کارشناسان اقتصادی معتقدند توسعه زیرساخت های حمل و نقل از مولفه های توسعه اقتصادی است و راه ریلی به دلیل قابلیت و ظرفیتی که در حمل انبوه بار و مسافر، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، ایمنی بسیار بالا و پیشگیری از آلودگی محیط زیست دارد از اهمیت خاصی برخوردار است اما خراسان شمالی علیرغم استقرار در دالان ارتباطی شمال به شرق کشور، از راه ریلی محروم است و همین امر مشکلاتی را در حوزه صادرات این منطقه، که اقتصاد بدون نفت بر پایه آن شکل می گیرد، ایجاد کرده است.
این در حالی است که میزان صادرات سالانه خراسان شمالی به لحاظ وزنی رقمی قابل توجه است و صادر کنندگان یکی از مشکلات خود را پرداخت هزینه هایی می دانند که برای صادرات کالا در نبود راه ریلی باید پرداخت کنند.
صدور کالاهای خراسان شمالی از مبادی گمرکی و خطوط راه آهن دیگر استان ها نیز به علت نبود سهمیه واگنی هزینه‌بر است
در عین حال صادرات این کالاها از مبادی گمرکی و خطوط راه آهن سایر استان ها نیز به علت نبود سهمیه واگن در دست اندازهایی می افتد که رفع آنها هزینه بر است.
توجه به این نکته لازم است که خراسان شمالی استانی کشاورز است و صادرات محصولات کشاورزی رقم قابل توجهی از صادرات آن را دربر می گیرد و در عین حال این صادرات باید به موقع و با سرعت به بازارهای هدف برسد تا ضایع نشود.
از منظر محیط زیست نیز استفاده از سوخت های فسیلی و با توجه به اثرات مخرب گازهای گلخانه ای و مشکلات محیطی ناشی از انتشار این آلاینده‌ها و همچنین تجدیدناپذیری سوخت‌های فسیلی، مخاطره آمیز است و با کاهش استفاده از این منبع انرژی می توان در حفظ محیط زیست نیز تلاش کرد و در این میان راه آهن به عنوان یک شبکه بسیار کارآمد در زمینه حمل و نقل درون شهری و برون شهری در کشورهای توسعه یافته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه شناخته شده و از آن استفاده می‌شود.
کاهش هزینه ها
کاهش هزینه های حمل و نقل از مولفه هایی است که بر قیمت تمام شده کالا اثر بارزی دارد.
مدیر گمرک خراسان شمالی با تاکید بر این امر و با بیان اینکه توسعه صادرات غیرنفتی از مولفه های اقتصاد مقاومتی است، می گوید: از ابتدای امسال ۴۹ میلیون و ۳۵۴ هزار دلار کالا به وزن ۱۵۹ هزار و ۶۷۰ تن از گمرک این استان صادر شده است.
جواد جعفری می افزاید: در همین مدت ۲۷ میلیون و ۵۳۰ تن کالا نیز به استان وارد شده که وزن آن سه هزار و ۶۷۰ تن برآورد شده است.
وی مهمترین اقلام صادراتی استان را شامل کود اوره، کریستال ملامین، محصولات پتروشیمی و فولادی، محصولات تبدیلی بخش کشاورزی مانند رب عنوان و خاطرنشان می کند: این کالاها به کشورهایی مانند ترکمنستان، افغانستان و ترکیه صادر شده است.
وی عمده کالاهای وارداتی به گمرک خراسان شمالی را شامل مواد اولیه، ماشین های خطوط تولید کارخانه ها و اقلامی مانند برنج بین کرد و افزود: عمده کالاهای وارداتی از چین،
پاکستان، ترکیه و روسیه وارد استان شده است. امسال ۴۹ میلیون و ۳۵۴ هزار دلار کالا به وزن ۱۵۹ هزار و ۶۷۰ تن از گمرک خراسان شمالی صادر شده است
وی با اشاره به اینکه تأثیر راه آهن در اقتصاد استان بسیار بارز است، عنوان می کند: اقتصاد پیشرو مولفه هایی دارد که شبکه قوی حمل و نقل از آن جمله است و هر چه حمل و نقل ریلی، دریایی و هوایی قوی تر باشد، توسعه پایدار نمود بیشتری می یابد.
