این شهرستان با سابقه کهن تاریخی و فرهنگی در اعتلای فرهنگی منطقه نقش موثر و بسزایی داشته و نامداران بسیاری از این منطقه نقش آفرین بوده اند که نام خود را به نیکی در صفحات تاریخ به یادگار گذاشته اند.
از جمله آنان می توان به شیخ محمد حکیم خراسانی گنابادی فرزند شیخ زین الدین بیلندی گنابادی خراسانی به عنوان حکیم، فیلسوف محقق، عالم و ادیب جامع؛ خواجه اختیار منشی گنابادی از اساتید و پیشکسوتان خط نستعلیق در قرن دهم هجری قمری، محمد پروین گنابادی نویسنده و مترجم نام برد که در مسیر اعتلای فرهنگی کشور نقش ایفا کرده اند.
در گناباد مدارس قدیمی و تاریخی زیادی وجود داشته که قدمت برخی از آنها به صدها سال می رسد و از مهمترین آنها که هنوز هم نام و نشانی از آنها وجود دارد می توان به مدرسه علمیه جویمند، نجومیه و مدارس دینی بخش ها و روستاهای بیلند، دلوئی، کاخک و بجستان اشاره کرد.
قبل از تاسیس مدارس نوین در گناباد، بار اصلی آموزش های ابتدایی کودکان بر دوش صاحبان مکتبخانه های قدیمی بود. از این مکاتب در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی چندین مورد در مرکز شهر گناباد (جویمند)، کوی شرقی یا قصبه شهر، دلوئی، بیدخت ، بیلند و کاخک و همچنین در بسیاری دیگر از روستاهای گناباد وجود داشت.
* شیخ صلاحی پیشگام تاسیس اداره آموزش و پرورش در گناباد
همزمان با پایان جنگ جهانی اول دولت وقت کشور به ریاست حسن وثوق الدوله تشکیل شد و وزارت معارف (آموزش و پرورش وقت) به نصیر الدوله سپرده شد در همین ایام که مرحوم میزا احمدخان سعیدی عهده دار اداره معارف استان خراسان بود شیخ محمدعلی صلاحی دیسفانی در مردادماه 1297 هجری قمری از طرف وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه مامور تاسیس دبستان دولتی و تشکیل اداره معارف در گناباد شد.
با تاسیس مدارس جدید لطمه شدیدی به مکتب خانه ها وارد می شد و از طرفی برای آنکه مدرسه جدید التاسیس دولتی در ابتدای کار با انزجار و مخالفت مردم گناباد مواجه نشود به پیشنهاد مرحوم صلاحی، سیدمحمد معلم باشی که از نظر حسن اخلاق و رفتار و جلالت و نظر مردم مشهور بود به عنوان معلم این مدرسه دولتی استخدام و به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان اهتمام ورزید.
به تدریج در سایر بخشها و روستاهای تابعه شهرستان گناباد هم مردم خواستار تاسیس مدرسه جدید دولتی شدند که از آن جمله می توان به مدارس ملی بجستان، کاخک و بیدخت در سالهای 1306 و 1307 اشاره کرد و بعدها با توجه به افزایش بودجه تشکیلات وزارت معارف تاسیس دبستان در نقاط شهری و روستایی افزایش یافت و به دنبال آن در سال سال 1310 دبستان دولتی در قصبه شهر (کوی شرقی) این شهر دایر شد.
* از مکتب خانه تا معلم خانه و تشکیل مدارس جدید
در مکتب خانه ها پس از یادگرفتن الفبا، خواندن سوره های کوچک از روی عم جزء که به شکل جزوه ای جداگانه بود شروع می شد و سپس قرائت و برخی موارد بقیه سوره های قرآن ادامه می یافت و در برخی از مکتب خانه ها به تناسب معلومات مکتب دار در کنار تعلیم قرآن رسالات و یا کتابهای دیگر و اشعار و مقدمات صرف و نحو عربی به نوآموزان آموزش داده می شد.
