به گزارش ایرنا این آیین ها فراخور ایام مختلف ماه تغییر می کرد به گونه ای که در ابتدای حلول ماه و آغاز مهمانی خدا شوق انگیز بود، با رسیدن به ایام شهادت امام علی (ع) و لیالی قدر رنگ غم به خود می گرفت اما در انتهای ماه و در آستانه عید سعید فطر شادمانه تر می شد.
*پیشواز رمضان
یک پژوهشگر فرهنگ عامه می گوید: مردم چند نسل پیش در خراسان و البته بسیاری از نقاط ایران، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان سعی داشتند که چند روزی را به پیشواز یا استقبال از این ماه بروند یعنی چند روزی قبل از ماه رمضان را روزه بگیرند.
جواد روشندل افزود: این اقدام استحبابی یکی از آداب و رسوم اهالی خراسان رضوی در حول و حوش ماه مبارک رمضان بود که نشان از جایگاه والای ماه مهمانی خدا در نزد مردمان داشت.
* پاکسازی و زیباسازی مساجد محل
این پژوهشگر فرهنگی گفت: پیش از این و در ایامی نه چندان دور معمولا جلسات و محافل قرآنی در مساجد برگزار می شد که با فرارسیدن ماه مبارک رمضان این مجالس رونق می یافت که به همین منظور نظافت و غبارروبی مساجد نیز در آستانه ماه مبارک رمضان صورت می گرفت.
روشندل افزود: معمولا مکتبخانه های قدیم به روش هجنی (ابجد، هوز) تعلیم قرآن می کردند و بسیاری از خانواده ها دوست داشتند که در کنار فرزندانشان در این محافل شرکت کنند.
* شوخوانی (سحرخوانی و مناجات)
روشندل افزود: در گذشته که امکانات صوتی چندانی وجود نداشت، عمدتا کسانی که صدای خوش و رسایی داشتند شب های ماه مبارک بر فراز بام و بلندی رفته و در مدح حضرت علی (ع) یا ستایش خداوندگار تحت عنوان مناجات اشعاری را قرائت می کردند.
وی ادامه داد: در آن ایام اگر کسی از شهرها و به خصوص روستاهای خراسان در ماه مبارک رمضان و به هنگام شب گذر می کرد آوازهای خوشی را با این مضامین می شنید که 'الله منی گناه من چیست بگو؟؛ ناکرده گنه در این جهان کیست بگو؟'
'یارب مکن از لطف پریشان ما را، هر چند که هست جرم و عصیان ما را؛ ذات تو غنی بوده و ما محتاجیم، محتاج به غیر خود مگردان ما را'.
این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: ترتیب خوانش این اشعار نیز به این گونه بوده است که یک یا دو ساعت مانده به سحر اشعاری در ستایش و حمد و ثنای پروردگار خوانده می شده که به آن مناجات خوانی می گفته اند.
روشندل افزود: در آستانه و نزدیکی سحر اما این اشعار تغییر می کرد و موضوع آن مدح و منقبت ائمه اطهار(ع) می شد که به منزله نزدیک شدن به اذان صبح بود و به آن سحرخوانی می گفتند و در مجموع به هر دوی این خوانشها 'شوخوانی' (شب خوانی)به معنای آواز خواندن در شب می گفتند.
وی ادامه داد: این آیین برای مردم روزه دار کارکرد بیان زمان را هم داشت کما این که سه نوبت دهل زنی در تعزیه خوانی ها هم برای همین موضوع بوده است و هرچه زمان برگزاری تعزیه نزدیکتر می شده آواز دهل هم تغییر می کرده است.
* چلک زنی
این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: از دیگر رسوم گذشته ماه رمضان در خراسان چلک زنی بوده است و چلک همان پیت های خالی نفت بود که با نواختن آهنگین بر آن به وسیله دو چوب، صدایی بلند می شد که مشابه آهنگ طبل در تعزیه بود.
روشندل افزود: چلکزن ها در مسیر کوچه ها و خیابانها رفت و آمد کرده و می نواختند و در واقع این احساس دین و تکلیف وجود داشت که همسایه های محل و اهالی را برای صرف سحری و ادای نماز صبح بیدار کنند.
