نویسنده : بهروز افشره - محله به محله که می رویم سکونتگاه هایی را می بینیم که ازدحام و تراکم جمعیت بالا در آن مشهود است. محله هایی که روز به روز شلوغ تر می شوند و موج جمعیت زندگی آرام و بی دغدغه را با خود می برند.
این روزها اگر چه معابر حواشی شهر آسفالت و جوی و جدول ایجاد می شود اما در درون خانه ها و در سر سفره ها چه می گذرد، تنها خدا عالم است.
خراسان شمالی از جمله استان هایی است که به شدت با معضل حاشیه نشینی دست و پنجه نرم می کند و آمار غیر رسمی نیز خبر از ازدیاد جمعیت حاشیه نشینی در بجنورد دارد. پس از تأسیس استان جمعیت حواشی بجنورد آن قدر افزایش پیدا کرد که به یک سوم کل جمعیت بجنورد رسید و اکنون گفته می شود بیش از 70 هزار نفر در حاشیه شهر بجنورد که حالا سکونتگاه های غیر رسمی نام گرفته اند، سکونت دارند.
حرکت متن شهرها به سوی حاشیه
آیا حاشیه نشینی رو به رشد است؟ یک دکترای جامعه شناسی در این مورد می گوید: اگر چه آمار رسمی در این مورد اعلام نشده است اما با افزایش جمعیت می‌توان دریافت که حرکت متن شهرها به سوی حاشیه در حال سرعت گرفتن است.
ترکانلو می افزاید: متاسفانه در حال حاضر نظام حاکم بر اداره امور شهرها با آسیب مواجه است و روستاها و شهرهای کوچک در معرض مهاجرت و شهرهای بزرگ در معرض حاشیه‌نشینی قرار گرفته اند.
وی اظهارمی دارد: نگاه تمرکز گرایانه بر امور کشور یکی از مشکلات و موانع توسعه متوازن شهرهاست و تا هنگامی که این نگاه ادامه داشته باشد مسائل و مشکلات موجود به ویژه آسیب های این بخش غیر قابل حل خواهد بود.
وی می افزاید: تدوین لایحه مدیریت واحد شهری از جمله راهکارهایی است که به کنترل تمرکز گرایی می انجامد و منجر به ساماندهی حاشیه های شهر و سکونتگاه های غیررسمی می شود. وی با بیان این که با تصویب این لایحه تلاش می شود تا نظام توزیع اعتبارات و منابع محدودی که در اختیار دولت است هدفمند انجام شود، می گوید: بسیاری از ضعف‌ها و کاستی‌ها از جمله حاشیه نشینی با تصویب و اجرای این لایحه رفع می شود.
وی با اشاره به این که نیمی از جمعیت خراسان شمالی در روستاها سکونت دارند، بیان می کند: با وجود این که در حال حاضر 70 درصد از جمعیت در شهرها و 30 درصد در نقاط غیرشهری ساکن هستند اما در خراسان شمالی این رقم متفاوت است و یکی از مهم ترین علل پدید آمدن حاشیه نشینی مهاجرت روستاییان به شهرهاست.وی علت مهاجرت مردم از شهر های کوچک و روستاها و ایجاد حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ را ریشه در مسائل اقتصادی می داند و می گوید: ساکنان روستاها و شهرهای کوچک از نظر اقتصادی شرایط مطلوبی ندارند و اگرچه در این سال ها روستاها از امکاناتی مانند آب،برق، آموزش و راه دسترسی برخوردارند اما فقر و خشکسالی و ریسک بالای کار کشاورزی عرصه را آن قدر تنگ کرده که روستایی بار سفر می بندد و به سوی شهر حرکت می کند.
وی تصریح می کند: کشاورزی به نیروی جوان نیاز دارد ولی مهاجرت بی رویه قشر جوان از جمله عواملی است که فرآیند توسعه درون‌زا و روند بهبود شرایط زندگی در روستاهای خراسان شمالی را مختل می کند.
وی با اشاره به این که مردم روستا توانایی مالی لازم را برای ایجاد کسب و کار ندارند، می افزاید: برای نگه داشتن جوانان در روستاها لازم است شرایط کسب و کار فراهم شود.
یک کارشناس عمران و جغرافیای شهری هم در مورد حاشیه بجنورد می گوید: درصد رشد جمعیت در محله هایی مانند کلاته آذرسا و محمد علی پهلوان بالاست اما دیگر مناطق بجنورد کنترل شده است.
