خوزستان است.
لاهیجان زاده اظهار کرد: با کاهش آب های زیرزمینی زمین به صورت نمک زار در می آید و این مساله نهالکاری را با مشکل روبه رو می کند.
وی همچنین درباره موضع سازمان محیط زیست نسبت به انتخاب گونه ها در طرح نهالکاری در کانون های ریزگرد، اظهار کرد: کمیته فنی با حضور متخصصانی از منابع طبیعی و موسسه جنگل ها برای انتخاب نوع نهال و محدوده کاشت آنها برنامه ریزی می کنند، بنابراین اداره کل محیط زیست نظری نداشته و هر چه را که کمیته تصمیم گیری کند، تایید می کنیم؛ البته گونه های غیربومی باید حتما به تایید کمیته برسد و در تالاب ها نیز اجازه درختکاری نمی دهیم.
* هورهای فراموش شده
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان نیز متروکه شدن زمین های کشاورزی و خشک شدن هورهای محلی را از عوامل ایجاد کانون های گرد و غبار در شرق و جنوب شرق خوزستان دانست.
عبدالرضا دانایی با تاکید بر احیای هورهای محلی گفت: 'هور شریفیه' و هورهای 'منصوریات' و 'خویسه' در پایین دست آن، 'هور الشرایع' در ماهشهر، هور امیدیه و هور هندیجان، هورهای محلی (تالاب ها) با وسعت بیش از 100 هزار هکتار هستند که اکنون خشک شده و به کانون گرد و غبار تبدیل شده اند.
وی تصریح کرد: در فاصله 15 تا 20 سال پیش سدسازی در بالادست عاملی شده که این هورها آبگیری نشوند و در واقع با دست خودمان باعث ایجاد کانون های گرد و غبار شدیم.
به گفته وی، به طور مشخص 'هور شریفیه' در جنوب اهواز، پیش از این از طغیان رودخانه جراحی آبگیری و گونه های گیاهی یک ساله، چند ساله و دائمی ایجاد می شد که خاک منطقه را تثبیت می کرد.
دانایی ، سوء مدیریت منابع آب و خشکسالی و کاهش بارندگی را در این منطقه از عوامل تبدیل شدن آن به کانون ریزگرد عنوان کرد و افزود: سیلاب های نهر کوپال و نهر مالح، در گذشته این زمین ها را می پوشاند اما ایجاد جاده ها و خطوط لوله نفت و گاز باعث ایجاد موانعی در مسیر پخش سیلاب و تخریب سرزمین شده است.
وی همچنین با اشاره به از بین رفتن توان عرصه و نابودی پوشش گیاهی مراتع و تبدیل آنها به کانون ریزگرد، اظهار کرد: یکی از دلایل از بین رفتن پوشش گیاهی چرای بی رویه دام است به طور مثال در جنوب شرق اهواز بیش از 30 روستا شناسایی شده که بیش از 45 هزار راس دام دارند این در حالیست که مجوز تنها برای چرای چهار هزار راس صادر شده است.
دانایی تاکید کرد: محرومیت روستاهای اطراف از گاز، نیز 'بوته کنی' را رواج و تخریب پوشش گیاهی را تشدید کرده است.
وی همچنین تاثیر بندهای احداثی اداره کل منابع طبیعی را در ایجاد کانون های گرد و غبار رد کرد و گفت: این بندها که با ارتفاع 2 تا 10 متر در بالادست شهرها و روستاها و زمین های کشاورزی ساخته می شوند، به صورتی طراحی شده اند که حجم زیادی از آب را ذخیره کرده و به تدریج رها می کنند که این مساله مانع جاری شدن سیلاب و موجب تغذیه سفره های آب زیرزمینی در سال های پربارش می شوند اما در سال های کم بارش آبی در پشت آنها جمع نمی شود.
* اهواز در محاصره کانون های بحرانی
معاون منابع طبیعی خوزستان با تاکید بر انجام گام دوم مطالعات کانون های داخلی گرد و غبار خوزستان اظهار کرد: توفان گردو غبار بهمن پارسال باعث شد که عملیات اجرایی در اولویت قرار بگیرد، که البته این امر به ویژه در روحیه دادن به مردم مهم است اما مطالعات جامع باید انجام شود.
وی با اشاره به انجام 2 مطالعه مجزا برای شناسایی کانون های گرد و غبار خوزستان، افزود: بر اساس مطالعات منابع طبیعی خوزستان مساحت کانون های فرسایش بادی و ماسه های روان 280هزار هکتار است.
دانایی اضافه کرد: مطالعات دیگری که توسط سازمان زمین شناسی انجام شده وسعت کانون های رُسی را 345 هزار هکتار اعلام کرده که این کانون ها علاوه بر کانون های فرسایش بادی و ماسه زارها است و بر اساس این مطالعات عواملی مانند جاده ها، سازه ها و بندها به عنوان عوامل ایجاد کانون های گرد و غبار معرفی شده اند.
وی تاکید کرد: اساس و مبنای معرفی کانون های جنوب شرق به عنوان کانون های فوق بحرانی با مرکزیت روستای 'مدینات' در بخش غیزانیه اهواز، اداره کل هواشناسی است که اعلام کرده منشاء دوسوم توفان های گرد و غبار از کانون های 3 و 4 (بخش غیزانیه) با وسعت 112 هزار هکتار سرچشمه می گیرد که 30 هزار هکتار از آن فوق بحرانی است.
