چندین سال است که رهبر معظم انقلاب اسلامی شعار سال را با محوریت موضوعات اقتصادی راهبرد اصلی فعالیت دولت های مختلف تعیین می کنند و واقعیت نیز این است که تقریبا هیچ مقام مسوول و یا متولی نیز در طی این سال ها با اعلام این راهبردها نه فقط مخالفتی نداشته بلکه در مقام تکرار بیان این شعارها تقریبا مسابقه کلامی نیز از سوی مسوولان و سخنرانان قابل ادعا نیز می باشد.
همین برخوردهای شعاری با راهبردهای اعلامی و گاها استفاده ابزاری و جناحی برای زیرسوال بردن یکدیگر شاید مهمترین دلیل تحقق نیافتن اهداف اساسی، کلی و جامع راهبردهای اعلامی است و از همین روی است که هنوز هم موضوع اقتصاد بزرگترین دغدغه اصلی رهبری نظام ، دولت و مردم است.
به جرات می توان ادعا کرد که اگر این راهبردها فارغ از رفتارهای گروهی و جناحی و بدون هرگونه نگاه ابزاری مورد توجه همگان قرار می گرفت ، امروز شاهد شکوفایی اقتصادی و دستاوردهای عظیم تری می بودیم.
به نظر می رسد بایستی تکلیف همگان در مواجهه با این راهبرد مورد توجه قرار گیرد و آن اینکه با صرف تکرار بیانی و کلامی این راهبردها ( شعارهای سال ) از سوی مسوولان و متولیان ، اهداف محقق نخواهد شد همچنانکه در سال های گذشته نیز چنین بوده است ، این شبیه این است که رمز عملیات از سوی فرمانده اعلام شود و فرماندهان و سربازان در صحنه نبرد نیز خود را مشغول تکرار کردن رمز عملیات کنند، پر واضح است که با تکرار رساتر و بلند و یا ... نمی توان انتظار داشت عملیات شروع و نتیجه مطلوب حاصل گردد ، بلکه باید فرماندهان برنامه ها و طرح ها و تاکتیک های جنگ و... را تدوین و سربازان و یگان های مختلف را آماده انجام ماموریت های مختلف کنند.
همه ما شاهد بودیم که تیم استقلال تهران در سال 1396 با سرمربی گری علیرضا منصوریان با وجود همه تلاش ها و عزم جدی تیم مربیان و بازیکنان نتیجه مطلوبی را کسب نمی کرد و نهایتا کار به جایی رسید که متولیان مجبور اخراج سرمربی ایرانی و استخدام یک مربی خارجی شدند و عجیب اینکه تنها با تغییر سرمربی، این تیم از این رو به آن رو شد و شروع طوفانی استقلال را شاهد بودیم تا جاییکه در دربی معروف پایتخت نیز سرخ پوشان را نیز مغلوب کرد!!!
واقعیت این است که آنچه اقتصاد ایران عزیز را با بحران روبرو کرده است شبیه این واقعیت فوتبالی است و این یعنی نیازمند تغییر نگاه و روش در حوزه مدیریت و اجرا می باشیم و تا مادامی که الزامات اقتصادی و دانش اقتصاد روز جهان مورد توجه قرار نگیرد ، رسیدن به اقتصاد مطلوب نیز دور از دسترس خواهد بود.
***اقتصاد رفتاری و راهبرد حمایت از تولید کالا
اقتصاد و نظریه ها و تئوری ها مختلف با وجود ثابت بودن برخی از اصول همچنان در حال تغییر و دگرگونی است و دولت ها و نظام هایی می توانند حرف اول را در رقابت در دهکه جهانی بزنند که به درستی این تغییرات را درک کرده و متناسب با داده ها و تئوری و بویژه فناوری های روز در حوزه های مختلف اقتصادی را بکار برند و روش های جایگزین را در کوتاه ترین زمان ممکن بکار گیرند.
در جهان امروز رقابت اقتصادی بین دولت ها و شرکت های بزرگ به مرز دقیقه ها رسیده است به نحوی که گفته می شود اگر برای دقایقی در یکی از این کشورها و یا شرکت ها به هر دلیلی سیستم اقتصادی و چرخه آن دچار وقفه شود، دولت و یا شرکت پایین تر به سرعت جایگزین آن مجموعه خواهد شد و بر همین اساس است که کوچکترین تغییرات در بورس های جهانی باعث ضرر و زیان و یا سود صدها و هزاران میلیاردی بازیگران اقتصادی می شود.
