حدود 20 روز از سیل خوزستان در سال جدید می گذرد. کارون، کرخه و دز طغیان کرده و با غرقاب کردن دشت های خوزستان، حالا در اطراف اهواز به هم پیوسته اند.
آنطور که کارشناسان می گویند در این مدت 10 میلیارد مترمکعب سیلاب وارد خوزستان شده، این در حالیست که کل آورد پارسال این استان 13 میلیارد مترمکعب بوده است.
ستاد بحران خوزستان از زیر آب رفتن 105 روستا و هشدار تخلیه به 250 روستا و هفت شهر تا کنون خبر داده است. غرب اهواز نیز در معرض سیلاب است.
ایرنا درباره بزرگ ترین سیلاب خوزستان طی دهه های اخیر، و پرسش های مختلف پیرامون آن میزگرد علمی با حضور تعدادی از اساتید دانشگاه شهید چمران اهواز در سالن جلسات این دانشگاه، برگزار کرده است که مشروح آن در پی می آید:
*سیل و دستکاری بشری
عضو هیات علمی دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز، علت وقوع سیلاب اخیر در خوزستان را دستکاری های انسانی وسیع در مسیر رودخانه ها دانست و گفت: بارش های امسال بی سابقه نبوده، اما سیلاب امسال استثنایی و از نوع مصنوعی است.
علی محمد آخوندعلی با اشاره به نظریاتی که درباره رخداد بارندگی و سیلاب مطرح شده است توضیح داد: دیدگاه های مختلفی وجود دارد درباره اینکه این اتفاقات برای نخستین بار رخ داده و بسیار نادر است، آنچه مسلم است بارش هایی که رخ داده تکرار پذیر بوده، اما طغیان رودخانه ها است که استثنایی و نتیجه دستکاری است، به این معنی که سیلاب ها از نوع مصنوعی است.
وی افزود: قرائنی داریم که در 100 سال گذشته این رویدادها اتفاق افتاده، به طور مثال شواهدی داریم که نشان می دهد تراز رودخانه دز از شرایط فعلی (سه هزار و 200 مترمکعب برثانیه) بالاتر رفته و این مساله در عکسی قدیمی از پل باستانی دزفول که 100 سال پیش توسط یک عکاس دزفولی گرفته شده مشخص است، در ایستگاه تله زنگ نیز تا هشت هزار مترمکعب برثانیه ثبت شده است.
به گفته وی بر اساس آمار 60 تا 70 ساله ای که وجود دارد، دوره بازگشت یک هزار ساله قابل اعتماد نیست زیرا به دلیل تطویل شدن آمار، دوره های برگشت معنی دار نیستند.
آخوندعلی اظهار داشت: در سال های گذشته با تغییر شرایط حوضه ها، از طبیعی به حوضه های شهری مواجه بودیم، که به دلیل دستکاری های شدیدی است که در حوضه ها صورت گرفته، شهرهای کوچکی که اکنون زیر آب می روند در اصل در دره ها، مسیرها و مسیل های سیلاب ساخت و ساز کرده اند یا تحت تاثیر جریانی هستند که از بالادست سرازیر می شود.
وی افزود: در گذشته بدون اینکه سدی ساخته شده باشد، روان آب ها وارد دشت می شد، مثلا در کرخه به هورالعظیم که 150 کیلومتر مربع وسعت داشت می ریخت، اما اکنون هور به وسیله دایک مرزی جداسازی شده و یک سوم آن برای ایران است، این در حالیست که این دایک نباید ساخته می شد و برای داشتن جاده در مرز باید پل می ساختند.
عضو گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشکده علوم آب، اضافه کرد: هورالعظیم یک ظرفیت و مخزن طبیعی بود که قبل از ساختن سد بر روی رودخانه کرخه، رواناب ها و جریان های سیلابی را می توانست کنترل کند، در حالی که اکنون ده ها شهر کوچک و بزرگ در پایین دست کرخه ساخته شده که هر کدام برای حفاظت از خود سیل بند ساخته و در نتیجه باعث تغییر مسیر سیلاب شده اند.
وی پارک «جزیره شادی» در اهواز را نمونه ای از دستکاری انسانی در رودخانه های استان دانست و گفت: کارشناسان آب از 35 سال پیش با وجود این جزیره مخالف بوده و اصرار بر لایروبی و برداشتن آن داشتند، اما مساله این است که امثال این دستکاری ها در رودخانه ها، سواحل و سیلاب دشت های استان را بسیار مشاهده می کنیم.
آخوندعلی افزود: رودخانه کارون در اهواز در سال 1347 سیلاب 6 هزار و 700 مترمکعب برثانیه را عبور داد، اگر چه شهر دچار آبگرفتگی شد.
*پیوند بی سابقه رودها
آخوندعلی همچنین اتصال رودخانه های استان به یکدیگر را اتفاقی بی سابقه دانست و اظهار داشت: کرخه در حال سرریز کردن به رودخانه های کارون و دز است که در40 سال اخیر تا کنون چنین اتفاقی رخ نداده که سیلاب کرخه جاده شوش به اهواز را در سه چهار نقطه قطع کند.
وی با اشاره به وقوع سیلاب در محله عین 2 اهواز به دلیل سرریز کانال سلمان اظهار داشت: کانال های موسوم به چمران و سلمان که در زمان جنگ برای رهاسازی آب زیر پای دشمن ساخته شده بودند، باید بعد از جنگ برچیده می شدند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه پخش سیلاب به دلیل دستکاری های انسانی در مسیر رودخانه ها تغییر کرده، تاکید کرد: بعد از سرریز رودخانه کرخه در کارون، همه بندها، سیل بندها و شبکه های آبیاری و زهکشی باید مدیریت بیشتری شود.