حمل ارزان محصولات کشاورزی با خط ریلی
رییس گمرک خراسان شمالی با اشاره به نوع محصولات صادراتی خراسان شمالی می گوید: اغلب محصولات کشاورزی استان زمینه صادراتی را دارند و در این میان رب گوجه فرنگی، ماکارانی، سیب درختی و زمینی و میوه بیشترین ارقام صادراتی استان را تشکیل می‌دهند.
وی با بیان اینکه از ابتدای امسال بیش از ۳ هزار و ۳۷۹ تن از محصولات کشاورزی استان به افغانستان، ۷۲ تن به سوریه، ۱۸ تن به روسیه، ۳۰ تن به عراق و هزار و ۷۲۸ تن از محصولات استان نیز به ترکمنستان صادر شده است می افزاید: برخی از محصولات استان در تمام طول سال صادر می‌شوند اما برخی دیگر از محصولات کشاورزی که وضعیت تازه‌خوری را دارند به صورت فصلی صادر می شوند و در این میان رشد صادرات محصولات کشاورزی علیرغم تحریم‌های گسترده در سال ۹۸ بسیار چشمگیر بوده است.
وی تصریح می کند: باید به این نکته نیز توجه داشت که برای بهره وری بیشتر و کاهش هزینه ها، حمل و نقل حرف اصلی را می زند و با توجه به کشورهای مقصد اگر خط ریلی در این استان راه اندازی شود هم در کاهش هزینه ها موثر است و هم سرعت صادرات را افزایش می دهد و با شرایط اقتصادی فعلی، کمبود راه ریلی و واگن به شدت احساس می شود.
کلنگ هایی که ریل نساختند
طرح ریلی گرگان- بجنورد- مشهد نخستین بار در سال ۱۳۸۸ با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی و وزیر وقت راه و شهرسازی کلنگ زنی شد و بعد از آن نیز دو سه بار دیگر کلنگ خورده است
طرح ایجاد راه آهن در خراسان شمالی از سال ها قبل در قالب ۲ طرح مختلف مطرح شد که علیرغم مانورهای مختلف بر روی اجرای این طرح ها توسط مسوولان محلی و بعضا کشوری، هنوز هیچکدام به منصه ظهور نرسیده است.
اصلی ترین این طرح ها، راه‌آهن گرگان - بجنورد- مشهد است که سال‌ها در دستور کار دولت‌های مختلف قرار داشته است، اما این طرح در عمل روی کاغذ مانده و اکنون در فهرست چهار هزار پروژه نیمه‌تمام است که سال ها از عمر آن می گذرد.
این پروژه ریلی نخستین بار در سال ۱۳۸۸ با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی و وزیر وقت راه و شهرسازی کلنگ زنی شد و بعد از آن هم دو سه بار دیگر کلنگ آن به زمین خورد اما موانع اجرای آن حل نشد.
چهار سال بعد در سفر مقام معظم رهبری به خراسان شمالی و با دستور ویژه معظم له، دولت ۱۴۴ میلیون یورو اعتبار از محل شرکت مهاب قدس برای اجرای این پروژه به پیمانکار، که آستان قدس بود، اختصاص داد تا راه‌آهن گرگان – مشهد وارد مرحله اجرایی شود و مدتی بعد دولت دهم در نشستی تامین منابع اجرایی پروژه را مصوب کرد اما بازهم راه آهن گرگان- بجنورد- مشهد عملا اجرایی نشد و با روی کار آمدن دولت یازدهم وزارت نیرو پیشنهاد لغو این مصوبه و بازگرداندن شرکت مهاب قدس به این وزارتخانه را داد و قرار شد این خط ریلی از سه نقطه اجرایی شود.