وی ادامه داد: چلک زنی یکی دو ساعت مانده به سحرخوانی اجرا می شد و بیشتر، کسانی که صدایی نداشتند و قادر به سحرخوانی نبودند به این شیوه به همسایگان خود خدمت می کردند که بعدترها با آمدن ساعت های زنگ دار، تلفن و تلفن همراه این دو آیین به تدریج منسوخ شد.
* اطعام دیگران به ویژه همسایگان و اهالی محل
این محقق فرهنگ مردم گفت: در قدیم اطعام دیگران در ماه رمضان و مهربانی و عطوفت نسبت به هم خیلی مرسوم بود و معمولا در خانواده های خراسانی غذاهای سبکی مثل آش، سوپ و حلوا برای افطار درست می کردند و تا چند منزل اطراف خانه را هم با این غذا اطعام می کردند.
روشندل افزود: اعتقاد مردم بر این بود که وقتی روزه داری با لقمه ای که آنها تهیه کرده اند افطار کند، ثواب روزه داری اش به آنها نیز می رسد.
وی ادامه داد: این رسم آرام آرام در برخی از مناطق تغییر شکل داد و به اجتماع هایی از این دست تبدیل شد که افراد در مسجد یا تکیه محل افطاری را به صورت عمومی تری برای افرادی بیشتر تهیه می کنند.
* قنبرخوانی
یک پژوهشگر آیین های مذهبی در خصوص این آیین که نوعی از تعزیه در خراسان رضوی است به خبرنگار ایرنا گفت: این نمایش آیینی هر ساله در 21 ماه مبارک رمضان در مناطق جنوبی استان و به خصوص در کاشمر برپا می شود که آمیزه ای از موسیقی و آواست.
محمد ناصری افزود: در این اجرای این آیین قنبر، غلام وفادار حضرت علی (ع) پس از این که از شهادت مولای خود مطلع می شود از ابتدای کوچه ای که منزل امام در آنجا قرار داشته شروع به تعزیه خوانی و عزاداری می کند و پس از رسیدن به در منزل حضرت امام علی (ع) با خشت بر سر خود می کوبد.
وی ادامه داد: قنبر از مظلومیت امام علی (ع) در بین مردم سخن می گوید و نوعی از مرثیه سرایی را شکل می دهد و آن قدر به این مرثیه خوانی ادامه می دهد که از هوش می رود.
او گفت: بخشی از اشعار آیین قنبرخوانی کاشمر از این قرار است که 'من غلام علی عمرانم/ قنبر بینوای حیرانم/ مدح شاه زمانه می خوانم/ از علی کامل است ایمانم'.
وی افزود: این پرده چند سالی است که در تکیه حیدری کاشمر در روز شهادت حضرت علی (ع) برگزار می شود و طرفداران بسیاری نیز دارد و البته پیش ترها در برخی از دیگر شهرستان های جنوب و مرکز خراسان رضوی هم اجرا می شده است.
* مراسم تعزیه حضرت امیرالمومنین علی (ع)
پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: مردم خراسان در فضای قبل از رسیدن به شبهای قدر، کرامات حضرت امام علی (ع) را در قالب برگزاری مجلس 'فضل و فتاح' بیان می کردند.
جواد روشندل افزود: در این مجالس با روایتهای گوناگونی چون 'شست بستن دیو، مرد قصاب و فضل و فتاح'، پهلوانی و شجاعت و کرامات حضرت امام علی (ع) بیان می شد.
وی ادامه داد: بر اساس این قصه ها و روایات، نسخ تعزیه ای مثل 'داستان هرمز تجار' در مورد کرامات امام رضا (ع) تولید شده بود که همه ساله اجرا می گشت.
* رعایت آداب میهمانی خداوند
این پژوهشگر مسائل فرهنگی گفت: اعتقاد به ماه رمضان و ضیافت الله در باور و رفتار مردم نهادینه شده بود و رفتارهای آنها در این ماه تغییر می کرد و عموم مردم ملاحظاتی در غیبت و تهمت داشتند و با آغاز این ماه احساس می کردند که به خدا نزدیکتر می شوند لذا باید آداب مهمانی خدا را به جای آورند.
روشندل افزود: نکته مهم این است که در روزگار قدیم بافرارسیدن ماه مبارک رمضان کار روزانه مردم تعطیل نمی شد و مثلا کشاورزان بعد از سحری به کار پرداخته و تا ساعت 10 یا 11 صبح کار کشاورزی خود را انجام داده و بعد از آن به استراحت می پرداختند و در عمل تشنگی و گرسنگی مانع از معیشت مردم و کار سخت کشاورزی یا دامداری نمی شد.
