تقریبا روزی نیست که خبری از آتش سوزی در یک نقطه از جنگل های خوزستان منتشر نشود. برخی از این آتش سوزی ها در مناطق حفاظت شده محیط زیست است و بعضی بعد از چند روز، از جنگل، تَلی از خاکستر برجای می گذارد.
معاون محیط طبیعی حفاظت محیط زیست خوزستان می گوید: از خرداد امسال که آتش سوزی ها آغاز شده تا کنون ۵۴۰ هکتار از مناطق حفاظت شده در این استان دچار آتش سوزی شده که بیشتر آنها در مناطق تحت حفاظت در کرایی شوشتر، بدیل بهبهان، شیمبار اندیکا و منگشت در ایذه بوده است.
سید عادل مولا می افزاید: عمده این حریق ها در مناطق جنگلی زاگرس بوده و ۴۰ درصد از آنها باعث آسیب رسیدن به درختان و مابقی باعث تخریب مراتع شده است.
وی بیشترین آتش سوزی را در منطقه حفاظت شده شیمبار عنوان می کند و ادامه می دهد: بیش از ۲۰۰ هکتار از این جنگل ها طعمه حریق شده، دلیل آن عدم دسترسی و صعب العبور بودن منطقه است، که دشواری در عملیات اطفا را به دنبال داشته است.
مولا تصریح می کند: ۸۰ درصد از آتش سوزی ها عامل انسانی دارد که با هدف تصرف اراضی، سوزاندن کاه و کلش مزارع و بی توجهی گردشگران و رهگذران به هشدارها بوده است، همچنین بخش اندکی از آتش سوزی ها به دلیل عوامل طبیعی و یا رها کردن پت (بطری های پلاستیکی) و شیشه در طبیعت بوده که به دلیل گرمای شدید هوا و تابش نور آفتاب همانند عدسی عمل کرده و باعث آتش سوزی می شود.
وی می گوید: با توجه به ادامه آتش سوزی ها، اظهار نظر درباره افزایش یا کاهش آن زود است اما با توجه به کاهش آتش سوزی در جنگل های نیمه گرمسیری (جنگل های دز و کرخه) به دلیل باران های مناسب و سیل، به نظر می رسد سطح آتش سوزی نسبت به پارسال کمتر شده باشد.
آتش نشانی با دست خالی
مولا مهمترین مشکل در زمان آتش سوزی جنگل ها را با توجه به صعب العبور بودن امکانات آتش نشانی می داند و می گوید: سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان هلیکوپتری وزارت دفاع برای اعزام بالگرد به توافق رسیده اند اما این بالگردها تنها می تواند نیروی انسانی آتش نشان را به منطقه منتقل کند، این در حالیست که بزرگ ترین مشکل ما این است که در حال حاضر بالگرد آبپاش نداریم.
وی به کمبود تجهیزات انفرادی نیز اشاره می کند و می افزاید: امسال به دلیل کاهش اعتبارات نتوانستیم امکانات انفرادی کافی تهیه و یا آنها را به روز کنیم.
مولا تصریح می کند: این آتش سوزی ها علاوه بر از بین رفتن درختان جنگل، باعث از بین رفتن زیستگاه ها و آشیانه پرندگان می شود.
فرصت طلایی از دست می‌رود
جنگل ها و تالاب ها را ریه های زمین می دانند. از مساحت ۶.۴ میلیون هکتاری خوزستان بیش از ۴.۵ میلیون هکتار را زمین های ملی تشکیل می دهد که بیش از یک میلیون هکتار از آن جنگل، ۲.۵ میلیون هکتار مرتع و بقیه بیابان و بیشه زار هستند. جنگل های طبیعی زاگرس با ۹۰۰ هزار هکتار وسعت در شمال و شمال شرق خوزستان قرار دارد که بخشی از آن تحت نظارت اداره کل منابع طبیعی و بخشی نیز به عنوان مناطق حفاظت شده زیر پوشش اداره کل حفاظت محیط زیست است.
خوزستان اگر چه هر سال با آتش سوزی های شدید در جنگل ها و مراتع روبه روست اما بحران آتش سوزی در این استان از سال ۹۶ به اوج خود رسید. به طوری که بیش از ۵۰ درصد آتش سوزی های جنگل ها و مراتع کشور با وسعت بیش از پنج هزار هکتار به خوزستان اختصاص داشت. در ۲ سال گذشته اگر چه وسعت حریق کاهش یافته بود اما امسال دوباره شدت گرفته است.
اداره کل منابع طبیعی خوزستان، با وجود پیگیری های ایرنا حاضر به پاسخگویی در این باره نشد.