در عین حال اگر این خط ریلی ۷۰۰ کیلومتری که دوسوم طول آن در خراسان شمالی و بقیه در استان های گلستان و خراسان رضوی قرار دارد، اجرایی می شد، ظرفیت حمل سالانه هفت میلیون تن بار و جابه جایی پنج میلیون مسافر را فراهم می کرد.
برای این مسیر ریلی، ساخت ۲۷ ایستگاه برآورد شد که ۱۱ ایستگاه آن در خراسان شمالی باید ساخته می شد و از دیگر سو ۲ سال قبل برای شتاب دادن به اجرای ۵۰۰ کیلومتر این پروژه در خراسان شمالی، پیشنهاد منفک شدن قطعه شیروان - بجنورد از این طرح مطرح شد تا این قطعه در قالب طرح خط ریلی جوین- اسفراین- بجنورد، اجرایی شود و بتوان از اعتبارات صندوق توسعه ملی برای آن استفاده کرد.
اجرای این خط ریلی ۷۰۰ کیلومتری، که دوسوم طول آن در خراسان شمالی قرار دارد، ظرفیت حمل سالانه هفت میلیون تن بار و پنج میلیون مسافر را فراهم می کندتوسعه گردشگری
به گفته یک فعال اقتصادی، اثرگذاری این پروژه که در صورت تحقق، علاوه بر ظرفیت‌های اقتصادی و ترانزیتی که در امر جابه‌جایی کالا دارد، در جابه‌جایی مسافر نیز نقش ارزنده‌ای ایفا می‌کند تأثیر زیادی بر گردشگری این منطقه نیز خواهد داشت.
امید حیدریان که رییس خانه صنعت و معدن خراسان شمالی نیز هست، راه آهن را مترادف با حمل و نقل ارزان، ایمن و آسان می داند و می گوید: با ایجاد خط ریلی در خراسان شمالی نه تنها دغدغه حمل کالا و صادرات از بین می رود بلکه هزینه های حمل کالا تا مبادی خروجی و مرزی نیز کاهش چشمگیری پیدا می کند و سهمیه واگن نیز، که نبود آن از مشکلات صادر کنندگان استان است، به این منطقه تعلق می گیرد.
وی با بیان اینکه بارها در مورد اختصاص سهمیه واگن به استان صحبت شده اما به علت نبود راه ریلی عملی نشده است، اظهار می کند: نقش راه آهن در توسعه اقتصادی خراسان شمالی قابل چشم پوشی نیست و بیش از همه اقشار، تجار و صادر کنندگان به راه آهن نیاز دارند.
راه ریلی و بودجه
رییس مجمع نمایندگان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در عمل کاری برای ایجاد راه ریلی در این استان انجام نشده است، اظهار می کند: اجرای طرح راه‌آهن گرگان - بجنورد - مشهد نیاز به ده ها میلیارد ریال بودجه دارد.
هادی قوامی می گوید: هم اکنون خط ریلی بجنورد- اسفراین- نقاب که اخیراً شیروان نیز به آن اضافه شده، تنها پروژه راه‌آهن خراسان شمالی است که ردیف بودجه‌ای دارد و منابع آن مشخص است و با اتصال این راه‌آهن به شبکه ریلی کشور، شاهد تحول عظیمی در استان خواهیم بود.
نماینده اسفراین در مجلس پیش بینی می کند، مادامی که سرمایه‌گذاری وجود نداشته باشد تا منابعی را هزینه کند، اجرایی شدن راه‌آهن گرگان- بجنورد- مشهد تنها با اتکا به منابع و بودجه دولتی، امکان‌پذیر نخواهد بود.
وی راه‌اندازی این طرح و اتصال مرکز استان به شبکه ریلی کشور را تحول بزرگی در انتقال کالا و مسافر بیان و خاطرنشان می کند: این طرح تأثیر زیادی بر اقتصاد منطقه خواهد داشت.