صبوری عنوان می کند: یکی از معضلاتی که مردم روستاها و به ویژه روستاهای بجنورد با آن دست به گریبانند طرح های عمران روستایی است. طرح هادی روستاها به بازنگری نیاز دارد و به اقتضای جمعیت و وضعیت که مهاجر پذیر است یا نه باید سمت توسعه روستا ها تعیین شود.
وی ادامه می دهد: نظارت های کم و ضعیف و صدور پروانه برای هر ساخت و سازی در روستاها به این معضل دامن زده است. هم اکنون در کلاته محمد علی پهلوان ده ها واحد بدون خدمات شکل گرفته اند که مردم در آن ها زندگی می کنند. وی با بیان این که باید بر ساخت و سازهای غیر مجاز کنترل بیشتری داشت، می گوید: در زمینه ساخت و سازهای روستایی باید قوی تر عمل شود و با پرداخت تسهیلات ارزان و آسان به ساخت و سازهای روستایی کمک کرد و از سویی اگر اشتغال باشد توسعه پایدار در روستاها اتفاق می افتد.
وی می افزاید: شرایط مرکز استان نسبت به دیگر شهرستان ها بغرنج تر است و از سویی در بین استان ها رتبه حاشیه نشینی ما بالاست و روی آوردن جمعیت ساکن در حاشیه های بجنورد به مشاغل کاذب هم معضلی است که به آسیب های اجتماعی دامن می زند. وی ادامه می دهد: ساخت و سازهای غیر مجاز در آینده معضلی خواهد شد که ممکن است هنگام بلاهای طبیعی بحران‌زا شود.
اقدامات کافی نیست
رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان نیز بر رشد حاشیه نشینی در بجنورد اذعان دارد و با بیان عوامل مرتبط با این موضوع می گوید: اگر چه آمار رسمی در این مورد نداریم اما با مطالعاتی که در حال انجام است آمار جدیدی از جمعیت خواهیم داشت و البته دور از ذهن نیست که حاشیه نشینی در بجنورد افزایش داشته باشد.
«همتی» می افزاید: اقداماتی که برای جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی انجام می دهیم کافی نیست و عمده آن به دلایل و معضلاتی باز می گردد که روستاییان به آن دچار هستند.
وی خاطرنشان می کند: خشکسالی و توجیه نداشتن فعالیت های اقتصادی موجب می شود که با وجود امکاناتی که در روستاها وجود دارد باز هم روستاییان برای داشتن درآمد پایدار به شهرها روی آورند.
وی می افزاید: تحریم ها و پیش بینی نشدن ممردرآمدی که از طریق غیر از کشاورزی برای روستایی درآمد ایجاد کند، این معضل را مضاعف می کند.وی بیان می کند: در زمینه هایی مانند گردشگری روستایی، توسعه صنایع دستی و مکانیزه کردن کشاورزی اقدامی انجام نشده و تنها اقدامی که انجام شده اجرای طرح هادی در روستاهاست که آن هم به طور کامل انجام نشده است.
وی با بیان این که خدماتی مانند آسفالت معابر روستایی هنگامی به درد می خورد که روستایی بتواند درآمد داشته باشد و در روستا زندگی کند، می گوید: اجرای طرح‌هایی این چنینی به تنهایی کافی نیست و باید لایه های پنهان مهاجرت به حاشیه شهرها را پیدا و برای آن ها چاره اندیشی کرد.
وی با بیان این که در اطراف شهرها هم هنگامی که افراد مرفه اراضی کشاورزی را خریداری می کنند، موجب می شوند کشاورز و باغدار به تغییر کاربری و فروش زمین تشویق شود، بیان می کند: این گونه روستا از انتفاع خارج می شود و کشاورز با فروش زمین به درآمدی دست پیدا می کند که با سال ها کشاورزی نمی تواند آن را کسب کند.
وی تصریح می کند: با وضعیتی که در سال های اخیر پیش آمده به قطع و یقین جمعیت حواشی شهر افزایش یافته است.