1922/5132
انتهای پیام *پیشواز رمضان
یک پژوهشگر فرهنگ عامه می گوید: مردم چند نسل پیش در خراسان و البته بسیاری از نقاط ایران، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان سعی داشتند که چند روزی را به پیشواز یا استقبال از این ماه بروند یعنی چند روزی قبل از ماه رمضان را روزه بگیرند.
جواد روشندل افزود: این اقدام استحبابی یکی از آداب و رسوم اهالی خراسان رضوی در حول و حوش ماه مبارک رمضان بود که نشان از جایگاه والای ماه مهمانی خدا در نزد مردمان داشت.
* پاکسازی و زیباسازی مساجد محل
این پژوهشگر فرهنگی گفت: پیش از این و در ایامی نه چندان دور معمولا جلسات و محافل قرآنی در مساجد برگزار می شد که با فرارسیدن ماه مبارک رمضان این مجالس رونق می یافت که به همین منظور نظافت و غبارروبی مساجد نیز در آستانه ماه مبارک رمضان صورت می گرفت.
روشندل افزود: معمولا مکتبخانه های قدیم به روش هجنی (ابجد، هوز) تعلیم قرآن می کردند و بسیاری از خانواده ها دوست داشتند که در کنار فرزندانشان در این محافل شرکت کنند.
* شوخوانی (سحرخوانی و مناجات)
روشندل افزود: در گذشته که امکانات صوتی چندانی وجود نداشت، عمدتا کسانی که صدای خوش و رسایی داشتند شب های ماه مبارک بر فراز بام و بلندی رفته و در مدح حضرت علی (ع) یا ستایش خداوندگار تحت عنوان مناجات اشعاری را قرائت می کردند.
وی ادامه داد: در آن ایام اگر کسی از شهرها و به خصوص روستاهای خراسان در ماه مبارک رمضان و به هنگام شب گذر می کرد آوازهای خوشی را با این مضامین می شنید که 'الله منی گناه من چیست بگو؟؛ ناکرده گنه در این جهان کیست بگو؟'
'یارب مکن از لطف پریشان ما را، هر چند که هست جرم و عصیان ما را؛ ذات تو غنی بوده و ما محتاجیم، محتاج به غیر خود مگردان ما را'.
این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: ترتیب خوانش این اشعار نیز به این گونه بوده است که یک یا دو ساعت مانده به سحر اشعاری در ستایش و حمد و ثنای پروردگار خوانده می شده که به آن مناجات خوانی می گفته اند.
روشندل افزود: در آستانه و نزدیکی سحر اما این اشعار تغییر می کرد و موضوع آن مدح و منقبت ائمه اطهار(ع) می شد که به منزله نزدیک شدن به اذان صبح بود و به آن سحرخوانی می گفتند و در مجموع به هر دوی این خوانشها 'شوخوانی' (شب خوانی)به معنای آواز خواندن در شب می گفتند.
وی ادامه داد: این آیین برای مردم روزه دار کارکرد بیان زمان را هم داشت کما این که سه نوبت دهل زنی در تعزیه خوانی ها هم برای همین موضوع بوده است و هرچه زمان برگزاری تعزیه نزدیکتر می شده آواز دهل هم تغییر می کرده است.
* چلک زنی
این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: از دیگر رسوم گذشته ماه رمضان در خراسان چلک زنی بوده است و چلک همان پیت های خالی نفت بود که با نواختن آهنگین بر آن به وسیله دو چوب، صدایی بلند می شد که مشابه آهنگ طبل در تعزیه بود.
روشندل افزود: چلکزن ها در مسیر کوچه ها و خیابانها رفت و آمد کرده و می نواختند و در واقع این احساس دین و تکلیف وجود داشت که همسایه های محل و اهالی را برای صرف سحری و ادای نماز صبح بیدار کنند.
وی ادامه داد: چلک زنی یکی دو ساعت مانده به سحرخوانی اجرا می شد و بیشتر، کسانی که صدایی نداشتند و قادر به سحرخوانی نبودند به این شیوه به همسایگان خود خدمت می کردند که بعدترها با آمدن ساعت های زنگ دار، تلفن و تلفن همراه این دو آیین به تدریج منسوخ شد.