در همین رابطه مدیرگروه بلایای طبیعی و حریق اداره کل مدیریت بحران استانداری خوزستان می گوید: آمار میانگین چند سال گذشته نشان می دهد که ۲۰ درصد آتش سوزی های منابع طبیعی کشور در خوزستان رخ می دهد.
سید مصطفی مرعشی با بیان اینکه تا پایان تیرماه امسال بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ هکتار از منابع طبیعی استان شامل مراتع و جنگل ها دچار حریق شده می افزاید: در سال ۹۶ خوزستان با پنج هزار هکتار رتبه نخست مساحت آتش سوزی منابع طبیعی کشور را داشته که امسال این سطح کاهش یافته اما این استان همچنان در رده های بالای کشوری است.
وی ادامه می دهد: حدود ۷۰ درصد حریق منابع طبیعی در مراتع و۳۰ درصد در جنگل ها رخ می دهد و بیشتر آتش سوزی ها شهرستان های اندیکا، مسجدسلیمان، لالی، هفتکل، شوش، بهبهان، ایذه، باغملک، گتوند، دزفول، اندیمشک وهویزه (تالاب هورالعظیم) روی می دهد.
مرعشی مهمترین نیاز استان را تامین امکانات اطفای حریق می داند و تاکید می کند: با توجه به نبود و یا دشواری هماهنگی برای استفاده از امکاناتی چون بالگرد آبپاش و بالگرد پشتیبان در استان، فرصت طلایی اطفای حریق را از دست می دهیم و آتش به مناطق بیشتری سرایت می کند.
به گفته وی در زمان آتش سوزی، بالگرد موردنیاز استان بعد از هماهنگی باید از کرمانشاه و یا تهران اعزام شود که این اقدام چند ساعت طول می کشد، از سوی دیگر پرواز بالگرد و هواپیمای آبپاش، محدودیت زمانی دارد و از ساعت ۱۸ به بعد امکان پرواز نیست، به همین دلیل برای مناطق کوهستانی نیاز به خودروهای مخصوص مناطق اطفای حریق در مناطق صعب العبور ضروری است.
با اشاره به برگزاری جلسات متعدد شورای هماهنگی مدیریت بحران با موضوع پیشگیری و آمادگی مقابله با حریق در استان، تاکید می کند: مکاتباتی با امضای استاندار با وزیرکشور و وزرای نفت، جهادکشاورزی، صنعت،معدن وتجارت، برنامه وبودجه کشور و... برای احداث ۲ پایگاه اطفای حریق زمینی و دریایی، ۲ خودروی اطفای حریق مناطق صعب العبور و ۲ فروند بالگرد آبپاش وتجهیزات لازم برای استان انجام شده اما تا کنون منجر به نتیجه نشده است.
از آتش تا خاکستر جنگل
کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اخیرا در اظهارنظری در یکی از خبرگزاری ها، آتش سوزی جنگل ها را همانند طغیان ملخ ها امری طبیعی دانسته و گفته است: «یکی از روش‌های اصلاح جنگل در قدیم آتش‌سوزی بوده است. اگر بخواهیم کشور را بسیج کنیم تا با هر آتش‌سوزی مقابله کنیم، باید حداقل سالانه یک میلیارد دلار برای آتش‌نشانی هزینه کنیم و معتقدم سرمایه‌گذاری در این زمینه توجیه اقتصادی ندارد.»
عضو هیات علمی دانشگاه خاتم الانبیا بهبهان اما معتقد است: با توجه به امکان پیش بینی و اجتناب ناپذیر بودن آتش سوزی در جنگل های خوزستان، تنها راهکار نجات آنها تقویت امکانات اطفای حریق است، این در حالیست که این استان هیچگونه امکاناتی برای آتش نشانی در جنگل ها ندارد.
مصطفی مرادی می گوید: در برخی مناطق، جنگل ها (جنگل های پیروکلیماکس) وابسته به آتش سوزی است، حریق به طور طبیعی اتفاق می افتد و باعث دوباره سبز شدن جنگل می شود، اما اکوسیستم جنگل های خوزستان اینگونه نیست، در این استان آتش سوزی نه تنها مفید نیست بلکه باعث نابودی همین اندک جنگل های با ارزش می شود.
مدیرگروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی با اشاره به آتش سوزی های وسیع در جنگل های اروپا، آمریکا و استرالیا می افزاید: در حال حاضر در آمریکا و کانادا از هواپیماهای بوئینگ آبرسان برای اطفای حریق جنگل ها استفاده می شود، اگر چه ایران در تحریم است اما می تواند بالگردهای آبپاش را جایگزین این هواپیماها کند، زیرا در بسیاری از مناطق صعب العبور نمی توان تنها به نیروهای جنگل بان و سازمان های مردم نهاد و یا مردم محلی اکتفا کرد، که تنها ابزار آنها برای خاموش کردن آتش بیل و یا شاخه درختان است.
