اگر چه امسال خراسان شمالی رتبه نخست ازدواج کشور را به خود اختصاص داد اما در همین حال آهنگ رشد طلاق نیز رو به فزونی نهاده است، به طوری که کارشناسان و متولیان امر در این استان اذعان دارند که در ۱۰ سال گذشته این پدیده اجتماعی، رشد سریعی را تجربه کرده است.
ازدواج مناسب
یک جامعه شناس و استاد دانشگاه در مورد روند رو به رشد طلاق در خراسان شمالی می گوید: عوامل ریز و درشت زیادی برای افزایش طلاق می توان عنوان کرد اما مهمترین آنها نوع ازدواج افرادی است که پای در راه طلاق می گذارند.
آذر صدیقی با بیان اینکه مبانی یک ازدواج درست و مناسب می تواند زمینه ساز زندگی مشترک پایدار و بدون جدایی باشد، اظهار می کند: اگر ازدواج در سن مناسب و با شرایط مناسب انجام شود مخاطراتی مانند طلاق نیز کاهش خواهد یافت.
وی با تشریح شرایط مناسب، می گوید: هم گروه بودن از منظر طبقه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و داشتن شرایط لازم برای ازدواج از نظر روحی، جسمی و اقتصادی و مهمتر از همه کسب مهارت های لازم برای ازدواج، از شرایط لازم برای ازدوج مناسب است.
وی می افزاید: ازدواجی که در سن کم و با اجبار والدین و یا اصرار خود فرد انجام شود و با هدف رهایی از یک شرایط نامناسب اقتصادی باشد بیشتر از دیگر ازدواج ها محکوم به شکست است.
وی با اشاره به پژوهش میدانی که در مورد طلاق انجام داده است، اظهار می کند: در گفت و گو با افرادی که با این پدیده مواجه شدند و بر حسب یافته‌ها شرایطی که به طلاق آنها منجر شده است، عمدتا به نوع و شیوه ازدواج، دلایل ازدواج، اعتیاد و اختلالات روحی و روانی، ناخرسندی و عدم تشفی از روابط زناشویی بازمی‌گردد.
ده‌ها دلیل برای طلاق
این استاد دانشگاه همچنین به دیگر دلایلی که مطرح شده است مانند آماده نبودن زوجین برای ازدواج، نداشتن تعهد اخلاقی به زندگی زناشویی نیز اشاره کرده و می گوید: در کنار این عوامل، مسائلی مانند ناهمسویی در خلقیات، ذوقیات و سلائق، عوامل خطرآفرین، دغدغه ذهنی نسبت به جدایی، ناهمسان همسری و خشونت در خانواده نیز مطرح شده است.
صدیقی می افزاید: شرایط زمینه‌ای طلاق که از سوی افرادی که در این پژوهش با آن ها مصاحبه شد، مطرح شده است نیز شامل اعتیاد، بنیه اقتصادی ضعیف خانواده، پایداری دوستی‌های قبل از ازدواج، کیفیت نازل مهارت‌های زندگی و ارتباطی زوجین است.
وی اضافه می کند: برخی عوامل مانند دخالت اطرافیان، وابستگی شوهر به والدین و انفعال در روابط خانوادگی، نوع ساختار خانواده، تفاوت در میزان فردگرایی و مدرنیسم و سبک زندگی را هم مطرح کرده اند.
وی با دسته بندی علل مهم طلاق در خراسان شمالی می گوید: با توجه به اینکه نزدیک به نیمی از مردم این استان در روستاها زندگی می کنند و شرایط زندگی، سطح درآمد و فرهنگ غالب بر زندگی روستایی با دیگر نقاط متفاوت است، نخستین عامل طلاق در این استان شرایط اقتصادی است.
این جامعه شناس، نخستین عامل ازدواج را به ویژه در روستاها و شهرهایی که هنوز شکل روستایی دارند، عامل اقتصادی دانسته و می گوید: باید به این نکته توجه داشت که تقابل و تداخل فرهنگ روستایی با فرهنگی که فضای مجازی در حال ترویج آن است، ماهواره و سبک هایی از زندگی که با زندگی روستایی در تقابل بوده و هست، موجب شده تا انتظاراتی از ازدواج به وجود بیاید که با زندگی واقعی مردم استان همخوانی ندارد.
وی اعتیاد را نیز عامل مهم دیگری برای طلاق بیان و به این نکته نیز اشاره می کند که برای بهبود وضعیت آسیب های اجتماعی عزم همگانی لازم است و فقط با رفع ریشه های طلاق می توان به کاهش آمار طلاق امیدوار بود، در غیر این صورت حتی اگر آمار طلاق بدون رفع ریشه های آن کاهش پیدا کند، این تنها پاک کردن صورت مساله است.