* اطعام دیگران به ویژه همسایگان و اهالی محل
این محقق فرهنگ مردم گفت: در قدیم اطعام دیگران در ماه رمضان و مهربانی و عطوفت نسبت به هم خیلی مرسوم بود و معمولا در خانواده های خراسانی غذاهای سبکی مثل آش، سوپ و حلوا برای افطار درست می کردند و تا چند منزل اطراف خانه را هم با این غذا اطعام می کردند.
روشندل افزود: اعتقاد مردم بر این بود که وقتی روزه داری با لقمه ای که آنها تهیه کرده اند افطار کند، ثواب روزه داری اش به آنها نیز می رسد.
وی ادامه داد: این رسم آرام آرام در برخی از مناطق تغییر شکل داد و به اجتماع هایی از این دست تبدیل شد که افراد در مسجد یا تکیه محل افطاری را به صورت عمومی تری برای افرادی بیشتر تهیه می کنند.
* قنبرخوانی
یک پژوهشگر آیین های مذهبی در خصوص این آیین که نوعی از تعزیه در خراسان رضوی است به خبرنگار ایرنا گفت: این نمایش آیینی هر ساله در 21 ماه مبارک رمضان در مناطق جنوبی استان و به خصوص در کاشمر برپا می شود که آمیزه ای از موسیقی و آواست.
محمد ناصری افزود: در این اجرای این آیین قنبر، غلام وفادار حضرت علی (ع) پس از این که از شهادت مولای خود مطلع می شود از ابتدای کوچه ای که منزل امام در آنجا قرار داشته شروع به تعزیه خوانی و عزاداری می کند و پس از رسیدن به در منزل حضرت امام علی (ع) با خشت بر سر خود می کوبد.
وی ادامه داد: قنبر از مظلومیت امام علی (ع) در بین مردم سخن می گوید و نوعی از مرثیه سرایی را شکل می دهد و آن قدر به این مرثیه خوانی ادامه می دهد که از هوش می رود.
او گفت: بخشی از اشعار آیین قنبرخوانی کاشمر از این قرار است که 'من غلام علی عمرانم/ قنبر بینوای حیرانم/ مدح شاه زمانه می خوانم/ از علی کامل است ایمانم'.
وی افزود: این پرده چند سالی است که در تکیه حیدری کاشمر در روز شهادت حضرت علی (ع) برگزار می شود و طرفداران بسیاری نیز دارد و البته پیش ترها در برخی از دیگر شهرستان های جنوب و مرکز خراسان رضوی هم اجرا می شده است.
* مراسم تعزیه حضرت امیرالمومنین علی (ع)
پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: مردم خراسان در فضای قبل از رسیدن به شبهای قدر، کرامات حضرت امام علی (ع) را در قالب برگزاری مجلس 'فضل و فتاح' بیان می کردند.
جواد روشندل افزود: در این مجالس با روایتهای گوناگونی چون 'شست بستن دیو، مرد قصاب و فضل و فتاح'، پهلوانی و شجاعت و کرامات حضرت امام علی (ع) بیان می شد.
وی ادامه داد: بر اساس این قصه ها و روایات، نسخ تعزیه ای مثل 'داستان هرمز تجار' در مورد کرامات امام رضا (ع) تولید شده بود که همه ساله اجرا می گشت.
* رعایت آداب میهمانی خداوند
این پژوهشگر مسائل فرهنگی گفت: اعتقاد به ماه رمضان و ضیافت الله در باور و رفتار مردم نهادینه شده بود و رفتارهای آنها در این ماه تغییر می کرد و عموم مردم ملاحظاتی در غیبت و تهمت داشتند و با آغاز این ماه احساس می کردند که به خدا نزدیکتر می شوند لذا باید آداب مهمانی خدا را به جای آورند.
روشندل افزود: نکته مهم این است که در روزگار قدیم بافرارسیدن ماه مبارک رمضان کار روزانه مردم تعطیل نمی شد و مثلا کشاورزان بعد از سحری به کار پرداخته و تا ساعت 10 یا 11 صبح کار کشاورزی خود را انجام داده و بعد از آن به استراحت می پرداختند و در عمل تشنگی و گرسنگی مانع از معیشت مردم و کار سخت کشاورزی یا دامداری نمی شد.
1922/5132
کپی شد