وی با اشاره به استفاده از ماهواره و برج های دیده بانی برای رصد آتش سوزی جنگل ها در دنیا می گوید: در خوزستان هیچ منبع اطلاع رسانی به جز مردم محلی وجود ندارد که این مساله باعث تاخیر در امداد و اطفای حریق می شود و تا زمانی که نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست اعزام شوند، صدها هکتار از جنگل ها از بین رفته است.
مرادی بکارگیری یگان و آتش نشان های مخصوص جنگل در کشورهای دیگر را نیز یادآور می شود و تاکید می کند: در جنگل های خوزستان که امکانات اطفای حریق ناچیز است، حداقل می توان از روش هایی کاهش حریق همچون «آتش بر» استفاده کرد که جلوی پیشروی آتش را می گیرد، اما حتی این هم به اندازه کافی ایجاد نشده است.
پس از باران
این استاد دانشگاه همچنین مهمترین دلیل آتش سوزی های امسال در خوزستان را بارندگی های مناسب می داند و می گوید: از طرفی این بارش ها برای جنگل ها و مراتع ضروری بوده و از سوی دیگر نخستین اثر این بارش ها افزایش پوشش گیاهی، به ویژه در جنگل های بلوط بوده است؛ اما با گرم شدن هوا از بهار، تبدیل به پوشش وسیع علفی خشکی شده که با یک جرقه به راحتی دچار آتش سوزی می شود.
به گفته وی تغییر اقلیم و خشکسالی در آتش سوزی دخیل است اما عامل اصلی حریق امسال بارندگی و افزایش پوشش گیاهی است که از آتش سوزی سطحی شروع می شود و به درختان جنگلی سرایت می کند.
وی با اشاره به تنوع جنگل های خوزستان می گوید: از میان چهار نوع جنگل در دنیا، سه نوع آن شامل جنگل های خلیجی عمانی، جنگل های غرب (بلوط زاگرس) و جنگل های ناحیه بیابانی ایرانی تورانی در خوزستان وجود دارد؛ علاوه بر این تیپ مهم و ویژه «جنگل های کران رودی یا کنار رودخانه ای» نیز در حاشیه رودخانه های استان سبز می شوند.
مرادی ایران را دارای بالاترین نرخ فرسایش خاک در جهان می داند و اضافه می کند: جلوگیری از فرسایش خاک، تشدید خسارت های سیل و تلطیف آب و هوا از مهمترین ارزش های جنگل ها به شمار می روند، در مقابل با نابودی جنگل ها شاهد تبدیل شدن اراضی به کانون های گرد و غبار و کوچ مردم هستیم.
وی بر لزوم آموزش و فرهنگسازی در زمینه حفاظت از جنگل ها در خوزستان تاکید می کند و ادامه می دهد: در بسیاری از کشورها روشن کردن آتش در جنگل جرم است، اما در ایران این مساله ضمانت اجرایی ندارد، همچنین رواج مصرف زغال به ویژه زغال بلوط و جمع آوری میوه های این درختان به عنوان خوراک دام، نشانه بی توجهی جامعه به ویژه مردم محلی به حفظ جنگل هاست، این در حالیست که در کشورهای توسعه یافته مردم هستند که اجازه قطع درختان را نمی دهند.
مرادی همچنین با اشاره به محدودیت دسترسی دانشگاه به اطلاعات مربوط به آتش سوزی منابع طبیعی، می گوید: هیچ مطالعه جامعی در زمینه آتش سوزی جنگل ها و منابع طبیعی در خوزستان انجام نشده و کارهای محدود و پراکنده ای که صورت گرفته بیشتر در سطح دانشجویی بوده است.
ریه‌های بیمار خوزستان
ریه های خوزستان به شدت بیمار است. آنطور که معاون منابع طبیعی خوزستان پیش از این گفته تاکنون بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از جنگل های بلوط آلوده به آفات شده است. به طوری که بهمن ماه پارسال تشکل های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی خوزستان، طی بیانیه ای خواستار تدوین برنامه جامع ملی نجات‌بخشی برای نجات جنگل‌های بلوط زاگرس از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست کشور شد.
آیا آتش جنگل های خوزستان به سردی می گراید؟
گزارش از نادره وائلی زاده
۹۷۵۴/۶۰۶۴