به گفته وی در پایین دست کرخه دستکاری های زیادی صورت گرفته است که آثار آن قابل مطالعه است، یک راه برای کنترل سیلاب ایجاد حوضچه های تبخیری است برای نگهداشت آب است که می تواند مصارف متعدد داشته باشد، نمونه های آن را در هایدپارک سیدنی، دریاچه هامون و الگوی چاه نیمه ها در زابل نام برد.
*سیل و فاضلاب
آخوندعلی با اشاره به مکاتبه اساتید دانشگاه شهید چمران با رئیس سازمان بحران کشور و مدیرکل بحران خوزستان در هفته گذشته، گفت: در این نامه اعلام کردیم که در صورت تداوم دبی سه هزار و 200 مترمکعب برثانیه کارون در مقطع شهری، مهمترین مشکل نه سیلاب، بلکه عدم تخلیه فاضلاب است که علاوه بر آلودگی عوارض جبران ناپذیری ایجاد می کند.
وی با اشاره به پیشنهاد تخلیه شهر اهواز در صورت ادامه بارندگی ها و تداوم افزایش دبی کارون، افزود: از بابت طغیان کارون در اهواز نگرانی نداریم اما طغیان فاضلاب نگران کننده است، بنابراین اگر جمعیت کمتری در شهر باشد و مصرف آب و برق و در نهایت تولید فاضلاب کمتر شود، مشکلات کاهش می یابد، البته این پیشنهاد مربوط به پیش بینی هفته گذشته مبنی بر بارندگی شدید در روزهای آتی است و در شرایط فعلی که پیش بینی بارش های ضعیف شده، نگرانی نخواهیم داشت.
این عضو هیات علمی دانشکده شهید چمران اهواز، افزود: شهر اهواز مهاجرپذیر است و ساکنان آن می توانند برای مدتی شهر را ترک کنند تا جمعیت کمتر شود، همچنین پیشنهاد کردیم که دانشگاه یک هفته تعطیل شود تا ضمن کاهش جمعیت 50 هزار نفری دانشجو، بتوانیم آشپزخانه دانشگاه را به پخت غذا برای سیل زدگان اختصاص دهیم.
آخوندعلی همچنین با انتقاد از بی توجهی به نظرات علمی و دانشگاهی تصریح کرد: من آدم سیاسی نیستم اما معتقدم نمایندگان خوزستان در مجلس و جریان های سیاسی باید عقب نشینی کنند و اجازه دهند چند متخصص به مجلس راه یابند و مسائل آب خوزستان را حل کنند، تا رئیس مجلس نگوید که هیچکدام از نمایندگان خوزستان تاکنون طرح ساماندهی و لایروبی رودخانه ها را مطرح نکرده اند.
*ماهیگیری طرفداران انتقال آب از سیل خوزستان
رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز همچنین درباره طرح دوباره پروژه های انتقال آب کارون به فلات مرکزی در پی سیلاب های اخیر خوزستان، گفت: هیچ کشور و هیچ نقطه ای از جهان بر اساس یک سال ترسالی مفرط و یا خشکسالی شدید برنامه ریزی منابع آب را انجام نمی دهد.
مهدی قمشی افزود: برنامه ریزی منابع آب هر کشور بر اساس متوسط 30 تا 50 ساله منابع آب است و 60 درصد متوسط آورد را مبنای برنامه ریزی و امور توسعه ای (شرب و بهداشت صنعت و کشاورزی) قرار می گیرد و بقیه آن باید در بستر خود جریان داشته باشد.
وی تاکید کرد: بنابراین نه سال آبی 97-96 که خشکسالی مفرط بوده و نه سال 98-97 که ترسالی شدید است برای برنامه ریزی منابع آب مناسب نیست.
قمشی اظهار داشت: این سیل بعد از 13 سال تنفسی به دریا و رودخانه داده زیرا در یک دهه گذشته، آبی از رودخانه به دریا نمی رفت و حتی آبزیان راه خود را پیدا نمی کردند اما اکنون شرایط بازیابی شده و آب شیرین وارد دریا می شود و محیط زیست طبیعی رودخانه بازگشته است که این دوره سیلابی را هر چند سال یک بار باید داشته باشیم تا محیط زیست رودخانه را حفظ کنیم.
*احیای سیلاب برهای طبیعی
قمشی درباره تاثیر لایروبی کارون را در عبور سیلاب توضیح داد: در روزهای اخیر برخی ها تاثیر لایروبی کارون را بسیار پررنگ جلوه می دهند، در حالی که تاثیر لایروبی در کارون برخلاف انتظارات، بسیار کم است و باید به دنبال راهکارهای دیگری برای زمان سیلاب باشیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: بازگشایی معابر طبیعی (سیلاب بر طبیعی) کارون همانند نهرهای «بحره» و «مالح» که در سال های گذشته از بین رفته، بسیار اهمیت دارد.
قمشی اضافه کرد: در سال های گذشته در مسیر بحره که از آبراهه های مهم کارون به تالاب شادگان است، ساخت و سازهای زیادی صورت گرفته از جمله ساخت کوی طلاب در مسیر آن، به طوری که سازمان آب و برق چون نتوانسته از نظر قضایی مشکلات بحره قدیم (سیلاب بر طبیعی) را مرتفع کند، به ناچار بحره جدید را ساخته است، اما در سیلاب اخیر هم معبر قدیم و هم جدید بحره پر از آب شده زیرا سیل راه خود را پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه لایروبی نخستین اولویت برای کارون نیست، گفت: لایروبی به صورتی که اکنون در اهواز انجام می شود، نه تنها اثر مثبت در سیلاب ندارد، بلکه اثر منفی دارد یعنی سطح آب بالاتر می آید.
این استاد دانشگاه ادامه داد: لایروبی اصول و اهدافی دارد که اگر به منظور دفع سیلاب باشد با شیوه ای که در اهواز انجام می شود متفاوت است.
*بحران فاضلاب در اهواز
قمشی همچنین با انتقاد از وضعیت فاضلاب شهر اهواز گفت: شبکه فاضلاب اهواز در روزهای عادی که بارندگی نیست، هم مشکل و پس زدگی دارد، یک باران معمولی نیز سبب آبگرفتگی در شهر می شود، این در حالیست که اولین مساله در توسعه شهری، فاضلاب است.