* طرح 10 ساله
دانایی با تشریح برنامه های مقابله با گرد و غبار گفت: بر اساس اولویت بندی کانون ها، دولت از پارسال، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف به پیگیری فوری این مساله کرد به طوری که وزیر در طول یک هفته سه نوبت به خوزستان سفر و گزارش های روزانه دریافت می کرد و معاونان وی نیز تا مدتی در خوزستان ماندگار شدند؛ در همین راستا بخشنده معاون وزیر جهاد کشاورزی به عنوان مسئول طرح، موسسه جهاد نصر به عنوان مجری طرح های آب و خاک، و مطیعی مدیرکل منابع طبیعی خوزستان به عنوان مسئول طرح های بیولوژیکی و کاشت نهال معرفی شدند.
وی با بیان اینکه برای نهالکاری در کانون بحرانی (کانون های 3 و 4) برنامه 10 ساله پیش بینی شده است، اظهار کرد: این برنامه شامل عملیات بیولوژیک (نهالکاری) و پخش سیلاب به صورت مصنوعی در هورهای محلی است.
دانایی افزود: برای سال 95 نهالکاری در پنج هزار و 300 هکتار در جنوب شرق اهواز (در شهرستان های اهواز و کارون) پیش بینی شده که با توجه به پایان فصل نهالکاری، تا پایان فروردین باید به اجرا درآید.
وی گفت: نهالکاری در 10 هزار هکتار از عرصه فوق بحرانی خوزستان، برای سال 96 برنامه ریزی شده است.
دانایی اضافه کرد: عملیات بیابان زدایی در مجاورت این کانون ها، در ماسه زارهای روستاهای ابوهاون و نگازه در شهرستان باوی، نیز از سال 94 آغاز شده است.
وی بیان کرد: عملیات سازه ای برای ساختن 'هلالی های آبگیر' یا 'گورآب' به منظور استحصال آب در این کانون های گرد و غبار همچنین حفاظت و قُرق عرصه ها نیز از دیگر برنامه هاست.
دانایی افزود: پیش بینی شده است که 10میلیارد ریال برای خرید علوفه دام های روستائیان منطقه (دام های مجاز) پرداخت شود تا بتوان برخی از مناطق را قرق کرد.
وی اظهار کرد: برای سال 96 مالچ پاشی در 100 هزار هکتار از عرصه ها نیز پیش بینی شده است که در این راستا هر کدام از مالچ های غیرنفتی که در آزمایش ها عملکرد مثبتی نشان دهد، از آن استفاده می شود.
دانایی افزود: هم اکنون تعدادی از شرکت های تجاری و بازاریاب پیشنهاداتی درباره انواع مالچ غیرنفتی مطرح کرده اند که قرار شد این نمونه ها در کمیته ای متشکل از اداره کل حفاظت محیط زیست، مرکز تحقیقات کشاورزی و دانشگاه شهید چمران اهواز بررسی شود.
وی افزود: یکی از برنامه ها همزمان با اجرای طرح نهالکاری، پخش آب در کانون های ریزگرد است که با هماهنگی سازمان آب و برق خوزستان، به حجم یک مترمکعب برثانیه آب از کانال موسوم به 'کوت امیر' در جنوب شرق اهواز برای این دو طرح اختصاص یافته است؛ البته این سهمیه آب موقتی است و باید برای تامین آب فکر اساسی شود؛ همچنین از کانال پرورش ماهی آزادگان برداشت 20 مترمکعب برثانیه نیز اختصاص یافته است.
معاون منابع طبیعی خوزستان با اشاره به حضور تیم کارشناسی از موسسه جنگل های کشور برای مشاوره در اجرای طرح مقابله با گرد و غبار در پارسال گفت: گونه های گیاهی (درخت و بوته) بر اساس مطالعات گذشته و تایید کمیته تخصصی انتخاب شده اند که این کمیته پس از حضور 10 روزه در استان و بررسی و مشاوره گرفتن از متخصصان محلی اظهار نظر کرده است.
وی اظهار کرد: حدفاصل جنوب بزرگراه اهواز - بندر امام و جاده اهواز به آبادان ( محدوده شهرستان های اهواز و کارون) بیش از 10 تیم اجرایی که بیشتر پیمانکاران بومی و محلی هستند،کاشت گونه های گیاهی سازگار با منطقه از جمله گز و کهور پاکستانی را آغاز کرده اند.
دانایی اضافه کرد: از دانش بومی منطقه و ریش سفیدان محلی نیز برای انتخاب گونه ها و اجرای طرح استفاده شده که سه تا پنج سال می توانند در این طرح مشغول باشند.
به گفته وی، سپاه و بسیج سازندگی نیز در طرح نهالکاری همکاری می کنند و اکنون یک عرصه یک هزار هکتاری در روستاهای 'حفیره' و 'حنیطیه' در بخش غیزانیه اهواز به بسیج تحویل داده شده است.
* آب و اعتبار پایدار
دانایی در ادامه تاکید کرد: پیشنهاد ما این بود که طرح مقابله با گرد و غبار خوزستان مانند طرح احیای دریاچه ارومیه دارای ردیف ملی و بودجه پایدار شود تا بتوان در سال 96 برای آن برنامه ریزی کرد.
وی تامین آب پایدار برای اجرای این طرح را خواستار شد و افزود: تامین اعتبار طولانی مدت برای تضمین قراردادهای این طرح، تامین نهال، بکارگیری و همکاری و جلب مشارکت روستاییان به منظور نگهداری و توسعه نهالکاری از دیگر ملزومات اجرای طرح مقابله با گرد و غبار است.
دانایی با بیان اینکه برای مرحله نخست تاکنون 300 میلیارد ریال اعتبار مصوب شده است اظهار کرد: اعتبار لازم برای این طرح در سال 95، یک هزار میلیارد ریال است که 450 میلیارد ریال آن برای نهالکاری است.