آینده بجنورد
وی در مورد تبدیل برخی از مناطق به سکونتگاه های غیررسمی نیز بیان می کند: تا 5 سال آینده کلاته های آذرسا و محمد علی پهلوان به سرنوشت باقرخان دچار می شوند. وی تصریح می کند: اگر هم اکنون به فکر این محله ها نباشیم در آینده شاهد شکل گرفتن لکه هایی در گوشه هایی از بجنورد خواهیم بود که در آن هر کوچه فرعی 6 متر عرض و 2 کیلومتر طول دارد و شاهد این ادعا هم شکل گرفتن واحد های مسکونی بدون داشتن خدمات است. وی اظهارمی دارد: پیشگیری از این معضل کار ما نیست و با اقداماتی که انجام می شود هم نمی توان انتظار داشت حاشیه نشینی کنترل شود.وی خاطرنشان می کند: «فرتان» در اسفراین، «خانلق» در شیروان و «محمدعلی پهلوان» در بجنورد روستاهای مهاجرپذیر در حاشیه شهر هستند که غفلت از آن ها سبب توسعه حاشیه‌نشینی و مشکلات ناشی از آن است.
وی ادامه می دهد: این مشکلات در عمران شهری، اکنون نیازمند توجه است زیرا روستاهای که نام بردیم مانند ملکش و حلقه سنگ به‌زودی به شهر ملحق می‌شوند و مشکلاتش دامن‌گیر شهروندان می‌شود.
وی با بیان این که توسعه حاشیه‌نشینی روستاهای اطراف و نزدیک به شهر نگران کننده است می گوید: در این روستاها شاهد ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیراصولی در حجم زیاد هستیم که به‌دوراز نظارت‌ها در حال رشد است.
وی در ادامه می افزاید: در هیچ یک از شهرهایی که با حاشیه نشینی مواجه هستند بستری آماده برای پذیرش روستاییان و مهاجران نداریم خواه دلیل مهاجرت نبود امکانات در روستاها باشد یا هرعلت دیگری. همتی تصریح می کند: اگر بستر آماده و مدیریت شده ای برای پذیرش مهاجر باشد شاهد شکل گرفتن حاشیه شهر نمی شویم. وی تصریح می کند: هم اکنون هیچ برنامه ای برای این نداریم که مهاجرت و حاشیه نشینی را مدیریت کنیم در حالی که تقاضا برای مهاجرت بالا و قیمت ملک و زمین هم افزایش دارد و ناگزیر افرادی که درآمد مکفی ندارند چه روستایی و چه شهری و از 72 ملت در حاشیه ها سکنی می گیرند.
8174/1744 **انتشاردهنده: علی اصغرافتاده
انتهای پیام این روزها اگر چه معابر حواشی شهر آسفالت و جوی و جدول ایجاد می شود اما در درون خانه ها و در سر سفره ها چه می گذرد، تنها خدا عالم است.
خراسان شمالی از جمله استان هایی است که به شدت با معضل حاشیه نشینی دست و پنجه نرم می کند و آمار غیر رسمی نیز خبر از ازدیاد جمعیت حاشیه نشینی در بجنورد دارد. پس از تأسیس استان جمعیت حواشی بجنورد آن قدر افزایش پیدا کرد که به یک سوم کل جمعیت بجنورد رسید و اکنون گفته می شود بیش از 70 هزار نفر در حاشیه شهر بجنورد که حالا سکونتگاه های غیر رسمی نام گرفته اند، سکونت دارند.
حرکت متن شهرها به سوی حاشیه
آیا حاشیه نشینی رو به رشد است؟ یک دکترای جامعه شناسی در این مورد می گوید: اگر چه آمار رسمی در این مورد اعلام نشده است اما با افزایش جمعیت می‌توان دریافت که حرکت متن شهرها به سوی حاشیه در حال سرعت گرفتن است.
ترکانلو می افزاید: متاسفانه در حال حاضر نظام حاکم بر اداره امور شهرها با آسیب مواجه است و روستاها و شهرهای کوچک در معرض مهاجرت و شهرهای بزرگ در معرض حاشیه‌نشینی قرار گرفته اند.
وی اظهارمی دارد: نگاه تمرکز گرایانه بر امور کشور یکی از مشکلات و موانع توسعه متوازن شهرهاست و تا هنگامی که این نگاه ادامه داشته باشد مسائل و مشکلات موجود به ویژه آسیب های این بخش غیر قابل حل خواهد بود.