از این مکتب خانه ها در گناباد به عنوان معلم خانه یاد می شد که مرحوم سیدمحمد معلم باشی معروف ترین آموزگار آن زمان به شمار می رفت و معلم خانه در واقع نوعی مکتب خانه سطح بالا بود که آموزگار این مرکز به معلم باشی معروف بود.
معلمان در ابتدا بیشتر دارای معلومات قدیمه بودند و مدرک تحصیلی رسمی نداشتند و با این وجود در انتخاب آنان به عنوان معلمی در مدارس جدید ملاکهایی مانند سابقه آموزش و مکتب داری و لیاقت، کفایت و علاقه و سطح معلومات مورد نظر بود.
نخستین دانش آموزان مدارس دولتی وقت گناباد از نظر سن و استعداد و منشاء خانوادگی و طبقه اجتماعی تفاوت فاحشی با هم داشتند و بیشتر فرزندان خانواده های مرفه بودند.
در اوایل تاسیس این مدارس در گناباد روش تدریس خاصی وجود نداشت و بر اساس تجربه های قبلی و اعمال سلیقه شخصی به تدریس کتابهای منتشره از سوی وزارت معارف می پرداختند و مهمترین کتابها و دروس در سالهای اول و دوم راه اندازی این مدارس فارسی، حساب ، دیکته، شرعیات، مشق خط و علم الاشیاء و حفظ الصفحه بود که در کلاسهای بالاتر بر کمیت و کیفیت دروس افزوده می شد.
تا قبل از سال 1313 شاگردان مدارس دولتی را پسران و معلمان را مردان تشکیل می دادند ولی بعد از این سال زمینه ورود بانوان معلم به آموزش و پرورش جدید در گناباد فراهم شد و نخستین بانوان در سال 1315 در این مدارس استخدام و برای نخستین بار در دبستان ناصر خسرو این شهرستان به تدریس پرداختند.
* نامگذاری مدارس دولتی گناباد
تا سال 1314 هر یک از مدارس دولتی گناباد با پسوند نام محل همراه بود ولی بعد از تصویب اساس نامه فرهنگستان ایران در هیات دولت وقت در 29 اردیبهشت 1314 بنابر دستور وزارت معارف (آموزش و پرورش) مقرر شد که مدارسه به نام مشاهیر نامگذاری شوند و بعد از آن دبستانهای دولتی گناباد به نام ناصرخسرو، بجستان به نام آزرقی، در کاخک به نام مسعود سعد، بیدخت با نام جامی و قصبه شهر گناباد به عنوان ملامظفر نامگذاری شدند.
* نخستین مرحله پیشرفت آموزش و پرورش گناباد
با ملی شدن صنعت نفت ایران و 2 نوبت نخست وزیری دکتر محمد مصدق در فاصله سالهای 1330 تا 1332 تغییرات و تحولات زیادی در کشور از جمله آموزش و پرورش ایجاد شد و در دوره دوم نخست وزیری مصدق لایحه قانونی نظارت بر مصرف سهیمه فرهنگ از درآمد شهرداری ها تصویب و به موجب آن در مرکز هر شهر کمیسیونی با عنوان ناظر سهم فرهنگ تشکیل شد.
در آن دوران 'یحیی خرسند مشهدی' در دوره تصدی ریاست وقت آموزش و پرورش گناباد در نوسازی و احداث مدارس جدید و فضاهای آموزشی در این شهرستان بسیار تلاش کرد که علاوه بر وی 35 نفر در یکصد سال گذشته تصدی اداره آموزش و پرورش گناباد را عهده دار بوده اند.
جمعی از مدیران ادوار گذشته آموزش و پرورش گناباد در گفت و گو با خبرنگار ما تحول در جامعه را نیازمند توجه بیشتر به آموزش و پرورش دانستند.
علیرضا اسماعیل زاده که در سالهای ابتدایی انقلاب عهده دار ریاست اداره آموزش و پرورش گناباد بود، گفت: معلمان نقش اساسی در پیروزی انقلاب داشتند ولی به تدریج به حاشیه رانده شدند و به نقش آنها کمتر توجه می شود و سطح زندگی آنان از سایر کارکنان دولت پایین تر است و باید توجه بیشتری به این قشر بشود.