وی برآورد اعتبار طرح برای امسال را یک هزار و 200 میلیارد رسال عنوان کرد و افزود: مطالعه، عملیات سازه ای و بیولوژیک، مالچ پاشی، حفاظت و نگهداری از محل این اعتبارات باید انجام شود.
وی تصریح کرد: یکی از محدودیت ها مربوط به اعتبار است زیرا این اعتبارات یک ساله است در حالی که طرح های مقابله با گرد و غبار حداقل سه سال زمان نیاز دارد.
وی ضمن اظهار امیدواری برای اجرای طرح مقابله با گرد و غبار در سال های آینده، گفت: طرح بیابان زدایی 200 هزار هکتار از زمین های خوزستان که در سال 88 با چهار هزار و 780 میلیارد ریال از محل اعتبارات نفت در مدت پنج سال مصوب شده بود اما اعتبار این طرح به دلایل نامعلوم، به یک هزار میلیارد ریال (یک پنجم) کاهش یافت.
دانایی افزود: وزارت نفت تاکنون برای این طرح 730 میلیارد ریال به قرارگاه خاتم و 100 میلیارد ریال به منابع طبیعی پرداخت کرده است.
* نیم قرن با 'کهور'
معاون منابع طبیعی خوزستان با بیان اینکه کمبود نهال یکی دیگر از مشکلات این طرح بوده، اظهار کرد: برای مرحله نخست طرح با وسعت پنج هزار و 300 هکتار، 1.5 میلیون اصله نهال نیاز است که با وجود پیش بینی نشدن این طرح، قرار شد که بخشی از نهال ها از دیگر استان ها وارد شد.
وی با اشاره به مشکلات نهالکاری در خوزستان گفت: کاشت نهال در برخی از استان های پربارش آسان است اما در مناطق بیابانی خوزستان به دلیل مشکلاتی که در تامین آب وجود دارد، با دشواری هایی همراه است به طوری که یکی از چالش های ما در خوزستان نگهداری و تامین آب نهالکاری هاست و باید برای آن چاره اندیشی شود.
دانایی درباره انتقاداتی که درباره کاشت گونه 'کهور پاکستانی' مطرح شده نیز توضیح داد: در نهالکاری اولویت با کاشت گونه های بومی اعم از بوته و درختچه است و در کنار آن کهور پاکستانی و گز شاهی نیز کشت می شود اما به دلیل کمبود آب نمی توانیم در این زمین ها نخل بکاریم، بدیهی است اگر سهمیه دائمی آب در نظر گرفته شود می توان نخل نیز کشت شود.
وی خاطرنشان کرد: کهور پاکستانی در مناطق بیابانی، گونه مهاجم به شمار نمی آید و در خوزستان بهترین گونه ای است که هم به گرما و هم خشکی و شوری مقاوم است، اگر چه با ریشه های عمیقی که دارد سفره های آب زیرزمینی را تخلیه می کند.
دانایی ادامه داد: کهور پاکستانی از سال 47 تاکنون در مناطق بیابانی مختلف کاشته می شود و 90درصد جنگل گمبوعه حمیدیه کهور پاکستانی است.
7151/ 6037
خبرنگار و تدوین کننده: نادره وائلی زاده ** انتشار دهنده: عبدالحمید راجی
انتهای پیام این توفان کم سابقه باعث شد رئیس جمهوری، معاون اول وی و تعدادی از وزرا برای بررسی موضوع به خوزستان سفر کنند و طرح های فوری را در دستورکار قرار دهند.
بر اساس مطالعات حدود600 هزار هکتار از زمین های خوزستان کانون گرد و غبار اعلام شده اند که 350 هزار هکتار از آنها بحرانی است. کارشناسان بر این باورند که 400 تا 700 هزار هکتار از زمین های این استان نیز تنها یک گام با بیابانی شدن فاصله دارند. به این معنی که حالا علاوه بر ماسه زارها، تالاب ها، زمین های کشاورزی و مراتعی که در سال های اخیر تشنه مانده اند، نیز حالا محل خیزش توفان های گرد و خاک هستند.
برای بررسی عوامل شکل گیری کانون های گرد و خاک در خوزستان، راهکارهای مقابله با آن و مهار کانون ها و برنامه های اجرایی، میزگردی با حضور دکتر احمد لندی عضو گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز، احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست و دبیر کارگروه مقابله با ریزگردها و عبدالرضا دانایی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی خوزستان و مجری طرح های بیابان زدایی در دفتر ایرنا اهواز تشکیل شد که مشروح آن در پی می آید. به اعتقاد این کارشناسان که اثربخشی طرح های مقابله با گرد و غبار را طولانی مدت می دانند، آبگیری تالاب ها و تصویب اعتبارات پایدار برای این طرح باید در اولویت قرار گیرد.
* کانون های بحران آفرین
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز معتقد است: همه 350 هزار هکتار کانون داخلی گرد و غبار در خوزستان به یک اندازه می تواند مشکل ساز باشد.
احمد لندی اظهار کرد: 30 تا 40 هزار هکتار از کانون های داخلی در خوزستان فوق بحرانی اعلام شده، که من موافق این مساله نیستم و معتقدم باید آن را اولویت نخست نامید؛ زیرا همه 350 هزار هکتار کانون داخلی خوزستان، فعال است و بسته به جهت وزش باد همه به یک نسبت می تواند مشکل ساز باشد، اما از آنجا که نقشه های هواشناسی نشان داد که منشاء گرد و غبار اخیر حدود
30 هزار هکتار است و بر همین اساس اولویت نخست به مهار این کانون ها داده شده است.