رتبه هشتم خراسان شمالی در طلاق
رشد طلاق، مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی را هم نگران کرده است به طوری که «ملیحه یغمایی» خواستار هم اندیشی و همگرایی برای کاهش طلاق در استان است.
وی به این نکته هم اشاره می کند که خراسان شمالی امسال رتبه نخست کشور در شاخص ازدواج را به خود اختصاص داده اما از اینکه در طلاق هم از رتبه ۱۶ به رتبه ۸ کشوری رسیده است، نمی توان نگران نبود.
وی با تاکید بر اینکه همیشه پیشگیری بهتر از درمان است، اظهار می کند: درست است که مداخلات تخصصی ما برای خانوده های در معرض طلاق ضرورت دارد اما ضروری تر از آن، ارائه آموزش های لازم برای پیشگیری از طلاق است.
در واقع یغمایی بر این باور است که اگر جوانان در نخستین گام برای ازدواج از مشاوره ها بهره بگیرند و مهارت های لازم برای ورود به زندگی مشترک را کسب کنند، احتمال طلاق هم کاهش پیدا می کند.
وی با بیان اینکه خراسان شمالی گنجینه فرهنگ ها و قومیت هاست، به آیین ها و باورهایی که این اقوام در مورد ازدواج و طلاق دارند نیز اشاره کرده و می گوید: ازدواج در سن کم در روستاها و برخی فرهنگ ها تبعاتی دارد که یکی از آنها طلاق است.
مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی از تدارک برنامه هایی مانند برپایی کارگاه مهارت های زندگی که باید قبل از ازدواج حتما توسط زوج ها گذرانده شود نیز خبر داده و می گوید: افزایش مهارت های زندگی می تواند در کاهش طلاق موثر باشد.
۲ هزار و ۱۸ درخواست طلاق
بر اساس آمار ارائه شده اداره کل بهزیستی خراسان شمالی از ابتدای امسال تا کنون ۲ هزار و ۱۸ درخواست طلاق به بهزیستی این استان رسیده است.
معاون اجتماعی بهزیستی خراسان شمالی با بیان این مطلب می گوید: این درخواست ها منجر به رفتن متقاضیان طلاق به دادگاه ها و مراکز مشاوره می شود.
علی اکبر صحرانورد با بیان اینکه هزار و ۸ درخواست از سوی مراجع قضایی به بهزیستی ارجاع شده است، اظهار می کند: ۹۶ درصد از این درخواست ها از سوی افرادی است که عقد دائم دارند و ۹ صدم درصد عقد موقت دارند و از دیگر سو ۳ .۵۱ درصد این افراد در مرحله نامزدی هستند، یعنی هنوز زندگی مشترک خود را آغاز نکرده اند.
وی با نام بردن از مهمترین علل درخواست های طلاقی که به بهزیستی می رسد، می گوید: اعتیاد هر یک از طرفین ۲۱ درصد و روابط فرازناشویی ۱۱.۵۹ درصد از عوامل درخواست طلاق را تشکیل می‌دهند و خشونت هر یک از طرفین، پرداخت نشدن نفقه در ردیف های بعدی هستند.
وی مراجعه به مراکز مشاوره را یکی از بهترین راه هایی بیان می کند که به سازش ختم می شود و در این باره می افزاید: ۱۳.۲۸ درصد متقاضیان طلاق با مراجعه به مراکز مشاوره به سازش رسیده اند و ۳۷.۵۸ درصد نیز دوباره به قوه قضاییه برای طلاق ارجاع داده شده اند.
دوران گذار از سنت
مدیرکل بهزیستی خراسان شمالی نیز با برشمردن برخی از علل طلاق مانند اعتیاد و روابط فرازناشویی به این موضوع اشاره می کند که در دوران گذار جامعه از سنت به مدرنیسم، باید مسیر تحولات را به سمتی ببریم که کمترین آسیب ها به نهاد خانواده وارد شود.
اسماعیل قربانی، رشد طلاق در خراسان شمالی در ۱۰ سال اخیر را بیش از حد انتظار خوانده و می گوید: پدیده طلاق در استان، در ۱۰ سال گذشته از دیگر استان ها پیشی گرفته که این موضوع هم اکنون، چالش برانگیز شده است و رفع این چالش، همکاری دستگاه های حاکمیتی، دولتی و خصوصی را می طلبد تا با ورود به‌هنگام، درست و تاثیرگذار بتوان این روند را کاهش داد.