وی تصریح کرد: دفع فاضلاب نه مساله سیل، بلکه مساله روزهای عادی اهواز است و در تمام محله ها این مشکل وجود دارد که نمی دانیم چرا بعد از سال ها تا کنون حل نشده است.
قمشی با اشاره به طرح مساله فاضلاب اهواز در شورای عالی آب، افزود: مقرر شده بود که 80 هزار میلیارد ریال اعتبار برای فاضلاب اختصاص یابد تا در مدت چهار سال این مشکل حل شود، اکنون باید مدیران آبفا پاسخ دهند که تکلیف این اعتبار و طرح چه شده است.
*اطمینان از استحکام سدهای خوزستان
عضو دیگر هیات علمی دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز شایعات شکستگی در سدهای خوزستان را رد کرد و گفت: سدها معمولا با ضریب اطمینان بالا ساخته می شوند و ضریب اطمینان بالایی دارند و از بابت سدهای خوزستان نیز در سیلاب اخیر نگرانی وجود ندارد.
سید محمود کاشفی پور افزود: سد دز به صورت بتنی دوقوسه و سد کرخه خاکی با هسته رسی است که ضریب اطمینان بسیاری بالایی دارد، علاوه بر این دیوار آب بند سد که معمولا با مخلوطی از خاک رس و سیمان است که اجازه عبور آب را نمی دهد و نشتی را کم می کند، بنابراین نگرانی از بابت پرده آب بند هم وجود ندارد و افکار عمومی نگرانی دراین باره نداشته باشند.
وی با بیان اینکه در شهرهای مسیر رودخانه کارون (در اهواز آبادان و خرمشهر) نگرانی از طغیان رودخانه وجود ندارد، خاطرنشان کرد: معتقدم تا یکی دو هفته آینده، اگر اتفاق خاصی نیفتد رودخانه کارون در اهواز به شرایط پایدار می رسد، اگر چه آبگرفتگی و سرریز فاضلاب در برخی مناطق مشکل ساز شده است.
این عضو گروه سازه های آبی دانشکده علوم آب، با اشاره به بارندگی های بهاره اضافه کرد: این بارندگی از نظر واقعه هیدرولوژی اگر بی نظیر نباشد اما کم نظیر است به طور نمونه در 24 ساعت شاهد 135 میلیمتر بودیم، بنابراین این رخداد از نظر سیلاب کم نظیر است.
وی مدیریت سدها را در سیلاب اخیر «خوب» ارزیابی کرد و گفت: در مدیریت سدها سهل انگاری اتفاق نیفتاده است.
کاشفی پور با اشاره به بارش های هفته آینده، نسبت به احتمال وقوع مجدد سیلاب هشدار داد و افزود: بزرگ ترین مشکل ما در حوضه کرخه است نه در دز و کارون، اکنون حجم ذخیره به 6 میلیارد مترمکعب رسیده، و همه آوردها باید به پایین دست تخلیه شود زیرا نگهداشت این حجم آب اطمینان را پایین می آورد، که امیدواریم ظرفیت خالی در حوضه سیمره بتواند کمک کند.
وی درباره علت عدم تخلیه سد کرخه از 6 ماه قبل، توضیح داد: یک مساله در مدیریت سدها و سیلاب، مسائل هیدرولوژیکی و تبدیل باران به رواناب، عدم قعطیت در پیش بینی هاست، برخی معتقد هستند که چرا سد کرخه از 6 ماه قبل تخلیه نشد، در حالی که سه چهار سال پیش که سدها تخلیه شده بودند در تابستان با چالش آب روبه رو شده بودیم.
کاشفی پور درباره انتقادات کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به سدسازی در کشور اظهار داشت: سدها در کنترل سیلاب ها نقش مهمی داشتند، چنانکه بیشترین مشکل سیلاب های اخیر در حوضه کرخه و دز بوده و در کارون که سدهای زنجیره ای زیادی ساخته شده مشکلی تا کنون نداشتیم.
وی با بیان اینکه در حوضه رودخانه دز، سد بختیاری هنوز ساخته نشده، اضافه کرد: عملیات اجرایی این سد باید آغاز شود.
کاشفی پور همچنین با بیان اینکه در کشور به آبخیزداری توجهی نمی شود، گفت: پوشش گیاهی حرکت سیلاب و تولید رواناب را کاهش می دهد، از سوی دیگر آب همراه با گل و لای، دبی بالاتر و مخرب تر دارد که نمونه آن در لرستان اتفاق افتاد.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز گفت: جو روانی حاکم به گونه ای است که توضیحات و اطمینان بخشی های مسئولان نتوانسته التیام بخش نگرانی ها باشد و بنابر این لازم است ازدیگاه کارشناسی این مساله برای مردم تشریح شود.
دکتر حمید رضا غفوری افزود: مهندسی علوم آب علمی است مبتنی بر آمار و احتمالات و در این علم هیچ چیز را با قطعیت نمی توانیم بیان کنیم که البته تقریبا در تمام حوزها به این گونه است بنابراین هیچ کس نمی تواند به یقین بگوید این نگرانی هایی که وجود دارد رخ می دهد.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه از نظر علمی اگر احتمال رخداد یک واقعه آن چنان ضعیف یعنی نزدیک به صفر باشد هیچ کس خود را نگران آن نمی کند گفت: در حال حاضر دغدغه های جامعه به 2 شاخه تقسیم می شود که یکی ناشی از افزایش خروجی سدها است که مردم دغدغه دارند که آیا آب بالاخره در اهواز و یا نقاط دیگر به حدی می رسد که زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.