بعد از رشد و تغییرات بنیادین در شیوه های تولید و بکارگیری فناوری های نوین امروزه حوزه اقتصادی با ظهور مجدد تئوری اقتصاد رفتاری دچار تحولی شگرف و نوین شده است تا جاییکه جایزه اقتصاد نوبل 2017 به این حوزه و تعلق گرفت.
همچنانکه نظریه فازی و توجه و استقبال ژاپنی ها از این نظریه با وجود اینکه ابداع کننده آن یک ایرانی بود که نظریه اش مورد استقبال آمریکایی ها قرار نگرفت باعث تحول اقتصادی و پیشرو در آن کشور شد ، نظریه اقتصاد رفتاری و توجه به ظرفیت های فوق العاده آن و بویژه استفاده از فناوری های نوین مرتبط با حوزه علوم شناختی که اساسا در اختیار معدود شرکت های برتر دنیا می باشد می تواند سکوی پرش و جهش اقتصادی ایران و یا هر کشور دیگری شود.
چه اینکه امروزه مرز شناخت ذائقه و رفتار آدمیان با استفاده از ابزارهای مختلف به مرحله ای رسیده است که می توان رفتار افراد را بدون اینکه حتی خود افراد آگاهی و شناخت دقیقی از آن داشته باشند را شناسایی کرد و متناسب با این رفتارها مدل های اقتصادی و کسب و کارها را طراحی و اجرا کرد.
امروزه یکی از بزرگترین مشکلات واحدها و کارخانه های تولیدی ایران عدم استقبال مردم از تولیدات آنان است و بسیاری از این کارخانه میلیاردها تومان از محصولات خود را در انبارها نگهداری می کنند به امید اینکه روزی مردم به محصولات آنان روی خوش نشان دهند ، غافل از اینکه اساسا این مردم نیستند که باعث شکست اقتصادی آنان شده اند بلکه عدم برنامه ریزی و تسلط و ابتکار تولیدکنندگان و توجه صرف به انجام هزینه های سخت افزاری و نه نرم افزاری و تحقیقاتی و مطالعاتی باعث شکست این کارخانه ها و واحدهای شده است.
به دیگر سخن بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی بدون توجه به مطالعه رفتار مشتریان و مردمان و شناخت سلایق و علایق آنان اقدام به تولید می کنند و یا اساسا در شناخت این رفتارها دچار خطای راهبردی می باشند و نهایتا نیز به جای اینکه به دنبال چرایی و دلیل این ناکامی ها باشند سعی در مقصر جلوه دادن مردمان و فرهنگ حاکم بر جامعه می باشند.
این در حالیست که توجه به مشتری در اقتصاد رکن اصلی هر فعالیتی است به عنوان مثال کوکاکولا تقریبا سالیانه مبلغ 4.3 میلیارد دلار را روی بازاریابی و تبلیغات صرف می‌کند، کوکاکولا این قدرت را دارد که تمامی شیوه‌های بازاریابی در جهان را به کارگیرد. اما تداوم چیزی است که کوکاکولا انتخاب کرده است و این دقیقا همان عنصری است که این شرکت آمریکایی را از سال 1886 تا به امروز سرپا نگه داشته است.
و اما در ایران ما فعالان اقتصادی هزینه بازاریابی و تبلیغات را تا حدودی هزینه ای اضافی و تشریفاتی و امری برای خودنمایی تصور می کنند و بر همین اساس نیز اگر هزینه ای نیز انجام می شود آن تاثیر و خروجی مورد انتظار را ندارد و لذاست که مشاهده می شود هزینه هایی که در این راستا نیز انجام می شود از سر ناچاری و تا حدودی به اصطلاح کنترل رفتارهای کاسبکارانه عده ای فعال ... می باشد .
میزان بودجه بازاریابی نسبت به اندازه کسب و کار ، فروش سالانه و میزان رقابت بسته به نوع صنعت از حداقل 1درصد فروش تا حداکثر 30 درصد متغیر است و شرکت های جدید ممکن است تا 50درصد از فروش را برای برنامه های بازاریابی مقدماتی در سال اول صرف کنند.