وی یکی از دلایل وقوع پدیده گرد و غبار را نبود چسبندگی در ذرات خاک دانست و گفت: کاهش بارندگی به دلیل تغییر اقلیم و سوءمدیریت منابع آب، دو دلیل عمده هستند که با کاهش رطوبت خاک، باعث ایجاد گرد و غبار می شوند.
لندی تصریح کرد: اجرای طرح های انتقال آب بین حوضه ای، تامین نشدن حقابه تالاب ها و احداث تاسیسات در مسیر سیلاب ها باعث شده برخی مناطق خوزستان حالت طبیعی خود را از دست بدهند؛ به طور مثال مراتع خوزستان در این مناطق که کم تراکم یا با تراکم متوسط هستند به دنبال خشکسالی و چرای دام بیش از حد، پوشش معمول خود را از دست داده و به طور کامل در معرض فرسایش بادی قرار گرفته که با جریانات مختلف باد فعال شود.
وی افزود: در اهواز بیشتر در ماه بهمن بادهای جنوب و جنوب شرق غالب است که گرد و غبار ناشی از آن شهرهای بزرگ از جمله اهواز را در برمی گیرد و در مواقعی که وزش باد شمال غربی و جنوب غربی باشد کانون های اطراف هورالعظیم فعال می شود.
عضو گروه خاکشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، با اشاره به فعال شدن کانون های داخلی گرد و غبار در خوزستان در سال های اخیر اظهار کرد: در دراز مدت کانون های داخلی حدود 15 درصد گرد و غبارهای خوزستان را به خود اختصاص داده، اما در سال های اخیر 35 درصد از گرد و غبارها ناشی از کانون های داخلی است که آزاردهنده هستند.
وی اضافه کرد: کانون های خارجی عوامل مختلف دارند از جمله مهمترین آنها ساخت سدهای بزرگ در ترکیه است که سوریه و عراق را دچار خشکسالی کرده و باعث شده کانون های زیادی در این دو کشور فعال شود که ریزگردهای آن تا استان های مرکز کشورمان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
*نسخه هایی برای بازگشت به طبیعت
این استاد دانشکده کشاورزی شهید چمران، با بیان اینکه راهکارهای مختلفی برای کمک به احیای طبیعت وجود دارد، مهمترین راهکار مقابله با گرد و غبار خوزستان را بازگرداندن شرایط طبیعی خاک عنوان کرد و افزود: روش های مهار کانون های ریزگرد در کمیته ای بحث و بررسی شده است، این کانون ها باید قطعه بندی شده و متناسب با نوع کانون کار شود.
وی راهکارهای مقابله با گرد و غبار را مختلف دانست و افزود: برای مقابله با گرد و غبار نمی توان یک نسخه پیچید؛ در برخی مناطق درختکاری و یا بوته کاری و در برخی مناطق ایجاد بادشکن مصنوعی و یا مالچ پاشی اجرا کرد، در برخی مناطق باید دولت هزینه تامین علوفه دام ها را بپردازد تا از چرای بی رویه جلوگیری شود و در بعضی جاها تنها راهکار رساندن آب است.
لندی اضافه کرد: با توجه به در دسترس بودن آب، فعلا نهالکاری را شروع کردند که البته آب مورد نیاز باید تا دو سه سال تامین شود.
وی با بیان اینکه درختکاری در کانون های ریزگرد را رد نمی کنیم گفت: کانون های گرد و غبار در بخش های خشک شده تالاب هایی همچون هورالعظیم و شادگان را نمی توان با درختکاری مهار کرد؛ از سوی دیگر درختکاری، تاثیری که آبگیری تالاب ها در کوتاه مدت می تواند داشته باشد، را ندارد زیرا کاشت درخت طول می کشد و حداقل پنج سال لازم است تا یک درخت تاج مناسب را پیدا کند بنابراین درختکاری نمی تواند راهکار کوتاه مدت باشد.
لندی افزود: با توجه به اینکه پیش بینی کشت تعداد زیادی نهال نشده بود، شاید به اندازه کافی گونه های مناسب موجود نباشد اما تا سال آینده می توان گونه های موردنیاز را تامین کرد.
وی با تاکید بر انجام مطالعات مرحله دوم کانون های گرد و غبار خوزستان گفت: در این مرحله نوع پوشش گیاهی و محل هایی که نیاز به درختکاری دارد مشخص می شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه چمران ادامه داد: فصل درختکاری در این کانون ها حداکثر تا نیمه فروردین به پایان می رسد و در مراحل بعدی باید نوع پوشش گیاهی تعیین و برنامه ریزی مدونی برای مهار کانون های ریزگرد انجام شود؛ برخی جاها نیاز با مالچ پاشی دارد و برخی مناطق احتیاج به پوشش گیاهی دارد بنابراین نمی توان برای همه نسخه واحدی پیچید.
وی با تاکید بر حفظ پوشش گیاهی طبیعی کانون های گرد و غبار اظهار کرد: تصاویر منطقه شرق و جنوب شرق اهواز از 30 تا 40 سال گذشته نشان می دهد که در این منطقه درختی نبوده است بنابراین در بعضی نقاط می توان درختکاری کرد اما در کل باید بتوانیم شرایط طبیعی را حفظ کنیم و یا شرایط طبیعی را با احیای مراتع و تالاب های فصلی و بوته کاری بازگردانیم؛ بر همین اساس به نظرم گیاهانی که کشت می شوند باید کوتاه و پوشش دهنده زمین باشند و درخت در مناطق متراکم تر در ردیف های بادشکن می تواند کشت شود.