غفوری بیان کرد: به نظر می رسد با توجه به وضعیت موجود و آنچه در سطح جامعه وجود دارد، در حال حاضر پذیرش نسبی وجود دارد که احتمال آن چنان زیاد نیست و اگر هم دبی تغییری کند تاثیر ویرانگری نخواهد داشت و شهرها را دگرگون نمی کند.
معاون طرح و توسعه دانشگاه شهید چمران اهواز اضافه کرد: دغدغه دوم که بیشتر این روزها در فضای مجازی و بین مردم هم مطرح می شود مساله شکستن سدها است که آیا احتمال شکسته شدن سد وجود دارد و در صورت بروز این حادثه تبعات آن برای خوزستان چیست؟
وی اظهار داشت: با توجه به توضیحات یاد شده هیچ کس به یقین نمی تواند بگوید که هیچ اتفاقی برای سدها نخواهد افتاد اما این احتمال آن چنان ضعیف و دور از ذهن است که به نظر نمی رسد که لازم باشد مردم و یا خود را نگران کنیم و برای این کار برنامه ریزی کنیم.
غفوری ادامه داد: چون اگر این اتفاق رخ دهد شبیه سازی نشان می دهد آن چنان حادثه مهیب است که از عامل انسانی کاری بر نمی آید ولی این به معنای نگران کردن مردم نیست چون احتمال بسیار ضعیف است و مردم نباید دغدغه ای به خود راه دهند.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز در مورد امکان تداوم سیلاب های عادی در روزهای اخیر و احتمال بروز مشکلات جدی تر گفت: قرائن و شواهد نشان می دهد که اوضاع رو به آرامش است البته مردم باید آمادگی های لازم را برای مقابله داشته باشند و بدون هراس و با حفظ آرامش و اقدامات اولیه را در نظر بگیرند.
**بارندگی های شدید در خوزستان جدید نیست؛ هر 10 تا 15 سال اتفاق می افتد
رییس دانشکده مهندسی علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز نیز گفت: اگر به تاریخ بارندگی های خوزستان توجه کنید هر 10 تا 15 سال بارندگی های شدید در خوزستان رخ داده بنابراین اتفاق تازه ای نیست.
دکتر نصرالله کلانتری افزود: از آنجایی که یخ ها در قطب شمال در حال ذوب شدن است 2 جریان مدیرانه ای و اقیانوس اطلس اتفاق می افتد؛ جریان اطلس وقتی از مناطق آبی عبور میکند رطوبت را جذب و بارندگی پرباری ایجاد می کند اما جریان اطلس اگر با مدیترانه تلاقی پیدا کند بارندگی بسیار شدید ایجاد می شود.
وی بر مطالبه گری در خوزستان تاکید کرد و گفت: حق ما نیست مشکلات گرد و خاک، آلودگی هوا و سیلاب را داشته باشیم.
**اعزام تیم های روانشناسی به مناطق سیل زده
عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز اظهار داشت: یکی از آثار مهم رخدادهای طبیعی مانند سیل و جنگ آثار فرهنگی و روانی است که گاهی ماندگارهستند که دانشگاهها می توانند در کاهش این آثار خدمات خوبی را ارائه کنند.
دکتر مسعود صفایی مقدم افزود: مدیریت بخش مشاوره دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تیم های روانشناسی و مشاوره برای ارائه خدمات به سیل زدگان به مناطق سیل زده اعزام شدند.
وی بیان کرد: دانشگاه ستاد کمک رسانی به سیل زدگان را نیز تشکیل داده و شبکه ملی جامعه و دانشگاه نیز نشست هایی را برگزار کرده است.
صفایی مقدم با اشاره به نقش دانشگاهیان درکمک و مدیریت این حادثه گفت: از آنجایی که دانشگاهیان تجربه زیادی دارند و در امور اجرایی استان نقش هایی را ایفا کرده اند، حضور آنها در ستادها و کنار مسئولان ستاد بحران استان تا حدی موثراست و باید تقویت شود.
عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: همچنین ستادهای مردمی که به طور خود انگیخته فعال شده بسیار موثر عمل کرده اند.
وی در خصوص وضعیت سیلاب گفت: در مجموع در استان آمادگی موثری برای این واقعه نداشته و ما باید از این مسائل درس بگیریم و چون یک در استان بحران خیززندگی می کنیم در این راستا لازم است طرح جامع علمی برای مدیریت بحران در خوزستان زیر نظر دانشگاه تدوین شود.
صفایی مقدم اضافه کرد: البته با این عنوان اقداماتی صورت گرفته اما باید کتابچه اصول راهنمای کار در مدیریت بحران بر اساس وضعیت خوزستان تدوین شود که در صورت بروز بحران با مشکلات کمتری روبرو شویم.
یکی دیگر از اعضای هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز اظهار داشت: از مولفه های مورد توجه روانشناسی در زمان بحران، احساس امنیت روانشناختی انسان ها است و مبنایی ترین منبع احساس امنیت در انسان ها مادر و خانه است.
دکترعباس امان الهی بیان کرد: دل کندن از منبع امنیت حتی در مواقع خطر و بروز حوادث مانند سیل به راحتی امکان پذیر نیست و از جمله درس های اساسی روانشناسی این است که خانه نماد عشق و امنیت و سایر پایه های اساسی روانشناختی انسان ها است و فاصله گرفتن از خانواده حتی در شرایط عادی نیز سخت است.
وی ادامه داد: از ابتدای وقوع سیل تا کنون کارگروه روانشناختی دانشگاه شهید چمران اهواز با همکاری انجمن مشاوره ایران تشکیل شد تا حداقل کمک های اولیه روانشناختی را به سیل زدگان ارائه کند و نشست هایی با کودکان و زنان نیز به صورت ویژه برگزار می شود و ستاد کمک دانشگاه به سیل زدگان نیز برقرار شده است که در حال حاضر در 10 اردوگاه تیم های روانشناسی مستقر شده است.
امان الهی افزود: برای ارائه خدمات بهتر به سیل زدگان باید مدیریت یکپارچه برقرار شود.