بودجه بازار یابی به طور کلی به چاپ و پخش تبلیغات، طراحی و هزینه هایی مانند خبرنامه ها ، روزنامه ها ، مجلات ، توسعه وب سایت ، روابط عمومی ، برند ( نشان تجاری ) و هر رویدادی خاص را شامل می شود.
به نظر می رسد آسیب شناسی محیط کسب و کار بویژه حوزه تحقیقات و بازاریابی ایران نیازمند توجه حداکثری و به جرات می توان ادعا کرد بدون توجه به وضع موجود این حوزه نمی توان انتظار داشت شاهد تغییر رفتار مردمان برای حمایت از کالای تولیدی بود.
به اعتقاد نگارنده این سطور توجه به اقتصاد رفتاری و الزامات آن و استفاده از دانش و فناوری روز در حوزه های بازاریابی عصبی (نورمارکتینگ) می تواند سرآغاز تحول اقتصادی در ایران شود.
***آغاز ورود به داستان نورومارکتینگ
در سوم ماه ژولای سال 1977، دکتر ریموند دامادیان در لابراتواری کوچک در بروکلین نیویورک، نخستین اسکن ام‌آر‌آی را به‌وسیله‌ی دستگاهی انجام داد که او و گروهش اختراع کرده بودند. او توانست بدون هیچگونه اشعه‌ی مضر یا مواد شیمیایی سمّی، مغز زنده را در حال فعالیت مشاهده کند و اینگونه بود که دانش عصب‌شناسی به وجود آمد. امروزه، دانش‌عصب‌شناسی توانسته تا پرده از برخی اسرار رابطه‌ی میان جسم و روان بردارد. پیشرفت های روزافزون علم اعصاب، دنیای کسب‌وکار را نیز بی‌نصیب نگذاشته است.
در واقع ایرادی اساسی در روشهای بازاریابی سنتی موجب آن شد تا بازاریابان با همکاری عصب‌شناسان و متخصصان علوم مغزی، به فکر ابداع این روش بیافتند: آنچه که مردم به زبان می‌آورند، لزوماً با آنچه که در ذهن آنها می‌گذرد، تطابق ندارد!
این سخنان تام نوبل، مدیر اجرایی بخش اروپایی شرکت صاحبنام نوروفوکوس است؛ او برای اثبات حرف های خود نمایشی مهیج را در زیرزمین یک باشگاه مجلل در لندن ترتیب داد. مردی با کلاهی قهوه‌ای رنگ به سر، مشغول تماشای یک آگهی تبلیغاتی است. مشتی سیم از کلاه او پایین آمده و به یک لپ‌تاپ وصل شده است.
پشت سر او نیز یک صفحه‌ی نمایش بزرگ، مجموعه‌ای از خطوط و چیزی شبیه به یک اکولایزر2 گرافیکی را نشان می‌دهد. گویی با پخش آگهی، این خطوط به ظاهر بی‌معنا اما واقعاً با حجم اطلاعات فوق‌العاده فراوان و قابل تفسیر، بالا و پایین می‌شوند و مدام در نوسان هستند. در واقع هر یک از این خطوط معنایی دارد و تحلیل آن می‌تواند راهگشا باشد.
در حال حاضر شاید بتوان نورومارکتینگ را آخرین فرزند خلف عصب‌شناسی و علوم مربوط به آن دانست. این دانش شگفت‌انگیز و نوظهور، نقشه‌ی ذهنی مشتریان را در اختیار مدیران بنگاه های اقتصادی و بازاریابان می‌گذارد. نورومارکتینگ درک بهتر عملکرد مغز است تا بتوان عملیات بازاریابی و فروش را بهبود بخشید.
اگر قبول کنیم که هر کدام از ما در موقع خرید دست به عملی از نوع تصمیم‌گیری می‌زنیم، پس در هر خرید، یک فعالیت ذهنی پیچیده انجام می‌دهیم، فعالیتی که به شدت درگیر مسائل روانی است.
هدف اصلی نورومارکتینگ این است که اطلاعات ناپیدا را از مغز مردم استخراج کند. بنابراین، در نورومارکتینگ از مردم هیچ سؤالی پرسیده نمی‌شود بلکه، اطلاعات مستقیماً بیرون کشیده می‌شوند و این مهم ترین دستاوردی که می تواند دلایل عدم توفیق و راستی آزمایی بسیاری از فعالیت های بازاریابی قدیمی و سنتی را برای صاحبان صنایع و فعالان اقتصادی تشریح و تبیین کند.