رییس مجمع نمایندگان خراسان شمالی: بدون سرمایه‌گذاری برای تامین منابع طرح، اجرایی شدن راه‌آهن گرگان- بجنورد- مشهد با اتکا به منابع و بودجه دولتی، ممکن نیست
وی با اشاره به این که مسوولان استانی با پیگیری‌های مرتب و منظم می‌توانند اعتبارات این بخش را افزایش دهند، تصریح می‌کند: هرچه دست اندرکاران منظم‌تر، منسجم‌تر و با دید مثبت در بخش افزایش اعتبارات کمک کنند، پیشرفت مناسبی در این بخش خواهیم داشت.
قوامی، استعلامات، هماهنگی‌ها و تملک‌ها را از جمله معضلاتی قلمداد می‌کند که برای رفع آن باید تعاملاتی انجام شود تا عملیات اجرایی این پروژه همچنان ادامه داشته باشد.
وی می‌افزاید: برای هر پروژه‌ای، زمانی تعیین شده بنابراین هرچه زمان اجرا به دلایل مختلف ادامه‌دار شود، تعدیل‌ها طولانی‌تر می‌شود و با توجه به تورم، هزینه‌ها افزایش می‌یابد که این هزینه‌های اضافی باعث تأخیر و عقب ماندگی در اجرا خواهد شد و جبران عقب ماندگی‌ها نیز مشکلات خاص خود را دارد.
به گفته وی، از آنجا که خراسان شمالی زیرساخت راه‌آهن ندارد، در شرایط کنونی کوتاه‌ترین و مطمئن‌ترین مسیری که می‌تواند استان را به شبکه ریلی وصل کند، راه‌آهن بجنود - اسفراین - جوین است.
وی تصریح می‌کند: این پروژه در ادامه از بجنورد به شیروان هم خواهد رفت که اهمیت این پروژه به دلیل کاهش ۵ ساعته زمان سفر مسافران از مرکز استان به تهران است و از سویی با توجه به استقرار صنایع زیاد در استان، این پروژه می‌تواند تحولات عظیمی از نظر زیرساختی در منطقه ایجاد کند.
نماینده اسفراین در مجلس اضافه می‌کند: توجیه اقتصادی حمل بار با این پروژه راه‌آهن که مسافری و باری است می‌تواند بهای حمل و نقل باری را هم به یک سوم کاهش دهد زیرا به عنوان مثال، اکنون کارخانه‌ای در بجنورد داریم که برای صدور هر تن بتن به کشور عراق، ناچار است ۳۰ میلیون ریال کرایه حمل و نقل برای انتقال محموله‌اش تنها تا مرز شلمچه پرداخت کند.
قوامی اضافه می‌کند: اگر حمل بار ریلی باشد هزینه هر تن بتن به ۱۰ میلیون ریال کاهش می‌یابد در نتیجه استقرار بنگاه‌های اقتصادی در استان علاوه بر اینکه توجیه اقتصادی پیدا می‌کند، حمل و نقل را نیز تسریع می‌بخشد که این امر تحولی در استان ایجاد خواهد کرد.
اجرای این پروژه راه‌آهن می‌تواند بهای حمل و نقل باری را به یک سوم کاهش دهد
رییس مجمع نمایندگان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی اظهار می دارد: در حالی که خراسان شمالی به دلیل وسعت، جمعیت، ظرفیت‌های معدنی، صنعتی، کشاورزی و گردشگری باید جزو استان‌های میانی باشد اما در تولید ناخالص داخلی جزو استان‌های آخر کشور است و یقینا توسعه راه‌آهن می‌تواند شاهراه توسعه استان باشد.
هرچند اجرای پروژه ریلی در سه استان گلستان، خراسان شمالی و رضوی توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال، انتقال سریع بار ترانزیت شرق خزر به سمت افغانستان، چابهار و آب‌های آزاد و سفر ایمن برای مسافران و زائران را به ارمغان می‌آورد اما نشست‌های مختلف و پیگیری های مکرر نتوانسته است این پروژه را به خوان آخر برساند.
این در حالی است که حمل و نقل ریلی از جمله بخش‌های زیربنایی اقتصاد است که بر فرآیند توسعه اقتصادی تاثیر گذارده و اساس مبادلات بازرگانی و کلید توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود.
خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد و مسیر تردد زمینی ۲۵ میلیون مسافر در سال است.