3004/9754
انتهای پیام آنطور که کارشناسان می گویند در این مدت 10 میلیارد مترمکعب سیلاب وارد خوزستان شده، این در حالیست که کل آورد پارسال این استان 13 میلیارد مترمکعب بوده است.
ستاد بحران خوزستان از زیر آب رفتن 105 روستا و هشدار تخلیه به 250 روستا و هفت شهر تا کنون خبر داده است. غرب اهواز نیز در معرض سیلاب است.
ایرنا درباره بزرگ ترین سیلاب خوزستان طی دهه های اخیر، و پرسش های مختلف پیرامون آن میزگرد علمی با حضور تعدادی از اساتید دانشگاه شهید چمران اهواز در سالن جلسات این دانشگاه، برگزار کرده است که مشروح آن در پی می آید:
*سیل و دستکاری بشری
عضو هیات علمی دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز، علت وقوع سیلاب اخیر در خوزستان را دستکاری های انسانی وسیع در مسیر رودخانه ها دانست و گفت: بارش های امسال بی سابقه نبوده، اما سیلاب امسال استثنایی و از نوع مصنوعی است.
علی محمد آخوندعلی با اشاره به نظریاتی که درباره رخداد بارندگی و سیلاب مطرح شده است توضیح داد: دیدگاه های مختلفی وجود دارد درباره اینکه این اتفاقات برای نخستین بار رخ داده و بسیار نادر است، آنچه مسلم است بارش هایی که رخ داده تکرار پذیر بوده، اما طغیان رودخانه ها است که استثنایی و نتیجه دستکاری است، به این معنی که سیلاب ها از نوع مصنوعی است.
وی افزود: قرائنی داریم که در 100 سال گذشته این رویدادها اتفاق افتاده، به طور مثال شواهدی داریم که نشان می دهد تراز رودخانه دز از شرایط فعلی (سه هزار و 200 مترمکعب برثانیه) بالاتر رفته و این مساله در عکسی قدیمی از پل باستانی دزفول که 100 سال پیش توسط یک عکاس دزفولی گرفته شده مشخص است، در ایستگاه تله زنگ نیز تا هشت هزار مترمکعب برثانیه ثبت شده است.
به گفته وی بر اساس آمار 60 تا 70 ساله ای که وجود دارد، دوره بازگشت یک هزار ساله قابل اعتماد نیست زیرا به دلیل تطویل شدن آمار، دوره های برگشت معنی دار نیستند.
آخوندعلی اظهار داشت: در سال های گذشته با تغییر شرایط حوضه ها، از طبیعی به حوضه های شهری مواجه بودیم، که به دلیل دستکاری های شدیدی است که در حوضه ها صورت گرفته، شهرهای کوچکی که اکنون زیر آب می روند در اصل در دره ها، مسیرها و مسیل های سیلاب ساخت و ساز کرده اند یا تحت تاثیر جریانی هستند که از بالادست سرازیر می شود.
وی افزود: در گذشته بدون اینکه سدی ساخته شده باشد، روان آب ها وارد دشت می شد، مثلا در کرخه به هورالعظیم که 150 کیلومتر مربع وسعت داشت می ریخت، اما اکنون هور به وسیله دایک مرزی جداسازی شده و یک سوم آن برای ایران است، این در حالیست که این دایک نباید ساخته می شد و برای داشتن جاده در مرز باید پل می ساختند.
عضو گروه هیدرولوژی و منابع آب دانشکده علوم آب، اضافه کرد: هورالعظیم یک ظرفیت و مخزن طبیعی بود که قبل از ساختن سد بر روی رودخانه کرخه، رواناب ها و جریان های سیلابی را می توانست کنترل کند، در حالی که اکنون ده ها شهر کوچک و بزرگ در پایین دست کرخه ساخته شده که هر کدام برای حفاظت از خود سیل بند ساخته و در نتیجه باعث تغییر مسیر سیلاب شده اند.
وی پارک «جزیره شادی» در اهواز را نمونه ای از دستکاری انسانی در رودخانه های استان دانست و گفت: کارشناسان آب از 35 سال پیش با وجود این جزیره مخالف بوده و اصرار بر لایروبی و برداشتن آن داشتند، اما مساله این است که امثال این دستکاری ها در رودخانه ها، سواحل و سیلاب دشت های استان را بسیار مشاهده می کنیم.
آخوندعلی افزود: رودخانه کارون در اهواز در سال 1347 سیلاب 6 هزار و 700 مترمکعب برثانیه را عبور داد، اگر چه شهر دچار آبگرفتگی شد.
*پیوند بی سابقه رودها
آخوندعلی همچنین اتصال رودخانه های استان به یکدیگر را اتفاقی بی سابقه دانست و اظهار داشت: کرخه در حال سرریز کردن به رودخانه های کارون و دز است که در40 سال اخیر تا کنون چنین اتفاقی رخ نداده که سیلاب کرخه جاده شوش به اهواز را در سه چهار نقطه قطع کند.
وی با اشاره به وقوع سیلاب در محله عین 2 اهواز به دلیل سرریز کانال سلمان اظهار داشت: کانال های موسوم به چمران و سلمان که در زمان جنگ برای رهاسازی آب زیر پای دشمن ساخته شده بودند، باید بعد از جنگ برچیده می شدند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه پخش سیلاب به دلیل دستکاری های انسانی در مسیر رودخانه ها تغییر کرده، تاکید کرد: بعد از سرریز رودخانه کرخه در کارون، همه بندها، سیل بندها و شبکه های آبیاری و زهکشی باید مدیریت بیشتری شود.
به گفته وی در پایین دست کرخه دستکاری های زیادی صورت گرفته است که آثار آن قابل مطالعه است، یک راه برای کنترل سیلاب ایجاد حوضچه های تبخیری است برای نگهداشت آب است که می تواند مصارف متعدد داشته باشد، نمونه های آن را در هایدپارک سیدنی، دریاچه هامون و الگوی چاه نیمه ها در زابل نام برد.