انتشار یافته در ایرنا مقاله
http://article.irna.ir/fa/c1_21863/اخبار_سردبیر/حمایت_از_کالای_ایرانی_با_راهبرد_اقتصاد_رفتاری
1744
انتهای پیام همین برخوردهای شعاری با راهبردهای اعلامی و گاها استفاده ابزاری و جناحی برای زیرسوال بردن یکدیگر شاید مهمترین دلیل تحقق نیافتن اهداف اساسی، کلی و جامع راهبردهای اعلامی است و از همین روی است که هنوز هم موضوع اقتصاد بزرگترین دغدغه اصلی رهبری نظام ، دولت و مردم است.
به جرات می توان ادعا کرد که اگر این راهبردها فارغ از رفتارهای گروهی و جناحی و بدون هرگونه نگاه ابزاری مورد توجه همگان قرار می گرفت ، امروز شاهد شکوفایی اقتصادی و دستاوردهای عظیم تری می بودیم.
به نظر می رسد بایستی تکلیف همگان در مواجهه با این راهبرد مورد توجه قرار گیرد و آن اینکه با صرف تکرار بیانی و کلامی این راهبردها ( شعارهای سال ) از سوی مسوولان و متولیان ، اهداف محقق نخواهد شد همچنانکه در سال های گذشته نیز چنین بوده است ، این شبیه این است که رمز عملیات از سوی فرمانده اعلام شود و فرماندهان و سربازان در صحنه نبرد نیز خود را مشغول تکرار کردن رمز عملیات کنند، پر واضح است که با تکرار رساتر و بلند و یا ... نمی توان انتظار داشت عملیات شروع و نتیجه مطلوب حاصل گردد ، بلکه باید فرماندهان برنامه ها و طرح ها و تاکتیک های جنگ و... را تدوین و سربازان و یگان های مختلف را آماده انجام ماموریت های مختلف کنند.
همه ما شاهد بودیم که تیم استقلال تهران در سال 1396 با سرمربی گری علیرضا منصوریان با وجود همه تلاش ها و عزم جدی تیم مربیان و بازیکنان نتیجه مطلوبی را کسب نمی کرد و نهایتا کار به جایی رسید که متولیان مجبور اخراج سرمربی ایرانی و استخدام یک مربی خارجی شدند و عجیب اینکه تنها با تغییر سرمربی، این تیم از این رو به آن رو شد و شروع طوفانی استقلال را شاهد بودیم تا جاییکه در دربی معروف پایتخت نیز سرخ پوشان را نیز مغلوب کرد!!!
واقعیت این است که آنچه اقتصاد ایران عزیز را با بحران روبرو کرده است شبیه این واقعیت فوتبالی است و این یعنی نیازمند تغییر نگاه و روش در حوزه مدیریت و اجرا می باشیم و تا مادامی که الزامات اقتصادی و دانش اقتصاد روز جهان مورد توجه قرار نگیرد ، رسیدن به اقتصاد مطلوب نیز دور از دسترس خواهد بود.
***اقتصاد رفتاری و راهبرد حمایت از تولید کالا
اقتصاد و نظریه ها و تئوری ها مختلف با وجود ثابت بودن برخی از اصول همچنان در حال تغییر و دگرگونی است و دولت ها و نظام هایی می توانند حرف اول را در رقابت در دهکه جهانی بزنند که به درستی این تغییرات را درک کرده و متناسب با داده ها و تئوری و بویژه فناوری های روز در حوزه های مختلف اقتصادی را بکار برند و روش های جایگزین را در کوتاه ترین زمان ممکن بکار گیرند.
در جهان امروز رقابت اقتصادی بین دولت ها و شرکت های بزرگ به مرز دقیقه ها رسیده است به نحوی که گفته می شود اگر برای دقایقی در یکی از این کشورها و یا شرکت ها به هر دلیلی سیستم اقتصادی و چرخه آن دچار وقفه شود، دولت و یا شرکت پایین تر به سرعت جایگزین آن مجموعه خواهد شد و بر همین اساس است که کوچکترین تغییرات در بورس های جهانی باعث ضرر و زیان و یا سود صدها و هزاران میلیاردی بازیگران اقتصادی می شود.