لندی افزود: مالچ پاشی و فرهنگسازی نیز از دیگر راهکارها هستند؛ زیرا هنوز برخی از روستائیان اجازه نهالکاری در اطراف زمین های خود را نمی دهند که با اقدامات ترویجی می توانیم از روستائیان برای نگهداری از نهال ها استفاده کنیم.
وی اظهار کرد: چهار مالچ غیرنفتی که توسط محیط زیست تایید شده قرار است به صورت پایلوت اجرا شود و در صورت نتیجه مثبت مورد استفاده قرار می گیرد.
به گفته وی، در برخی مناطق تنها با جلوگیری از دخالت انسان و قرق کردن یک منطقه می توان به احیای طبیعت کمک کرد.
* لزوم انجام تحقیقات تکمیلی
این عضو گروه خاکشناسی دانشگاه شهید چمران همچنین با بیان اینکه کانون های گرد و غبار مرتب در حال تغییر هستند تصریح کرد: این کانون ها باید به صورت مستمر پایش شوند؛ هم اکنون مطالعات کافی درباره کانون های جدید گرد و غبار که سیلتی نوعی از خاک‌های ریزدانه) خاکی هستند وجود ندارد و تاکنون بیشتر مطالعات درباره کانون های شن و ماسه ای بوده است؛ بنابراین تحقیقات جدید نیز در این باره نیاز است.
وی افزود: در مطالعات گام نخست که باهمکاری سازمان زمین شناسی انجام شد، کانون های داخلی گرد و غبار شناسایی شد و اکنون باید مطالعات گام دوم که مطالعات خاکشناسی کانون ها و اثرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن است انجام شود.
لندی تاکید کرد: معتقدم که نمایندگان مجلس شورای اسلامی باید سعی کنند ردیف بودجه مشخص برای مقابله با گرد وغبار تصویب کنند و این پول باید در اختیار خوزستان قرار گرفته و زیر نظر استاندار خرج شود؛ این در حالیست که هم اکنون اعتبارات به وسیله وزارت جهاد کشاورزی هزینه می شود، اگرچه تیم های فنی استان در حال کار هستند.
وی با اشاره به تاسیس مرکز مطالعات منطقه ای ریزگردها در دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: هنوز اعتباری به این مرکز اختصاص داده نشده و با اختصاص اعتبار لازم به این مرکز می توان پایش و نظارت و مطالعات را در کنار عملیات اجرایی انجام داد.
لندی مقابله با گرد و غبار را خواسته به حق مردم خوزستان دانست و تصریح کرد: عملیات مقابله با گرد و غبار و بازگشت و احیای پوشش گیاهی به منطقه، یک کار زمان بر و طولانی مدت است و نباید با یک بارندگی، این عملیات متوقف شود.
وی افزود: مردم خوزستان باید روی این خواسته تاکید کنند که طرح مقابله با گرد وغبار باید ادامه دار، پیوسته، علمی باشد و رویکرد به آن مقطعی و هیجانی نباشد.
لندی تاکید کرد: از سوی دیگر باید بسته های رفاهی در اختیار مردم قرار گیرد تا مردم اقدامات دولت را احساس کنند؛ حق بدی آب و هوا، کاهش هزینه های آب و برق، کمک هزینه برای دو جداره کردن پنجره ها، کمک رایگان به مدارس، تهیه ماسک مناسب، افزایش سهمیه شیر مدارس، اطلاع رسانی به موقع، تجهیز فرودگاه ها و اختصاص دستگاه های تصفیه آب و هوا از جمله این اقدامات است؛ همچنین باید به شهرداری ها برای شستشوی معابر و درختان کمک شود زیرا پس از هر توفان خاک، شهر چهره نازیبایی به خود می گیرد که اثرات روحی و روانی بر شهروندان دارد.
* طبیعت خوزستان دیگر طاقت ندارد
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در این میزگرد گفت: بر اساس مطالعات اخیر،50 عامل در ایجاد کانون های ریزگرد در اطراف اهواز نقش دارند.
احمدرضا لاهیجان زاده با اشاره به مفهوم 'تاب آوری در طبیعت' یا 'توان تحمل طبیعت' در مقابل تغییرات، توضیح داد: طبیعت تا حدی می تواند خود را با تغییرات وفق دهد اما اگر تغییرات بیش از آن باشد واکنش های غیرقابل پیش بینی و خسارت گسترده در پی خواهد داشت که در خوزستان اکنون با چنین مساله ای روبه رو هستیم.
وی افزود: وقوع پدیده ریزگردها یکی از شاخص هایی است که نشان می دهد حداقل در این حوضه توان تحمل و تاب آوری خوزستان از دست رفته است، چرا که اکنون بادهای بالای پنج متر برثانیه نیز موجب برخاستن گرد و غبار می شود، این در حالیست که به دلیل بارندگی خوب در سال 94 حتی وقوع باد 15 متربر ثانیه نیز گرد و خاک ایجاد نمی کرد و در این سال گرد و غبار به صورت چشمگیری کاهش یافته بود.
لاهیجان زاده تصریح کرد: کاهش توان تاب آوری طبیعت در خوزستان اکنون به جایی رسیده که معضلات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی به دنبال داشته است.
وی نهالکاری را یکی از راه های افزایش توان تاب آوری طبیعت دانست و اظهار کرد: با نهالکاری می توانیم مقداری از رطوبت منطقه را بازگردانیم، اگر چه اثرگذاری آن پنج سال بعد مشخص می شود.