محب الله حمیدزاده که در سالهای 1368 تا 1372 سکاندار آموزش و پرورش گناباد بود، مهمترین نکات برجسته تحول آفرین در این بخش در یکصد سال گذشته از جمله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را حرکت به سمت ارزشهای مذهبی و دینی و محلی ذکر کرد و گفت: این مسائل باید هم اکنون نیز نقش پررنگی در نظام تعلیم و تربیت داشته باشند.
غلام رضا حسین پور که در سال 1361 ریاست آموزش و پرورش گناباد را بر عهده داشت نیز در تشریح مهمترین نکات تحول این بخش طی مدت یاد شده، گفت: در واقع شکوفایی آموزش و پرورش این شهرستان از پنج سال به پیروزی انقلاب اسلامی که مردم روستاها تمایل یافتند که دختران آنها به عرصه سیاست و دانشگاهها وارد شوند و اشتغال به تحصیل داشته باشند، شروع شد که بعد از انقلاب نیز تعدادی از این خانمها وارد گردونه مدیریتی کشور شدند.
حسین عباس زاده، رئیس آموزش و پرورش گناباد از سال 1362 تا 1367 نیز معتقد است ارتقای سطح بینش و فرهنگ و دانش مردم از دستاوردهای مهم نظام آموزشی است و سیاست بازی در آموزش و پرورش خطای بزرگی است و باید شایسته سالاری در این بخش حاکم شود.
آیین نکوداشت یکصدمین سال تاسیس آموزش و پرورش گناباد چهارشنبه شب با حضور وزیر و جمعی از مسئولان وزارت آموزش و پرورش و جمعی از مدیران استانی و شهرستانی و فرهنگیان در این شهرستان برگزار شد.
یک هزار و 800 معلم تدریس 18 هزار دانش آموز در 230 مدرسه مناطق شهری و روستایی گناباد را در سال تحصیلی جدید عهده دار خواهند بود.
2095/5132
انتهای پیام از جمله آنان می توان به شیخ محمد حکیم خراسانی گنابادی فرزند شیخ زین الدین بیلندی گنابادی خراسانی به عنوان حکیم، فیلسوف محقق، عالم و ادیب جامع؛ خواجه اختیار منشی گنابادی از اساتید و پیشکسوتان خط نستعلیق در قرن دهم هجری قمری، محمد پروین گنابادی نویسنده و مترجم نام برد که در مسیر اعتلای فرهنگی کشور نقش ایفا کرده اند.
در گناباد مدارس قدیمی و تاریخی زیادی وجود داشته که قدمت برخی از آنها به صدها سال می رسد و از مهمترین آنها که هنوز هم نام و نشانی از آنها وجود دارد می توان به مدرسه علمیه جویمند، نجومیه و مدارس دینی بخش ها و روستاهای بیلند، دلوئی، کاخک و بجستان اشاره کرد.
قبل از تاسیس مدارس نوین در گناباد، بار اصلی آموزش های ابتدایی کودکان بر دوش صاحبان مکتبخانه های قدیمی بود. از این مکاتب در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی چندین مورد در مرکز شهر گناباد (جویمند)، کوی شرقی یا قصبه شهر، دلوئی، بیدخت ، بیلند و کاخک و همچنین در بسیاری دیگر از روستاهای گناباد وجود داشت.
* شیخ صلاحی پیشگام تاسیس اداره آموزش و پرورش در گناباد
همزمان با پایان جنگ جهانی اول دولت وقت کشور به ریاست حسن وثوق الدوله تشکیل شد و وزارت معارف (آموزش و پرورش وقت) به نصیر الدوله سپرده شد در همین ایام که مرحوم میزا احمدخان سعیدی عهده دار اداره معارف استان خراسان بود شیخ محمدعلی صلاحی دیسفانی در مردادماه 1297 هجری قمری از طرف وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه مامور تاسیس دبستان دولتی و تشکیل اداره معارف در گناباد شد.