بعد از رشد و تغییرات بنیادین در شیوه های تولید و بکارگیری فناوری های نوین امروزه حوزه اقتصادی با ظهور مجدد تئوری اقتصاد رفتاری دچار تحولی شگرف و نوین شده است تا جاییکه جایزه اقتصاد نوبل 2017 به این حوزه و تعلق گرفت.
همچنانکه نظریه فازی و توجه و استقبال ژاپنی ها از این نظریه با وجود اینکه ابداع کننده آن یک ایرانی بود که نظریه اش مورد استقبال آمریکایی ها قرار نگرفت باعث تحول اقتصادی و پیشرو در آن کشور شد ، نظریه اقتصاد رفتاری و توجه به ظرفیت های فوق العاده آن و بویژه استفاده از فناوری های نوین مرتبط با حوزه علوم شناختی که اساسا در اختیار معدود شرکت های برتر دنیا می باشد می تواند سکوی پرش و جهش اقتصادی ایران و یا هر کشور دیگری شود.
چه اینکه امروزه مرز شناخت ذائقه و رفتار آدمیان با استفاده از ابزارهای مختلف به مرحله ای رسیده است که می توان رفتار افراد را بدون اینکه حتی خود افراد آگاهی و شناخت دقیقی از آن داشته باشند را شناسایی کرد و متناسب با این رفتارها مدل های اقتصادی و کسب و کارها را طراحی و اجرا کرد.
امروزه یکی از بزرگترین مشکلات واحدها و کارخانه های تولیدی ایران عدم استقبال مردم از تولیدات آنان است و بسیاری از این کارخانه میلیاردها تومان از محصولات خود را در انبارها نگهداری می کنند به امید اینکه روزی مردم به محصولات آنان روی خوش نشان دهند ، غافل از اینکه اساسا این مردم نیستند که باعث شکست اقتصادی آنان شده اند بلکه عدم برنامه ریزی و تسلط و ابتکار تولیدکنندگان و توجه صرف به انجام هزینه های سخت افزاری و نه نرم افزاری و تحقیقاتی و مطالعاتی باعث شکست این کارخانه ها و واحدهای شده است.
به دیگر سخن بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی بدون توجه به مطالعه رفتار مشتریان و مردمان و شناخت سلایق و علایق آنان اقدام به تولید می کنند و یا اساسا در شناخت این رفتارها دچار خطای راهبردی می باشند و نهایتا نیز به جای اینکه به دنبال چرایی و دلیل این ناکامی ها باشند سعی در مقصر جلوه دادن مردمان و فرهنگ حاکم بر جامعه می باشند.
این در حالیست که توجه به مشتری در اقتصاد رکن اصلی هر فعالیتی است به عنوان مثال کوکاکولا تقریبا سالیانه مبلغ 4.3 میلیارد دلار را روی بازاریابی و تبلیغات صرف می‌کند، کوکاکولا این قدرت را دارد که تمامی شیوه‌های بازاریابی در جهان را به کارگیرد. اما تداوم چیزی است که کوکاکولا انتخاب کرده است و این دقیقا همان عنصری است که این شرکت آمریکایی را از سال 1886 تا به امروز سرپا نگه داشته است.
و اما در ایران ما فعالان اقتصادی هزینه بازاریابی و تبلیغات را تا حدودی هزینه ای اضافی و تشریفاتی و امری برای خودنمایی تصور می کنند و بر همین اساس نیز اگر هزینه ای نیز انجام می شود آن تاثیر و خروجی مورد انتظار را ندارد و لذاست که مشاهده می شود هزینه هایی که در این راستا نیز انجام می شود از سر ناچاری و تا حدودی به اصطلاح کنترل رفتارهای کاسبکارانه عده ای فعال ... می باشد .
میزان بودجه بازاریابی نسبت به اندازه کسب و کار ، فروش سالانه و میزان رقابت بسته به نوع صنعت از حداقل 1درصد فروش تا حداکثر 30 درصد متغیر است و شرکت های جدید ممکن است تا 50درصد از فروش را برای برنامه های بازاریابی مقدماتی در سال اول صرف کنند.
بودجه بازار یابی به طور کلی به چاپ و پخش تبلیغات، طراحی و هزینه هایی مانند خبرنامه ها ، روزنامه ها ، مجلات ، توسعه وب سایت ، روابط عمومی ، برند ( نشان تجاری ) و هر رویدادی خاص را شامل می شود.