لاهیجان زاده با اشاره به مطالعات شناسایی کانون های گرد و غبار اضافه کرد: بر اساس این مطالعات در 20 سال گذشته، 70 بند در محدوده آغاجاری، امیدیه و هفتکل احداث شده که این بندها جلوی سیلاب های فصلی که در سال های دور دشت غیزانیه را می پوشاند، می گیرد.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر حداقل 20 سال از سرازیر شدن سیلاب به این منطقه جلوگیری شده است، که این مساله اگر چه در کوتاه مدت مانع وقوع سیلاب در منطقه شده اما حالا معلوم شده که اثرات بندها در درازمدت باعث شکل گیری کانون های گرد و غبار شده است.
لاهیجان زاده تاکید کرد: البته خشکسالی، کاهش آورد رودخانه ها، انتقال آب از سرشاخه ها، سدسازی بیش از ظرفیت رودخانه ها و چرای بی رویه دام در بوجود آمدن این مشکل نقش اساسی داشته اند.
* اولویت نخست، آبگیری تالاب ها
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان تاکید کرد: راهکار نخست ما این است که آبگیری تالاب های خوزستان، در اولویت نخست قرار گیرد.
وی افزود: اگر تالاب شادگان و هورالعظیم به اندازه طبیعی آب داشته باشند، علاوه بر اینکه کانون های گرد و غبار از بین می روند، رطوبت ناشی از آن هشت ماه از سال منطقه را دربرمی گیرد و این مساله باعث کاهش گرد و غبار در این مدت می شود.
لاهیجان زاده نسبت به کاهش شدید رطوبت منطقه در 30 سال گذشته هشدار داد و گفت: بررسی ایستگاه هواشناسی بستان در غرب خوزستان از سال های 60 تا 90 نشان می دهد که میزان رطوبت در این ایستگاه 50 درصد کاهش داشته است که حاصل این کاهش رطوبت در درازمدت از دست رفتن رطوبت خاک است.
وی اضافه کرد: یکی از عوامل کاهش رطوبت خاک زهکش های کشاورزی متعددی است که در سال های گذشته برخی کشت و صنعت ها و طرح های کشاورزی ساخته اند؛ این زهکش های عمیق آب های زیرزمینی را تخلیه می کنند که نمونه آن زهکش 120 کیلومتری طرح نیشکر دهخدا و کانال زهره در خوزستان است.
لاهیجان زاده اظهار کرد: با کاهش آب های زیرزمینی زمین به صورت نمک زار در می آید و این مساله نهالکاری را با مشکل روبه رو می کند.
وی همچنین درباره موضع سازمان محیط زیست نسبت به انتخاب گونه ها در طرح نهالکاری در کانون های ریزگرد، اظهار کرد: کمیته فنی با حضور متخصصانی از منابع طبیعی و موسسه جنگل ها برای انتخاب نوع نهال و محدوده کاشت آنها برنامه ریزی می کنند، بنابراین اداره کل محیط زیست نظری نداشته و هر چه را که کمیته تصمیم گیری کند، تایید می کنیم؛ البته گونه های غیربومی باید حتما به تایید کمیته برسد و در تالاب ها نیز اجازه درختکاری نمی دهیم.
* هورهای فراموش شده
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان نیز متروکه شدن زمین های کشاورزی و خشک شدن هورهای محلی را از عوامل ایجاد کانون های گرد و غبار در شرق و جنوب شرق خوزستان دانست.
عبدالرضا دانایی با تاکید بر احیای هورهای محلی گفت: 'هور شریفیه' و هورهای 'منصوریات' و 'خویسه' در پایین دست آن، 'هور الشرایع' در ماهشهر، هور امیدیه و هور هندیجان، هورهای محلی (تالاب ها) با وسعت بیش از 100 هزار هکتار هستند که اکنون خشک شده و به کانون گرد و غبار تبدیل شده اند.
وی تصریح کرد: در فاصله 15 تا 20 سال پیش سدسازی در بالادست عاملی شده که این هورها آبگیری نشوند و در واقع با دست خودمان باعث ایجاد کانون های گرد و غبار شدیم.
به گفته وی، به طور مشخص 'هور شریفیه' در جنوب اهواز، پیش از این از طغیان رودخانه جراحی آبگیری و گونه های گیاهی یک ساله، چند ساله و دائمی ایجاد می شد که خاک منطقه را تثبیت می کرد.
دانایی ، سوء مدیریت منابع آب و خشکسالی و کاهش بارندگی را در این منطقه از عوامل تبدیل شدن آن به کانون ریزگرد عنوان کرد و افزود: سیلاب های نهر کوپال و نهر مالح، در گذشته این زمین ها را می پوشاند اما ایجاد جاده ها و خطوط لوله نفت و گاز باعث ایجاد موانعی در مسیر پخش سیلاب و تخریب سرزمین شده است.
وی همچنین با اشاره به از بین رفتن توان عرصه و نابودی پوشش گیاهی مراتع و تبدیل آنها به کانون ریزگرد، اظهار کرد: یکی از دلایل از بین رفتن پوشش گیاهی چرای بی رویه دام است به طور مثال در جنوب شرق اهواز بیش از 30 روستا شناسایی شده که بیش از 45 هزار راس دام دارند این در حالیست که مجوز تنها برای چرای چهار هزار راس صادر شده است.
دانایی تاکید کرد: محرومیت روستاهای اطراف از گاز، نیز 'بوته کنی' را رواج و تخریب پوشش گیاهی را تشدید کرده است.