*سیل و فاضلاب
آخوندعلی با اشاره به مکاتبه اساتید دانشگاه شهید چمران با رئیس سازمان بحران کشور و مدیرکل بحران خوزستان در هفته گذشته، گفت: در این نامه اعلام کردیم که در صورت تداوم دبی سه هزار و 200 مترمکعب برثانیه کارون در مقطع شهری، مهمترین مشکل نه سیلاب، بلکه عدم تخلیه فاضلاب است که علاوه بر آلودگی عوارض جبران ناپذیری ایجاد می کند.
وی با اشاره به پیشنهاد تخلیه شهر اهواز در صورت ادامه بارندگی ها و تداوم افزایش دبی کارون، افزود: از بابت طغیان کارون در اهواز نگرانی نداریم اما طغیان فاضلاب نگران کننده است، بنابراین اگر جمعیت کمتری در شهر باشد و مصرف آب و برق و در نهایت تولید فاضلاب کمتر شود، مشکلات کاهش می یابد، البته این پیشنهاد مربوط به پیش بینی هفته گذشته مبنی بر بارندگی شدید در روزهای آتی است و در شرایط فعلی که پیش بینی بارش های ضعیف شده، نگرانی نخواهیم داشت.
این عضو هیات علمی دانشکده شهید چمران اهواز، افزود: شهر اهواز مهاجرپذیر است و ساکنان آن می توانند برای مدتی شهر را ترک کنند تا جمعیت کمتر شود، همچنین پیشنهاد کردیم که دانشگاه یک هفته تعطیل شود تا ضمن کاهش جمعیت 50 هزار نفری دانشجو، بتوانیم آشپزخانه دانشگاه را به پخت غذا برای سیل زدگان اختصاص دهیم.
آخوندعلی همچنین با انتقاد از بی توجهی به نظرات علمی و دانشگاهی تصریح کرد: من آدم سیاسی نیستم اما معتقدم نمایندگان خوزستان در مجلس و جریان های سیاسی باید عقب نشینی کنند و اجازه دهند چند متخصص به مجلس راه یابند و مسائل آب خوزستان را حل کنند، تا رئیس مجلس نگوید که هیچکدام از نمایندگان خوزستان تاکنون طرح ساماندهی و لایروبی رودخانه ها را مطرح نکرده اند.
*ماهیگیری طرفداران انتقال آب از سیل خوزستان
رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز همچنین درباره طرح دوباره پروژه های انتقال آب کارون به فلات مرکزی در پی سیلاب های اخیر خوزستان، گفت: هیچ کشور و هیچ نقطه ای از جهان بر اساس یک سال ترسالی مفرط و یا خشکسالی شدید برنامه ریزی منابع آب را انجام نمی دهد.
مهدی قمشی افزود: برنامه ریزی منابع آب هر کشور بر اساس متوسط 30 تا 50 ساله منابع آب است و 60 درصد متوسط آورد را مبنای برنامه ریزی و امور توسعه ای (شرب و بهداشت صنعت و کشاورزی) قرار می گیرد و بقیه آن باید در بستر خود جریان داشته باشد.
وی تاکید کرد: بنابراین نه سال آبی 97-96 که خشکسالی مفرط بوده و نه سال 98-97 که ترسالی شدید است برای برنامه ریزی منابع آب مناسب نیست.
قمشی اظهار داشت: این سیل بعد از 13 سال تنفسی به دریا و رودخانه داده زیرا در یک دهه گذشته، آبی از رودخانه به دریا نمی رفت و حتی آبزیان راه خود را پیدا نمی کردند اما اکنون شرایط بازیابی شده و آب شیرین وارد دریا می شود و محیط زیست طبیعی رودخانه بازگشته است که این دوره سیلابی را هر چند سال یک بار باید داشته باشیم تا محیط زیست رودخانه را حفظ کنیم.
*احیای سیلاب برهای طبیعی
قمشی درباره تاثیر لایروبی کارون را در عبور سیلاب توضیح داد: در روزهای اخیر برخی ها تاثیر لایروبی کارون را بسیار پررنگ جلوه می دهند، در حالی که تاثیر لایروبی در کارون برخلاف انتظارات، بسیار کم است و باید به دنبال راهکارهای دیگری برای زمان سیلاب باشیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: بازگشایی معابر طبیعی (سیلاب بر طبیعی) کارون همانند نهرهای «بحره» و «مالح» که در سال های گذشته از بین رفته، بسیار اهمیت دارد.
قمشی اضافه کرد: در سال های گذشته در مسیر بحره که از آبراهه های مهم کارون به تالاب شادگان است، ساخت و سازهای زیادی صورت گرفته از جمله ساخت کوی طلاب در مسیر آن، به طوری که سازمان آب و برق چون نتوانسته از نظر قضایی مشکلات بحره قدیم (سیلاب بر طبیعی) را مرتفع کند، به ناچار بحره جدید را ساخته است، اما در سیلاب اخیر هم معبر قدیم و هم جدید بحره پر از آب شده زیرا سیل راه خود را پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه لایروبی نخستین اولویت برای کارون نیست، گفت: لایروبی به صورتی که اکنون در اهواز انجام می شود، نه تنها اثر مثبت در سیلاب ندارد، بلکه اثر منفی دارد یعنی سطح آب بالاتر می آید.
این استاد دانشگاه ادامه داد: لایروبی اصول و اهدافی دارد که اگر به منظور دفع سیلاب باشد با شیوه ای که در اهواز انجام می شود متفاوت است.
*بحران فاضلاب در اهواز
قمشی همچنین با انتقاد از وضعیت فاضلاب شهر اهواز گفت: شبکه فاضلاب اهواز در روزهای عادی که بارندگی نیست، هم مشکل و پس زدگی دارد، یک باران معمولی نیز سبب آبگرفتگی در شهر می شود، این در حالیست که اولین مساله در توسعه شهری، فاضلاب است.