وی رتبه استان در فراوانی طلاق را هشتم کشور دانسته و می گوید: مشاوره های ازدواج می تواند تاثیر مطلوبی بر کاهش روند طلاق داشته باشد و به همین منظور هفت مرکز دولتی و ۱۳ مرکز غیردولتی در مورد مشاوره طلاق در استان فعال شده اند.
قربانی، در مورد مهم ترین علل طلاق در خراسان شمالی نیز گفت: طلاق، اعتیاد هر یک از دوطرف و روابط فرازناشویی از مهم ترین علل طلاق هستند که پس از آن فقر و فشار اقتصادی و همچنین نداشتن مهارت های زندگی در رتبه های بعدی قرار دارند.
وی خاطرنشان می کند: رشد طلاق در این استان ۸۶۳ هزار نفری در دوره ۱۰ ساله به ۲۱ درصد رسیده است که ۳ درصد از میانگین کشوری آن در همین مدت بیشتر است.
مشکلات فرهنگی، اصلی‌ترین علت طلاق
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری‌کل خراسان شمالی اما در مورد علل طلاق نظر دیگری دارد.
صادق اسپیدکار با بیان اینکه دستگاه قضا اصرار جاهلانه ای بر سازش یا افتراق ندارد، می گوید: هدف همه تلاش ها در زمینه کاهش طلاق، شناسایی چالش ها و علاج آنهاست و گرنه، آخرین راه ممکن می تواند طلاق باشد.
وی مشکلات اقتصادی را عامل اصلی طلاق در خراسان شمالی نمی داند و می گوید: مشکلات فرهنگی و اجتماعی، مهمترین عامل طلاق در خراسان است.
وی به عواملی مانند فضای مجازی، اعتیاد و مواد مخدر، پایین بودن آستانه تحمل زوجین و قناعت نیز اشاره کرده و می افزاید: شبکه های اجتماعی موجب می شود تا دوستی ها و روابط غیرشرعی نیز افزایش پیدا کند که یکی از آسیب های جدی در زندگی خانواده ها است.
اسپیدکار، با تاکید بر اینکه خانواده ها باید به مسائل فرهنگی و اجتماعی توجه ویژه تری داشته باشند، تصریح می کند: رفاه کامل اقتصادی برای کسی نمی تواند خوشبختی و آسایش به همراه داشته باشد و باید مسائل اجتماعی را جدی گرفت.
به گفته وی، خانواده ها باید مراقب حریم خصوصی خود باشند و اجازه ندهند عبور و مرور مسائل مختلف فرهنگی در حریم خصوصی آنان به راحتی انجام شود.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان شمالی می گوید: گاه در شبکه های مجازی و ماهواره ای روابطی دیده می شود که در همان کشورهای تولید کننده نیز دردساز شده و پذیرفته شده نیست که باید در مرحله نخست قدرت تشخیص درست و نادرست در بین خانواده ها ایجاد و از رواج این فرهنگ ها جلوگیری شود.
به گفته وی کنترل حریم خصوصی خانواده ها باید جدی گرفته شود و اگر این مساله رعایت شود پایداری زندگی خانواده ها نیز افزایش پیدا می کند.
برنامه‌ریزی برای کاهش طلاق
طلاق حقیقت تلخ این روزهای جامعه شده است، حلال منفوری که تبعات آن غیرقابل اجتناب است.
در این مورد مدیرکل ثبت احوال خراسان شمالی می گوید: میزان طلاق در این استان، امسال با روندی افزایشی نسبت به پارسال به ۲.۳ درصد رسیده است.
علی زاهدی‌نیا تعداد طلاق های امسال استان را تاکنون هزار و ۴۳۸ فقره عنوان می کند و می گوید: این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشدی بیش از ۲ درصدی را نشان می‌دهد.
مدیرکل ثبت احوال خراسان شمالی می افزاید: بیشترین وقایع طلاق ثبت شده بانوان استان با ۳۰۶ فقره مربوط به گروه ۲۰ تا ۲۴ سال بوده و پس از آن گروه ۲۵ تا ۲۹ سال بوده که ۳۰۲ فقره ثبت شده است و در بخش مردان نیز گروه ۲۵ تا ۲۹ ساله با ۳۵۳ فقره طلاق ثبت شده در صف مقدمهستند و گروه مردان ۳۰ تا ۳۴ سال نیز با ۳۴۵ مورد طلاق، در رده بعدی قرار دارند.
