رنگرزی گیاهی؛ هنری کهن اما در آستانه فراموشی

اجداد و پدران ما دورانی را پشت سر گذاشته اند که رنگ های زیبا، فریبنده و چشم نوازی که روح را نوازش می کرد اما ماندنی و ماندگار بود را در هنرها و صنایع دستی بافتنی از جمله فرش و گلیم و زیلو می دیدند و از آرامبخشی این رنگ ها لذت برده و از انرژی مثبت برگرفته از طبیعت این رنگ ها بهره می بردند.
زیبایی این رنگ های گیاهی و سنتی در کنار کیفیت بافت و اصالت طرح بود که به یک اثر هنری دستبافت فارغ از نوع و اندازه، جلوه‌ای خیره کننده می ‌بخشید و آن را از دیگر آثار متمایز می کرد.
رنگ‌های طبیعی که از گیاهان مختلف با رنج و سختی تولید می شد وقتی به جان نخ و پشم می نشست، روح زندگی و لطافت را در آنها به اوج می رساند.
هنرمندان و صنعتگران رنگرز با استفاده از قسمت‌های مختلف گیاهان از جمله ریشه‌، ساقه‌، میوه و گل‌های درختان و گیاهان مختلف چون زعفران، سماق، پوست انار، بلوط، برگ مو‌، پوست گردو، روناس، لاجورد و غیره رنگ تولید می کردند و نخ و پشم مورد استفاده هنرمندان بافنده را به خوبی و زیبایی رنگ می کردند.
دستبافت‌های عشایری و روستاییان خطه خراسان در گذشته ها همگی این مسیر تولید و رنگرزی را می گذراند و امروز اما رنگ های شیمیایی و صنعتی جا پای رنگ های گیاهی و سنتی گذاشته و دیگر رونق و فروغ را از نخ ها و پشم های رنگی قدیمی گرفته است و این هنر را همچون بسیاری هنرهای سنتی دیگر در این استان به حاشیه رانده و به کنج عزلت کشانده است.
هنرها و صنایع دستی یادگار و نمادی از تاریخ، قومیت و هویت هر قوم و منطقه است که نوع، مواد اولیه، کاربرد و نحوه ساخت آن با سبک زندگی مردم آن منطقه در ارتباط نزدیک و تنگاتنگ است. ماندگاری این هنرها به دو اصل مربوط است که مهمترین آن وجود هنرمندان و سپس تقاضا و مصرف از سوی مردم است.
خاموش شدن یک به یک هنرمندان صنایع دستی در یک رشته و فقدان تمایل نسلهای بعد برای اشتغال در آن زمینه و هنر در کنار صنعتی شدن زندگی شهر و لوکس شدن اسباب و لوازم مصرفی و غیرکاربردی شدن برخی محصولات هنری و دستی از جمله عواملی است که مرگ یا فراموشی برخی هنرهای دستی را رقم زده است.

*حمایت از صنایع دستی اولویت امسال
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: صنایع دستی بخش مهمی از هویت و فرهنگ مردم هر منطقه محسوب می شود که حفاظت و صیانت از آن وظیفه حتمی و قطعی ماست.
محمد مطیع، رنگرزی گیاهی را از جمله 9 رشته در شرف فراموشی در کنار رشته های نمدمالی، چادرشب بافی، پوستین دوزی، احجام سنتی، آینه کاری، مسگری، چاروق دوزی و گره چینی دانست و افزود: این رشته بسیار قدیمی و متعلق به جوامع روستایی است که در میان عشایر منطقه رواج بسیار زیادی داشته است.
وی تاکید کرد: برای ماندگاری و حمایت از هنرهای دستی که منسوخ شده و یا در شرف منسوخ شدن هستند برنامه ها و ایده های نوینی به سازمان میراث فرهنگی اعلام شده است.
وی با اشاره به اینکه تغییر کاربری و یا تعریف موارد مصرف جدید در ماندگاری هنرهای سنتی و صنایع دستی بسیار مهم و تعیین کننده است، ادامه داد: باید تقویت علاقه مندی و توجه دادن نسل جوان در نگاه دوباره به این هنرها و صنایع مورد توجه قرار گیرد که در این میان آموزش حرف اول را می زند.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: با هدف حمایت از رشته ها و هنرهای دستی منسوخ شده و یا در شرف فراموشی، این رشته ها باید تحت حمایت دولت قرار گرفته و بهره مند از تسهیلات باشند.

*احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز اظهار کرد: هدف اولیه این اداره احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی است که در حال منسوخ شدن و نابودی قرار دارند.
ابوالفضل مکرمی فر بیان کرد: در این زمینه نیز امسال تسهیلاتی ویژه هنرمندان هنرهای سنتی و صنایع دستی در نظر گرفته شده است تا علاوه بر توسعه اشتغال در این بخش نسبت به حمایت و صیانت از این هنرها و صنایع اقدام شود.
وی با اشاره به ویژگی های خاص صنایع دستی و هنرهای سنتی افزود: ویژگی هایی از جمله حجم کم سرمایه مورد نیاز، قابلیت توسعه و تولید این هنرها در همه مکان های شهری، روستایی و عشایری، قابلیت رقابت از نظر کیفیت با تولیدات و محصولات خارجی و عدم نیاز به واردات مواد اولیه از مهمترین ویژگی های این هنرها و صنایع است.
وی ادامه داد: هنرهای سنتی و صنایع دستی بخشی از هویت و زندگی گذشته و امروز هر یک از آحاد مردم است و به همین دلیل با هدف حمایت از این هنرها باید با افزایش مصرف تولیدات این بخش نسبت به ایجاد رونق و فراوانی در این بخش اقدام کرد.
مکرمی فر گفت: از جمله مهمترین برنامه های امسال این اداره کل توسعه بازارچه ها و نمایشگاه های دائمی فروش صنایع دستی در سطح استان است که به طور جد مورد پیگیری است.
وی تاکید کرد: علاوه بر این تلاش داریم با حمایت از هنرمندان صنایع دستی بدون ایجاد هر گونه تغییر در کیفیت محصولات تولیدی در این بخش، نسبت به کاهش قیمت تمام شده این محصولات اقدام کنیم.
این مسئول افزود: علاوه بر این با توجه به اهمیت صادرات در کنار مصرف داخلی، برنامه ریزی برای افزایش صادرات محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی مورد توجه ویژه است.
وی با اشاره به اینکه در سال 95 بیش از هفت میلیون دلار صنایع دستی از خراسان رضوی صادر شده است، افزود: این میزان در سال گذشته با سه برابر افزایش به بیش از 21 میلیون دلار رسید.
وی تاکید کرد: به همین دلیل با هدف افزایش حمایت از هنرمندان صنایع دستی، نسبت به افزایش صادرات و برنامه ریزی در این مسیر اقدامات لازم در حال انجام است.
از مجموع 250 رشته صنایع دستی شناسایی شده در کشور 90 رشته در خراسان رضوی فعال است.
تاکنون 11 هزار هنرمند در سطح خراسان رضوی کارت صنعتگری دریافت کرده اند و مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیش بینی می کنند این شمار تا پایان امسال به 30 هزار هنرمند برسد.
7496/5132