وی همچنین تاثیر بندهای احداثی اداره کل منابع طبیعی را در ایجاد کانون های گرد و غبار رد کرد و گفت: این بندها که با ارتفاع 2 تا 10 متر در بالادست شهرها و روستاها و زمین های کشاورزی ساخته می شوند، به صورتی طراحی شده اند که حجم زیادی از آب را ذخیره کرده و به تدریج رها می کنند که این مساله مانع جاری شدن سیلاب و موجب تغذیه سفره های آب زیرزمینی در سال های پربارش می شوند اما در سال های کم بارش آبی در پشت آنها جمع نمی شود.
* اهواز در محاصره کانون های بحرانی
معاون منابع طبیعی خوزستان با تاکید بر انجام گام دوم مطالعات کانون های داخلی گرد و غبار خوزستان اظهار کرد: توفان گردو غبار بهمن پارسال باعث شد که عملیات اجرایی در اولویت قرار بگیرد، که البته این امر به ویژه در روحیه دادن به مردم مهم است اما مطالعات جامع باید انجام شود.
وی با اشاره به انجام 2 مطالعه مجزا برای شناسایی کانون های گرد و غبار خوزستان، افزود: بر اساس مطالعات منابع طبیعی خوزستان مساحت کانون های فرسایش بادی و ماسه های روان 280هزار هکتار است.
دانایی اضافه کرد: مطالعات دیگری که توسط سازمان زمین شناسی انجام شده وسعت کانون های رُسی را 345 هزار هکتار اعلام کرده که این کانون ها علاوه بر کانون های فرسایش بادی و ماسه زارها است و بر اساس این مطالعات عواملی مانند جاده ها، سازه ها و بندها به عنوان عوامل ایجاد کانون های گرد و غبار معرفی شده اند.
وی تاکید کرد: اساس و مبنای معرفی کانون های جنوب شرق به عنوان کانون های فوق بحرانی با مرکزیت روستای 'مدینات' در بخش غیزانیه اهواز، اداره کل هواشناسی است که اعلام کرده منشاء دوسوم توفان های گرد و غبار از کانون های 3 و 4 (بخش غیزانیه) با وسعت 112 هزار هکتار سرچشمه می گیرد که 30 هزار هکتار از آن فوق بحرانی است.
* طرح 10 ساله
دانایی با تشریح برنامه های مقابله با گرد و غبار گفت: بر اساس اولویت بندی کانون ها، دولت از پارسال، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف به پیگیری فوری این مساله کرد به طوری که وزیر در طول یک هفته سه نوبت به خوزستان سفر و گزارش های روزانه دریافت می کرد و معاونان وی نیز تا مدتی در خوزستان ماندگار شدند؛ در همین راستا بخشنده معاون وزیر جهاد کشاورزی به عنوان مسئول طرح، موسسه جهاد نصر به عنوان مجری طرح های آب و خاک، و مطیعی مدیرکل منابع طبیعی خوزستان به عنوان مسئول طرح های بیولوژیکی و کاشت نهال معرفی شدند.
وی با بیان اینکه برای نهالکاری در کانون بحرانی (کانون های 3 و 4) برنامه 10 ساله پیش بینی شده است، اظهار کرد: این برنامه شامل عملیات بیولوژیک (نهالکاری) و پخش سیلاب به صورت مصنوعی در هورهای محلی است.
دانایی افزود: برای سال 95 نهالکاری در پنج هزار و 300 هکتار در جنوب شرق اهواز (در شهرستان های اهواز و کارون) پیش بینی شده که با توجه به پایان فصل نهالکاری، تا پایان فروردین باید به اجرا درآید.
وی گفت: نهالکاری در 10 هزار هکتار از عرصه فوق بحرانی خوزستان، برای سال 96 برنامه ریزی شده است.
دانایی اضافه کرد: عملیات بیابان زدایی در مجاورت این کانون ها، در ماسه زارهای روستاهای ابوهاون و نگازه در شهرستان باوی، نیز از سال 94 آغاز شده است.
وی بیان کرد: عملیات سازه ای برای ساختن 'هلالی های آبگیر' یا 'گورآب' به منظور استحصال آب در این کانون های گرد و غبار همچنین حفاظت و قُرق عرصه ها نیز از دیگر برنامه هاست.
دانایی افزود: پیش بینی شده است که 10میلیارد ریال برای خرید علوفه دام های روستائیان منطقه (دام های مجاز) پرداخت شود تا بتوان برخی از مناطق را قرق کرد.
وی اظهار کرد: برای سال 96 مالچ پاشی در 100 هزار هکتار از عرصه ها نیز پیش بینی شده است که در این راستا هر کدام از مالچ های غیرنفتی که در آزمایش ها عملکرد مثبتی نشان دهد، از آن استفاده می شود.
دانایی افزود: هم اکنون تعدادی از شرکت های تجاری و بازاریاب پیشنهاداتی درباره انواع مالچ غیرنفتی مطرح کرده اند که قرار شد این نمونه ها در کمیته ای متشکل از اداره کل حفاظت محیط زیست، مرکز تحقیقات کشاورزی و دانشگاه شهید چمران اهواز بررسی شود.
وی افزود: یکی از برنامه ها همزمان با اجرای طرح نهالکاری، پخش آب در کانون های ریزگرد است که با هماهنگی سازمان آب و برق خوزستان، به حجم یک مترمکعب برثانیه آب از کانال موسوم به 'کوت امیر' در جنوب شرق اهواز برای این دو طرح اختصاص یافته است؛ البته این سهمیه آب موقتی است و باید برای تامین آب فکر اساسی شود؛ همچنین از کانال پرورش ماهی آزادگان برداشت 20 مترمکعب برثانیه نیز اختصاص یافته است.