وی می افزاید: تدوین لایحه مدیریت واحد شهری از جمله راهکارهایی است که به کنترل تمرکز گرایی می انجامد و منجر به ساماندهی حاشیه های شهر و سکونتگاه های غیررسمی می شود. وی با بیان این که با تصویب این لایحه تلاش می شود تا نظام توزیع اعتبارات و منابع محدودی که در اختیار دولت است هدفمند انجام شود، می گوید: بسیاری از ضعف‌ها و کاستی‌ها از جمله حاشیه نشینی با تصویب و اجرای این لایحه رفع می شود.
وی با اشاره به این که نیمی از جمعیت خراسان شمالی در روستاها سکونت دارند، بیان می کند: با وجود این که در حال حاضر 70 درصد از جمعیت در شهرها و 30 درصد در نقاط غیرشهری ساکن هستند اما در خراسان شمالی این رقم متفاوت است و یکی از مهم ترین علل پدید آمدن حاشیه نشینی مهاجرت روستاییان به شهرهاست.وی علت مهاجرت مردم از شهر های کوچک و روستاها و ایجاد حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ را ریشه در مسائل اقتصادی می داند و می گوید: ساکنان روستاها و شهرهای کوچک از نظر اقتصادی شرایط مطلوبی ندارند و اگرچه در این سال ها روستاها از امکاناتی مانند آب،برق، آموزش و راه دسترسی برخوردارند اما فقر و خشکسالی و ریسک بالای کار کشاورزی عرصه را آن قدر تنگ کرده که روستایی بار سفر می بندد و به سوی شهر حرکت می کند.
وی تصریح می کند: کشاورزی به نیروی جوان نیاز دارد ولی مهاجرت بی رویه قشر جوان از جمله عواملی است که فرآیند توسعه درون‌زا و روند بهبود شرایط زندگی در روستاهای خراسان شمالی را مختل می کند.
وی با اشاره به این که مردم روستا توانایی مالی لازم را برای ایجاد کسب و کار ندارند، می افزاید: برای نگه داشتن جوانان در روستاها لازم است شرایط کسب و کار فراهم شود.
یک کارشناس عمران و جغرافیای شهری هم در مورد حاشیه بجنورد می گوید: درصد رشد جمعیت در محله هایی مانند کلاته آذرسا و محمد علی پهلوان بالاست اما دیگر مناطق بجنورد کنترل شده است.
صبوری عنوان می کند: یکی از معضلاتی که مردم روستاها و به ویژه روستاهای بجنورد با آن دست به گریبانند طرح های عمران روستایی است. طرح هادی روستاها به بازنگری نیاز دارد و به اقتضای جمعیت و وضعیت که مهاجر پذیر است یا نه باید سمت توسعه روستا ها تعیین شود.
وی ادامه می دهد: نظارت های کم و ضعیف و صدور پروانه برای هر ساخت و سازی در روستاها به این معضل دامن زده است. هم اکنون در کلاته محمد علی پهلوان ده ها واحد بدون خدمات شکل گرفته اند که مردم در آن ها زندگی می کنند. وی با بیان این که باید بر ساخت و سازهای غیر مجاز کنترل بیشتری داشت، می گوید: در زمینه ساخت و سازهای روستایی باید قوی تر عمل شود و با پرداخت تسهیلات ارزان و آسان به ساخت و سازهای روستایی کمک کرد و از سویی اگر اشتغال باشد توسعه پایدار در روستاها اتفاق می افتد.
وی می افزاید: شرایط مرکز استان نسبت به دیگر شهرستان ها بغرنج تر است و از سویی در بین استان ها رتبه حاشیه نشینی ما بالاست و روی آوردن جمعیت ساکن در حاشیه های بجنورد به مشاغل کاذب هم معضلی است که به آسیب های اجتماعی دامن می زند. وی ادامه می دهد: ساخت و سازهای غیر مجاز در آینده معضلی خواهد شد که ممکن است هنگام بلاهای طبیعی بحران‌زا شود.
اقدامات کافی نیست
رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان نیز بر رشد حاشیه نشینی در بجنورد اذعان دارد و با بیان عوامل مرتبط با این موضوع می گوید: اگر چه آمار رسمی در این مورد نداریم اما با مطالعاتی که در حال انجام است آمار جدیدی از جمعیت خواهیم داشت و البته دور از ذهن نیست که حاشیه نشینی در بجنورد افزایش داشته باشد.
«همتی» می افزاید: اقداماتی که برای جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی انجام می دهیم کافی نیست و عمده آن به دلایل و معضلاتی باز می گردد که روستاییان به آن دچار هستند.