به نظر می رسد آسیب شناسی محیط کسب و کار بویژه حوزه تحقیقات و بازاریابی ایران نیازمند توجه حداکثری و به جرات می توان ادعا کرد بدون توجه به وضع موجود این حوزه نمی توان انتظار داشت شاهد تغییر رفتار مردمان برای حمایت از کالای تولیدی بود.
به اعتقاد نگارنده این سطور توجه به اقتصاد رفتاری و الزامات آن و استفاده از دانش و فناوری روز در حوزه های بازاریابی عصبی (نورمارکتینگ) می تواند سرآغاز تحول اقتصادی در ایران شود.
***آغاز ورود به داستان نورومارکتینگ
در سوم ماه ژولای سال 1977، دکتر ریموند دامادیان در لابراتواری کوچک در بروکلین نیویورک، نخستین اسکن ام‌آر‌آی را به‌وسیله‌ی دستگاهی انجام داد که او و گروهش اختراع کرده بودند. او توانست بدون هیچگونه اشعه‌ی مضر یا مواد شیمیایی سمّی، مغز زنده را در حال فعالیت مشاهده کند و اینگونه بود که دانش عصب‌شناسی به وجود آمد. امروزه، دانش‌عصب‌شناسی توانسته تا پرده از برخی اسرار رابطه‌ی میان جسم و روان بردارد. پیشرفت های روزافزون علم اعصاب، دنیای کسب‌وکار را نیز بی‌نصیب نگذاشته است.
در واقع ایرادی اساسی در روشهای بازاریابی سنتی موجب آن شد تا بازاریابان با همکاری عصب‌شناسان و متخصصان علوم مغزی، به فکر ابداع این روش بیافتند: آنچه که مردم به زبان می‌آورند، لزوماً با آنچه که در ذهن آنها می‌گذرد، تطابق ندارد!
این سخنان تام نوبل، مدیر اجرایی بخش اروپایی شرکت صاحبنام نوروفوکوس است؛ او برای اثبات حرف های خود نمایشی مهیج را در زیرزمین یک باشگاه مجلل در لندن ترتیب داد. مردی با کلاهی قهوه‌ای رنگ به سر، مشغول تماشای یک آگهی تبلیغاتی است. مشتی سیم از کلاه او پایین آمده و به یک لپ‌تاپ وصل شده است.
پشت سر او نیز یک صفحه‌ی نمایش بزرگ، مجموعه‌ای از خطوط و چیزی شبیه به یک اکولایزر2 گرافیکی را نشان می‌دهد. گویی با پخش آگهی، این خطوط به ظاهر بی‌معنا اما واقعاً با حجم اطلاعات فوق‌العاده فراوان و قابل تفسیر، بالا و پایین می‌شوند و مدام در نوسان هستند. در واقع هر یک از این خطوط معنایی دارد و تحلیل آن می‌تواند راهگشا باشد.
در حال حاضر شاید بتوان نورومارکتینگ را آخرین فرزند خلف عصب‌شناسی و علوم مربوط به آن دانست. این دانش شگفت‌انگیز و نوظهور، نقشه‌ی ذهنی مشتریان را در اختیار مدیران بنگاه های اقتصادی و بازاریابان می‌گذارد. نورومارکتینگ درک بهتر عملکرد مغز است تا بتوان عملیات بازاریابی و فروش را بهبود بخشید.
اگر قبول کنیم که هر کدام از ما در موقع خرید دست به عملی از نوع تصمیم‌گیری می‌زنیم، پس در هر خرید، یک فعالیت ذهنی پیچیده انجام می‌دهیم، فعالیتی که به شدت درگیر مسائل روانی است.
هدف اصلی نورومارکتینگ این است که اطلاعات ناپیدا را از مغز مردم استخراج کند. بنابراین، در نورومارکتینگ از مردم هیچ سؤالی پرسیده نمی‌شود بلکه، اطلاعات مستقیماً بیرون کشیده می‌شوند و این مهم ترین دستاوردی که می تواند دلایل عدم توفیق و راستی آزمایی بسیاری از فعالیت های بازاریابی قدیمی و سنتی را برای صاحبان صنایع و فعالان اقتصادی تشریح و تبیین کند.
انتشار یافته در ایرنا مقاله
http://article.irna.ir/fa/c1_21863/اخبار_سردبیر/حمایت_از_کالای_ایرانی_با_راهبرد_اقتصاد_رفتاری
1744
کپی شد