زاهدی نیا با استناد به تحقیقی که پارسال در قالب پرسشنامه در مورد علل طلاق در این استان انجام شده است، می گوید: دلایل طلاق به مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم شد و با توجه به همین دسته بندی در بخش اقتصادی بیکاری و درآمد کم در صدر علل طلاق قرار گرفت و در بخش اجتماعی، تفاوت های سنی و فرهنگی، سن کم، نداشتن مهارت های زندگی و آمادگی لازم برای زوجین در اولویت بود.
وی در بخش فرهنگی نیز گسترش فضای مجازی و نقش آن در زندگی ها و تغییرات فرهنگی را از مهمترین علل طلاق در این استان می داند و می گوید: مباحثی مانند اعتیاد به مواد مخدر و مصرف مشروبات الکلی هم از علل طلاق در خراسان شمالی عنوان شده است.
مدیرکل ثبت احوال خراسان شمالی با بیان اینکه بجنورد، مرکز استان، دارای بیشترین آمار طلاق ثبت شده است، گفت: البته جمعیت بجنورد نیز از دیگر شهرستان های خراسان شمالی بیشتر است.
اگر چه برنامه‌ریزی برای کاهش طلاق، سیاستی بود که از سال ۹۵ و بعد از ارایه اولین گزارش شورای اجتماعی کشور به رهبری و فهرست بندی ۵ آسیب اجتماعی در راس جدول ۲۰ آسیب اجتماعی، در اولویت اقدامات تمام دستگاه‌ها قرار گرفت اما بنا بر تحلیل جامعه‌شناسان، شرایط اقتصادی و سیاسی کشور در تغییرات کمی آمار ازدواج و طلاق تاثیر قابل توجهی دارد به طوری که در ۲ سال پایانی دهه ۸۰ به دلیل تاثیرات اجتماعی متاثر از وضعیت سیاسی کشور، آمار طلاق رو به افزایش رفته است.
همچنین در سال‌های اول دهه ۹۰ و حتی در سال ۹۲ و پس از انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم، به دلیل آنکه تحریم‌های اقتصادی، تاثیرات نگران کننده‌ای بر وضعیت معیشتی خانواده‌های ایرانی داشت، آمار طلاق تغییرات معناداری پیدا کرد.
به گفته کارشناسان در دو سال گذشته نیز به دنبال کاهش نقدینگی و سودآور نبودن مشاغل خرد، موج گسترده بیکاری به راه افتاد و شرایط زندگی و تامین معیشت برای بسیاری از خانواده‌های متعلق به دهک‌های پایین اقتصادی، از جمله کارگران، در حدی با مشکل مواجه شد که مجلس با تصویب ردیف اعتباری موسوم به تبصره ۱۴، برداشت از اعتبار ۷ هزار میلیارد تومانی این ردیف برای کمک به خانواده‌های معسر را مجاز شمرد.
این اتفاق، حتما در آمار طلاق هم می‌توانست افت و خیزی ایجاد کند؛ از ماه‌های پایانی ۹۶ و تا اواخر پاییز ۹۷، موج عجیبی از دادخواست‌های مهریه به سمت دادگاه‌های خانواده سرازیر شد و تعداد زیادی از همسران که حالا بدهکاران مهریه شده بودند به عنوان محکوم مالی روانه بازداشت موقت شدند.
با توجه به همین امر زمانی که از کاهش آمار طلاق سخن گفته می شود باید به این نکته توجه داشت که در شرایط عسر و حرج، که وضعیت امروز اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور مصداق بارز آن است، جلوگیری از طلاق با اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های اجباری، شاید در ظاهر و در آمار بتواند تغییرات مطلوب سیاستگذاران را رقم بزند اما واقعیت نگران کننده و پنهان این است که ادامه زندگی مشترکی که هر دو طرف به توافق برای پایان آن رسیده‌اند، نتیجه‌ای جز وخامت فضای آن زندگی نخواهد داشت.
این وخامت به هر شکل که باشد گریبان یکی از شرکای زندگی یا هر دو را خواهد گرفت و ممکن است زوجه یا زوج، برای فرار روحی از زندگی مشترکی که به جبر قانون، مهر تداوم خورده، گرفتار خیانت به طرف شود که در این صورت، شاهد افزایش آمار طلاق عاطفی و مفاسد اخلاقی خواهیم بود و یا اینکه زوجین با سرکوب احساسات خود، تن به ادامه یک زندگی اجباری بدهند که در این صورت هم با افزایش آمار اختلالات روانی و حتی جرایم جنایی مواجه خواهیم شد.
استان خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت در ۸ شهرستان دارد که ۴۴ درصد آنان در نواحی روستایی سکونت دارند.