با تاسیس مدارس جدید لطمه شدیدی به مکتب خانه ها وارد می شد و از طرفی برای آنکه مدرسه جدید التاسیس دولتی در ابتدای کار با انزجار و مخالفت مردم گناباد مواجه نشود به پیشنهاد مرحوم صلاحی، سیدمحمد معلم باشی که از نظر حسن اخلاق و رفتار و جلالت و نظر مردم مشهور بود به عنوان معلم این مدرسه دولتی استخدام و به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان اهتمام ورزید.
به تدریج در سایر بخشها و روستاهای تابعه شهرستان گناباد هم مردم خواستار تاسیس مدرسه جدید دولتی شدند که از آن جمله می توان به مدارس ملی بجستان، کاخک و بیدخت در سالهای 1306 و 1307 اشاره کرد و بعدها با توجه به افزایش بودجه تشکیلات وزارت معارف تاسیس دبستان در نقاط شهری و روستایی افزایش یافت و به دنبال آن در سال سال 1310 دبستان دولتی در قصبه شهر (کوی شرقی) این شهر دایر شد.
* از مکتب خانه تا معلم خانه و تشکیل مدارس جدید
در مکتب خانه ها پس از یادگرفتن الفبا، خواندن سوره های کوچک از روی عم جزء که به شکل جزوه ای جداگانه بود شروع می شد و سپس قرائت و برخی موارد بقیه سوره های قرآن ادامه می یافت و در برخی از مکتب خانه ها به تناسب معلومات مکتب دار در کنار تعلیم قرآن رسالات و یا کتابهای دیگر و اشعار و مقدمات صرف و نحو عربی به نوآموزان آموزش داده می شد.
از این مکتب خانه ها در گناباد به عنوان معلم خانه یاد می شد که مرحوم سیدمحمد معلم باشی معروف ترین آموزگار آن زمان به شمار می رفت و معلم خانه در واقع نوعی مکتب خانه سطح بالا بود که آموزگار این مرکز به معلم باشی معروف بود.
معلمان در ابتدا بیشتر دارای معلومات قدیمه بودند و مدرک تحصیلی رسمی نداشتند و با این وجود در انتخاب آنان به عنوان معلمی در مدارس جدید ملاکهایی مانند سابقه آموزش و مکتب داری و لیاقت، کفایت و علاقه و سطح معلومات مورد نظر بود.
نخستین دانش آموزان مدارس دولتی وقت گناباد از نظر سن و استعداد و منشاء خانوادگی و طبقه اجتماعی تفاوت فاحشی با هم داشتند و بیشتر فرزندان خانواده های مرفه بودند.
در اوایل تاسیس این مدارس در گناباد روش تدریس خاصی وجود نداشت و بر اساس تجربه های قبلی و اعمال سلیقه شخصی به تدریس کتابهای منتشره از سوی وزارت معارف می پرداختند و مهمترین کتابها و دروس در سالهای اول و دوم راه اندازی این مدارس فارسی، حساب ، دیکته، شرعیات، مشق خط و علم الاشیاء و حفظ الصفحه بود که در کلاسهای بالاتر بر کمیت و کیفیت دروس افزوده می شد.
تا قبل از سال 1313 شاگردان مدارس دولتی را پسران و معلمان را مردان تشکیل می دادند ولی بعد از این سال زمینه ورود بانوان معلم به آموزش و پرورش جدید در گناباد فراهم شد و نخستین بانوان در سال 1315 در این مدارس استخدام و برای نخستین بار در دبستان ناصر خسرو این شهرستان به تدریس پرداختند.