وی خاطرنشان می کند: خشکسالی و توجیه نداشتن فعالیت های اقتصادی موجب می شود که با وجود امکاناتی که در روستاها وجود دارد باز هم روستاییان برای داشتن درآمد پایدار به شهرها روی آورند.
وی می افزاید: تحریم ها و پیش بینی نشدن ممردرآمدی که از طریق غیر از کشاورزی برای روستایی درآمد ایجاد کند، این معضل را مضاعف می کند.وی بیان می کند: در زمینه هایی مانند گردشگری روستایی، توسعه صنایع دستی و مکانیزه کردن کشاورزی اقدامی انجام نشده و تنها اقدامی که انجام شده اجرای طرح هادی در روستاهاست که آن هم به طور کامل انجام نشده است.
وی با بیان این که خدماتی مانند آسفالت معابر روستایی هنگامی به درد می خورد که روستایی بتواند درآمد داشته باشد و در روستا زندگی کند، می گوید: اجرای طرح‌هایی این چنینی به تنهایی کافی نیست و باید لایه های پنهان مهاجرت به حاشیه شهرها را پیدا و برای آن ها چاره اندیشی کرد.
وی با بیان این که در اطراف شهرها هم هنگامی که افراد مرفه اراضی کشاورزی را خریداری می کنند، موجب می شوند کشاورز و باغدار به تغییر کاربری و فروش زمین تشویق شود، بیان می کند: این گونه روستا از انتفاع خارج می شود و کشاورز با فروش زمین به درآمدی دست پیدا می کند که با سال ها کشاورزی نمی تواند آن را کسب کند.
وی تصریح می کند: با وضعیتی که در سال های اخیر پیش آمده به قطع و یقین جمعیت حواشی شهر افزایش یافته است.
آینده بجنورد
وی در مورد تبدیل برخی از مناطق به سکونتگاه های غیررسمی نیز بیان می کند: تا 5 سال آینده کلاته های آذرسا و محمد علی پهلوان به سرنوشت باقرخان دچار می شوند. وی تصریح می کند: اگر هم اکنون به فکر این محله ها نباشیم در آینده شاهد شکل گرفتن لکه هایی در گوشه هایی از بجنورد خواهیم بود که در آن هر کوچه فرعی 6 متر عرض و 2 کیلومتر طول دارد و شاهد این ادعا هم شکل گرفتن واحد های مسکونی بدون داشتن خدمات است. وی اظهارمی دارد: پیشگیری از این معضل کار ما نیست و با اقداماتی که انجام می شود هم نمی توان انتظار داشت حاشیه نشینی کنترل شود.وی خاطرنشان می کند: «فرتان» در اسفراین، «خانلق» در شیروان و «محمدعلی پهلوان» در بجنورد روستاهای مهاجرپذیر در حاشیه شهر هستند که غفلت از آن ها سبب توسعه حاشیه‌نشینی و مشکلات ناشی از آن است.
وی ادامه می دهد: این مشکلات در عمران شهری، اکنون نیازمند توجه است زیرا روستاهای که نام بردیم مانند ملکش و حلقه سنگ به‌زودی به شهر ملحق می‌شوند و مشکلاتش دامن‌گیر شهروندان می‌شود.
وی با بیان این که توسعه حاشیه‌نشینی روستاهای اطراف و نزدیک به شهر نگران کننده است می گوید: در این روستاها شاهد ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیراصولی در حجم زیاد هستیم که به‌دوراز نظارت‌ها در حال رشد است.
وی در ادامه می افزاید: در هیچ یک از شهرهایی که با حاشیه نشینی مواجه هستند بستری آماده برای پذیرش روستاییان و مهاجران نداریم خواه دلیل مهاجرت نبود امکانات در روستاها باشد یا هرعلت دیگری. همتی تصریح می کند: اگر بستر آماده و مدیریت شده ای برای پذیرش مهاجر باشد شاهد شکل گرفتن حاشیه شهر نمی شویم. وی تصریح می کند: هم اکنون هیچ برنامه ای برای این نداریم که مهاجرت و حاشیه نشینی را مدیریت کنیم در حالی که تقاضا برای مهاجرت بالا و قیمت ملک و زمین هم افزایش دارد و ناگزیر افرادی که درآمد مکفی ندارند چه روستایی و چه شهری و از 72 ملت در حاشیه ها سکنی می گیرند.
8174/1744 **انتشاردهنده: علی اصغرافتاده
کپی شد