معاون منابع طبیعی خوزستان با اشاره به حضور تیم کارشناسی از موسسه جنگل های کشور برای مشاوره در اجرای طرح مقابله با گرد و غبار در پارسال گفت: گونه های گیاهی (درخت و بوته) بر اساس مطالعات گذشته و تایید کمیته تخصصی انتخاب شده اند که این کمیته پس از حضور 10 روزه در استان و بررسی و مشاوره گرفتن از متخصصان محلی اظهار نظر کرده است.
وی اظهار کرد: حدفاصل جنوب بزرگراه اهواز - بندر امام و جاده اهواز به آبادان ( محدوده شهرستان های اهواز و کارون) بیش از 10 تیم اجرایی که بیشتر پیمانکاران بومی و محلی هستند،کاشت گونه های گیاهی سازگار با منطقه از جمله گز و کهور پاکستانی را آغاز کرده اند.
دانایی اضافه کرد: از دانش بومی منطقه و ریش سفیدان محلی نیز برای انتخاب گونه ها و اجرای طرح استفاده شده که سه تا پنج سال می توانند در این طرح مشغول باشند.
به گفته وی، سپاه و بسیج سازندگی نیز در طرح نهالکاری همکاری می کنند و اکنون یک عرصه یک هزار هکتاری در روستاهای 'حفیره' و 'حنیطیه' در بخش غیزانیه اهواز به بسیج تحویل داده شده است.
* آب و اعتبار پایدار
دانایی در ادامه تاکید کرد: پیشنهاد ما این بود که طرح مقابله با گرد و غبار خوزستان مانند طرح احیای دریاچه ارومیه دارای ردیف ملی و بودجه پایدار شود تا بتوان در سال 96 برای آن برنامه ریزی کرد.
وی تامین آب پایدار برای اجرای این طرح را خواستار شد و افزود: تامین اعتبار طولانی مدت برای تضمین قراردادهای این طرح، تامین نهال، بکارگیری و همکاری و جلب مشارکت روستاییان به منظور نگهداری و توسعه نهالکاری از دیگر ملزومات اجرای طرح مقابله با گرد و غبار است.
دانایی با بیان اینکه برای مرحله نخست تاکنون 300 میلیارد ریال اعتبار مصوب شده است اظهار کرد: اعتبار لازم برای این طرح در سال 95، یک هزار میلیارد ریال است که 450 میلیارد ریال آن برای نهالکاری است.
وی برآورد اعتبار طرح برای امسال را یک هزار و 200 میلیارد رسال عنوان کرد و افزود: مطالعه، عملیات سازه ای و بیولوژیک، مالچ پاشی، حفاظت و نگهداری از محل این اعتبارات باید انجام شود.
وی تصریح کرد: یکی از محدودیت ها مربوط به اعتبار است زیرا این اعتبارات یک ساله است در حالی که طرح های مقابله با گرد و غبار حداقل سه سال زمان نیاز دارد.
وی ضمن اظهار امیدواری برای اجرای طرح مقابله با گرد و غبار در سال های آینده، گفت: طرح بیابان زدایی 200 هزار هکتار از زمین های خوزستان که در سال 88 با چهار هزار و 780 میلیارد ریال از محل اعتبارات نفت در مدت پنج سال مصوب شده بود اما اعتبار این طرح به دلایل نامعلوم، به یک هزار میلیارد ریال (یک پنجم) کاهش یافت.
دانایی افزود: وزارت نفت تاکنون برای این طرح 730 میلیارد ریال به قرارگاه خاتم و 100 میلیارد ریال به منابع طبیعی پرداخت کرده است.
* نیم قرن با 'کهور'
معاون منابع طبیعی خوزستان با بیان اینکه کمبود نهال یکی دیگر از مشکلات این طرح بوده، اظهار کرد: برای مرحله نخست طرح با وسعت پنج هزار و 300 هکتار، 1.5 میلیون اصله نهال نیاز است که با وجود پیش بینی نشدن این طرح، قرار شد که بخشی از نهال ها از دیگر استان ها وارد شد.
وی با اشاره به مشکلات نهالکاری در خوزستان گفت: کاشت نهال در برخی از استان های پربارش آسان است اما در مناطق بیابانی خوزستان به دلیل مشکلاتی که در تامین آب وجود دارد، با دشواری هایی همراه است به طوری که یکی از چالش های ما در خوزستان نگهداری و تامین آب نهالکاری هاست و باید برای آن چاره اندیشی شود.
دانایی درباره انتقاداتی که درباره کاشت گونه 'کهور پاکستانی' مطرح شده نیز توضیح داد: در نهالکاری اولویت با کاشت گونه های بومی اعم از بوته و درختچه است و در کنار آن کهور پاکستانی و گز شاهی نیز کشت می شود اما به دلیل کمبود آب نمی توانیم در این زمین ها نخل بکاریم، بدیهی است اگر سهمیه دائمی آب در نظر گرفته شود می توان نخل نیز کشت شود.
وی خاطرنشان کرد: کهور پاکستانی در مناطق بیابانی، گونه مهاجم به شمار نمی آید و در خوزستان بهترین گونه ای است که هم به گرما و هم خشکی و شوری مقاوم است، اگر چه با ریشه های عمیقی که دارد سفره های آب زیرزمینی را تخلیه می کند.
دانایی ادامه داد: کهور پاکستانی از سال 47 تاکنون در مناطق بیابانی مختلف کاشته می شود و 90درصد جنگل گمبوعه حمیدیه کهور پاکستانی است.
7151/ 6037
خبرنگار و تدوین کننده: نادره وائلی زاده ** انتشار دهنده: عبدالحمید راجی
کپی شد