وی تصریح کرد: دفع فاضلاب نه مساله سیل، بلکه مساله روزهای عادی اهواز است و در تمام محله ها این مشکل وجود دارد که نمی دانیم چرا بعد از سال ها تا کنون حل نشده است.
قمشی با اشاره به طرح مساله فاضلاب اهواز در شورای عالی آب، افزود: مقرر شده بود که 80 هزار میلیارد ریال اعتبار برای فاضلاب اختصاص یابد تا در مدت چهار سال این مشکل حل شود، اکنون باید مدیران آبفا پاسخ دهند که تکلیف این اعتبار و طرح چه شده است.
*اطمینان از استحکام سدهای خوزستان
عضو دیگر هیات علمی دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز شایعات شکستگی در سدهای خوزستان را رد کرد و گفت: سدها معمولا با ضریب اطمینان بالا ساخته می شوند و ضریب اطمینان بالایی دارند و از بابت سدهای خوزستان نیز در سیلاب اخیر نگرانی وجود ندارد.
سید محمود کاشفی پور افزود: سد دز به صورت بتنی دوقوسه و سد کرخه خاکی با هسته رسی است که ضریب اطمینان بسیاری بالایی دارد، علاوه بر این دیوار آب بند سد که معمولا با مخلوطی از خاک رس و سیمان است که اجازه عبور آب را نمی دهد و نشتی را کم می کند، بنابراین نگرانی از بابت پرده آب بند هم وجود ندارد و افکار عمومی نگرانی دراین باره نداشته باشند.
وی با بیان اینکه در شهرهای مسیر رودخانه کارون (در اهواز آبادان و خرمشهر) نگرانی از طغیان رودخانه وجود ندارد، خاطرنشان کرد: معتقدم تا یکی دو هفته آینده، اگر اتفاق خاصی نیفتد رودخانه کارون در اهواز به شرایط پایدار می رسد، اگر چه آبگرفتگی و سرریز فاضلاب در برخی مناطق مشکل ساز شده است.
این عضو گروه سازه های آبی دانشکده علوم آب، با اشاره به بارندگی های بهاره اضافه کرد: این بارندگی از نظر واقعه هیدرولوژی اگر بی نظیر نباشد اما کم نظیر است به طور نمونه در 24 ساعت شاهد 135 میلیمتر بودیم، بنابراین این رخداد از نظر سیلاب کم نظیر است.
وی مدیریت سدها را در سیلاب اخیر «خوب» ارزیابی کرد و گفت: در مدیریت سدها سهل انگاری اتفاق نیفتاده است.
کاشفی پور با اشاره به بارش های هفته آینده، نسبت به احتمال وقوع مجدد سیلاب هشدار داد و افزود: بزرگ ترین مشکل ما در حوضه کرخه است نه در دز و کارون، اکنون حجم ذخیره به 6 میلیارد مترمکعب رسیده، و همه آوردها باید به پایین دست تخلیه شود زیرا نگهداشت این حجم آب اطمینان را پایین می آورد، که امیدواریم ظرفیت خالی در حوضه سیمره بتواند کمک کند.
وی درباره علت عدم تخلیه سد کرخه از 6 ماه قبل، توضیح داد: یک مساله در مدیریت سدها و سیلاب، مسائل هیدرولوژیکی و تبدیل باران به رواناب، عدم قعطیت در پیش بینی هاست، برخی معتقد هستند که چرا سد کرخه از 6 ماه قبل تخلیه نشد، در حالی که سه چهار سال پیش که سدها تخلیه شده بودند در تابستان با چالش آب روبه رو شده بودیم.
کاشفی پور درباره انتقادات کارشناسان و فعالان محیط زیست نسبت به سدسازی در کشور اظهار داشت: سدها در کنترل سیلاب ها نقش مهمی داشتند، چنانکه بیشترین مشکل سیلاب های اخیر در حوضه کرخه و دز بوده و در کارون که سدهای زنجیره ای زیادی ساخته شده مشکلی تا کنون نداشتیم.
وی با بیان اینکه در حوضه رودخانه دز، سد بختیاری هنوز ساخته نشده، اضافه کرد: عملیات اجرایی این سد باید آغاز شود.
کاشفی پور همچنین با بیان اینکه در کشور به آبخیزداری توجهی نمی شود، گفت: پوشش گیاهی حرکت سیلاب و تولید رواناب را کاهش می دهد، از سوی دیگر آب همراه با گل و لای، دبی بالاتر و مخرب تر دارد که نمونه آن در لرستان اتفاق افتاد.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز گفت: جو روانی حاکم به گونه ای است که توضیحات و اطمینان بخشی های مسئولان نتوانسته التیام بخش نگرانی ها باشد و بنابر این لازم است ازدیگاه کارشناسی این مساله برای مردم تشریح شود.
دکتر حمید رضا غفوری افزود: مهندسی علوم آب علمی است مبتنی بر آمار و احتمالات و در این علم هیچ چیز را با قطعیت نمی توانیم بیان کنیم که البته تقریبا در تمام حوزها به این گونه است بنابراین هیچ کس نمی تواند به یقین بگوید این نگرانی هایی که وجود دارد رخ می دهد.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه از نظر علمی اگر احتمال رخداد یک واقعه آن چنان ضعیف یعنی نزدیک به صفر باشد هیچ کس خود را نگران آن نمی کند گفت: در حال حاضر دغدغه های جامعه به 2 شاخه تقسیم می شود که یکی ناشی از افزایش خروجی سدها است که مردم دغدغه دارند که آیا آب بالاخره در اهواز و یا نقاط دیگر به حدی می رسد که زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.
غفوری بیان کرد: به نظر می رسد با توجه به وضعیت موجود و آنچه در سطح جامعه وجود دارد، در حال حاضر پذیرش نسبی وجود دارد که احتمال آن چنان زیاد نیست و اگر هم دبی تغییری کند تاثیر ویرانگری نخواهد داشت و شهرها را دگرگون نمی کند.