* نامگذاری مدارس دولتی گناباد
تا سال 1314 هر یک از مدارس دولتی گناباد با پسوند نام محل همراه بود ولی بعد از تصویب اساس نامه فرهنگستان ایران در هیات دولت وقت در 29 اردیبهشت 1314 بنابر دستور وزارت معارف (آموزش و پرورش) مقرر شد که مدارسه به نام مشاهیر نامگذاری شوند و بعد از آن دبستانهای دولتی گناباد به نام ناصرخسرو، بجستان به نام آزرقی، در کاخک به نام مسعود سعد، بیدخت با نام جامی و قصبه شهر گناباد به عنوان ملامظفر نامگذاری شدند.
* نخستین مرحله پیشرفت آموزش و پرورش گناباد
با ملی شدن صنعت نفت ایران و 2 نوبت نخست وزیری دکتر محمد مصدق در فاصله سالهای 1330 تا 1332 تغییرات و تحولات زیادی در کشور از جمله آموزش و پرورش ایجاد شد و در دوره دوم نخست وزیری مصدق لایحه قانونی نظارت بر مصرف سهیمه فرهنگ از درآمد شهرداری ها تصویب و به موجب آن در مرکز هر شهر کمیسیونی با عنوان ناظر سهم فرهنگ تشکیل شد.
در آن دوران 'یحیی خرسند مشهدی' در دوره تصدی ریاست وقت آموزش و پرورش گناباد در نوسازی و احداث مدارس جدید و فضاهای آموزشی در این شهرستان بسیار تلاش کرد که علاوه بر وی 35 نفر در یکصد سال گذشته تصدی اداره آموزش و پرورش گناباد را عهده دار بوده اند.
جمعی از مدیران ادوار گذشته آموزش و پرورش گناباد در گفت و گو با خبرنگار ما تحول در جامعه را نیازمند توجه بیشتر به آموزش و پرورش دانستند.
علیرضا اسماعیل زاده که در سالهای ابتدایی انقلاب عهده دار ریاست اداره آموزش و پرورش گناباد بود، گفت: معلمان نقش اساسی در پیروزی انقلاب داشتند ولی به تدریج به حاشیه رانده شدند و به نقش آنها کمتر توجه می شود و سطح زندگی آنان از سایر کارکنان دولت پایین تر است و باید توجه بیشتری به این قشر بشود.
محب الله حمیدزاده که در سالهای 1368 تا 1372 سکاندار آموزش و پرورش گناباد بود، مهمترین نکات برجسته تحول آفرین در این بخش در یکصد سال گذشته از جمله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را حرکت به سمت ارزشهای مذهبی و دینی و محلی ذکر کرد و گفت: این مسائل باید هم اکنون نیز نقش پررنگی در نظام تعلیم و تربیت داشته باشند.
غلام رضا حسین پور که در سال 1361 ریاست آموزش و پرورش گناباد را بر عهده داشت نیز در تشریح مهمترین نکات تحول این بخش طی مدت یاد شده، گفت: در واقع شکوفایی آموزش و پرورش این شهرستان از پنج سال به پیروزی انقلاب اسلامی که مردم روستاها تمایل یافتند که دختران آنها به عرصه سیاست و دانشگاهها وارد شوند و اشتغال به تحصیل داشته باشند، شروع شد که بعد از انقلاب نیز تعدادی از این خانمها وارد گردونه مدیریتی کشور شدند.
حسین عباس زاده، رئیس آموزش و پرورش گناباد از سال 1362 تا 1367 نیز معتقد است ارتقای سطح بینش و فرهنگ و دانش مردم از دستاوردهای مهم نظام آموزشی است و سیاست بازی در آموزش و پرورش خطای بزرگی است و باید شایسته سالاری در این بخش حاکم شود.
آیین نکوداشت یکصدمین سال تاسیس آموزش و پرورش گناباد چهارشنبه شب با حضور وزیر و جمعی از مسئولان وزارت آموزش و پرورش و جمعی از مدیران استانی و شهرستانی و فرهنگیان در این شهرستان برگزار شد.
یک هزار و 800 معلم تدریس 18 هزار دانش آموز در 230 مدرسه مناطق شهری و روستایی گناباد را در سال تحصیلی جدید عهده دار خواهند بود.
2095/5132
کپی شد