معاون طرح و توسعه دانشگاه شهید چمران اهواز اضافه کرد: دغدغه دوم که بیشتر این روزها در فضای مجازی و بین مردم هم مطرح می شود مساله شکستن سدها است که آیا احتمال شکسته شدن سد وجود دارد و در صورت بروز این حادثه تبعات آن برای خوزستان چیست؟
وی اظهار داشت: با توجه به توضیحات یاد شده هیچ کس به یقین نمی تواند بگوید که هیچ اتفاقی برای سدها نخواهد افتاد اما این احتمال آن چنان ضعیف و دور از ذهن است که به نظر نمی رسد که لازم باشد مردم و یا خود را نگران کنیم و برای این کار برنامه ریزی کنیم.
غفوری ادامه داد: چون اگر این اتفاق رخ دهد شبیه سازی نشان می دهد آن چنان حادثه مهیب است که از عامل انسانی کاری بر نمی آید ولی این به معنای نگران کردن مردم نیست چون احتمال بسیار ضعیف است و مردم نباید دغدغه ای به خود راه دهند.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی دانشگاه شهید چمران اهواز در مورد امکان تداوم سیلاب های عادی در روزهای اخیر و احتمال بروز مشکلات جدی تر گفت: قرائن و شواهد نشان می دهد که اوضاع رو به آرامش است البته مردم باید آمادگی های لازم را برای مقابله داشته باشند و بدون هراس و با حفظ آرامش و اقدامات اولیه را در نظر بگیرند.
**بارندگی های شدید در خوزستان جدید نیست؛ هر 10 تا 15 سال اتفاق می افتد
رییس دانشکده مهندسی علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز نیز گفت: اگر به تاریخ بارندگی های خوزستان توجه کنید هر 10 تا 15 سال بارندگی های شدید در خوزستان رخ داده بنابراین اتفاق تازه ای نیست.
دکتر نصرالله کلانتری افزود: از آنجایی که یخ ها در قطب شمال در حال ذوب شدن است 2 جریان مدیرانه ای و اقیانوس اطلس اتفاق می افتد؛ جریان اطلس وقتی از مناطق آبی عبور میکند رطوبت را جذب و بارندگی پرباری ایجاد می کند اما جریان اطلس اگر با مدیترانه تلاقی پیدا کند بارندگی بسیار شدید ایجاد می شود.
وی بر مطالبه گری در خوزستان تاکید کرد و گفت: حق ما نیست مشکلات گرد و خاک، آلودگی هوا و سیلاب را داشته باشیم.
**اعزام تیم های روانشناسی به مناطق سیل زده
عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز اظهار داشت: یکی از آثار مهم رخدادهای طبیعی مانند سیل و جنگ آثار فرهنگی و روانی است که گاهی ماندگارهستند که دانشگاهها می توانند در کاهش این آثار خدمات خوبی را ارائه کنند.
دکتر مسعود صفایی مقدم افزود: مدیریت بخش مشاوره دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه تیم های روانشناسی و مشاوره برای ارائه خدمات به سیل زدگان به مناطق سیل زده اعزام شدند.
وی بیان کرد: دانشگاه ستاد کمک رسانی به سیل زدگان را نیز تشکیل داده و شبکه ملی جامعه و دانشگاه نیز نشست هایی را برگزار کرده است.
صفایی مقدم با اشاره به نقش دانشگاهیان درکمک و مدیریت این حادثه گفت: از آنجایی که دانشگاهیان تجربه زیادی دارند و در امور اجرایی استان نقش هایی را ایفا کرده اند، حضور آنها در ستادها و کنار مسئولان ستاد بحران استان تا حدی موثراست و باید تقویت شود.
عضو هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: همچنین ستادهای مردمی که به طور خود انگیخته فعال شده بسیار موثر عمل کرده اند.
وی در خصوص وضعیت سیلاب گفت: در مجموع در استان آمادگی موثری برای این واقعه نداشته و ما باید از این مسائل درس بگیریم و چون یک در استان بحران خیززندگی می کنیم در این راستا لازم است طرح جامع علمی برای مدیریت بحران در خوزستان زیر نظر دانشگاه تدوین شود.
صفایی مقدم اضافه کرد: البته با این عنوان اقداماتی صورت گرفته اما باید کتابچه اصول راهنمای کار در مدیریت بحران بر اساس وضعیت خوزستان تدوین شود که در صورت بروز بحران با مشکلات کمتری روبرو شویم.
یکی دیگر از اعضای هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز اظهار داشت: از مولفه های مورد توجه روانشناسی در زمان بحران، احساس امنیت روانشناختی انسان ها است و مبنایی ترین منبع احساس امنیت در انسان ها مادر و خانه است.
دکترعباس امان الهی بیان کرد: دل کندن از منبع امنیت حتی در مواقع خطر و بروز حوادث مانند سیل به راحتی امکان پذیر نیست و از جمله درس های اساسی روانشناسی این است که خانه نماد عشق و امنیت و سایر پایه های اساسی روانشناختی انسان ها است و فاصله گرفتن از خانواده حتی در شرایط عادی نیز سخت است.
وی ادامه داد: از ابتدای وقوع سیل تا کنون کارگروه روانشناختی دانشگاه شهید چمران اهواز با همکاری انجمن مشاوره ایران تشکیل شد تا حداقل کمک های اولیه روانشناختی را به سیل زدگان ارائه کند و نشست هایی با کودکان و زنان نیز به صورت ویژه برگزار می شود و ستاد کمک دانشگاه به سیل زدگان نیز برقرار شده است که در حال حاضر در 10 اردوگاه تیم های روانشناسی مستقر شده است.
امان الهی افزود: برای ارائه خدمات بهتر به سیل زدگان باید مدیریت یکپارچه برقرار شود.
3004/9754
کپی شد
